دانشنامه ایران

موضوع بندی
- همه موضوعات

جستجوی الفبایی

استوا | بخش جغرافیا استوا \ estevā , ostovā\ ، دایرۀ عظیم پیرامون زمین، که بر محور زمین کاملاً عمود، و فاصلۀ آن تا قطبهای جغرافیایی در همه‌جا یکسان است. این خط جغرافیایی یا خط ارضی، که زمین را به دو نیمکرۀ شمالی و جنوبی تقسیم می‌کند، خط مبدأ فرضی سطح زمین است که براساس آن، عرض جغرافیایی تعیین می‌شود؛ به سخن دیگر، این خط، خط عرض ...
استو، هریت بیچر | بخش ادبیات جهان اِستو \ [e]sto(ow)\ ، هَـریِت بیچِر، نـام اصلـی او: هـریت ایلیزِبِث (الیزابت) بیچِر (1811-1896م/ 1226-1314ق)، بانوی نویسندۀ آمریکایی و طرف‌دار الغای بردگی. معروف‌ترین اثر او کلبۀ عمو تُم (1852م؛ ترجمۀ فارسی: 1315ش)، به‌سان ادعانامۀ نیرومندی بر ضد برده‌داری است.
استوا | روزبه زرین کوب اُستُوا \ ostovā\ ، نام کهن ناحیه‌ای در خراسان، در سرزمین اصلی پارتیان که مرکز آن با قوچان کنونی منطبق است.
استوارت | بخش هنر و معماری جهان اِستـوارت \ [e]stu[v]ārt\ ، جِیمـز (جیمـی) مِیتلَنـد (1908-1997م/ 1287-1376ش)، بازیگر برجستۀ آمریکایی. او بیشتر به‌سبب ایفای نقش شخصیتهای کم‌رو، ولی درستکار و پابرجا بر اصول اخلاقی، و نیز لحن کش‌دار و کندِ سخن گفتنش در یادها مانده است.
استورتسو | عزت الله فولادوند اِستورتسو \ [e]sturtso\ ، لوئیجی (1871- 1959م/ 1250-1338ش)، فیلسوف و شخصیت سیاسی ایتالیایی. او در کالتا‌جیرونه در جزیرۀ سیسیل چشم به جهان گشود، همان‌جا در مدرسۀ دینی تحصیل کرد، در 1894م کشیش کاتولیک شد و4 سال بعد، از دانشگاه گرِگوریِ رم درجۀ دکتری الٰهیات گرفت. استورتسو پس از بازگشت به کالتاجیرونه به تدریس فل...
استوپس | بخش علوم پزشکی اِستوپس \ [e]sto(ow)ps\ ، ماری شارلُت کارمایکِل (1880-1958م/ 1259-1337ش)، بانوی بریتانیاییِ مدافع کنترل زاد و ولد. او نخستین درمانگاه آموزشی جلوگیری از آبستنی در بریتانیا را در 1921م تأسیس کرد. اگر چه کار درمانگاهی، تألیفات و سخنرانیهای او مخالفت شدیدی را، به‌ویژه در میان کاتولیکها برانگیخت، در نرمش تدریجی کل...
استوایی، جریان | بخش جغرافیا استوایی، جریانِ \ jar[a,i]yān-e estevāyi , ostovāyi\ ، حرکت آب اقیانوسها در عرضهای استوایی به سوی غرب. جریان استوایی جریانی اقیانوسی است که بیشتر توسط بادهای بسامان (تجارتی) هدایت می‌شود. جریانهای استوایی شامل دو دسته جریان با جهت غربی‌اند (جریانهای استوایی شمالی و جنوبی)، که تقریباً 000‘1 کمـ عرض دارند، و جر...
استوت ارته |
استودیوی بازیگران | بخش هنر و معماری جهان اِستودیویِ بازیگران \ [e]stu(o)diyo-ye bāzigarān\ ، یا اَکتِرز(اَکتورز) استودیو، کارگاه بازیگری حرفه‌ای و معتبری در ایالات متحدۀ آمریکا. این کارگاه، که هدفش پرورش بازیگران، کارگردانان و نمایشنامه‌نویسان حرفه‌ای است، پایگاه اصلی گسترش و آموزش بازیگری به شیوه‌ای است که به نام «مِتُد» شناخته می‌شود. اعضای این کا...
استوارت، خاندان | بخش تاریخ اِستوارت، خاندانِ \ xāndān-e [e]stu[v]ārt\ ، خاندان پادشاهی اسکاتلند (از 1371 تا 1707م)، انگلستان (از 1603 تا 1707م) و پادشاهی متحد بریتانیای کبیر (از 1707 تا 1714م). دوران پادشاهی آنان از 1649م به سبب تأسیس نظام مشترک‌المنافع دچار وقفه، و در 1660م از سر گرفته شد، و با انتقال تاج و تخت بریتانیا به خاندان هانو...
استودان | شهلا آذری استودان \ ostudān, astowdān\ ، ظرف یا محل مخصوص نگهداری استخوانهای مردگان در آیین زردشتی. صورت اوستایی آن اُزدانه به معنی اساس و زیربنا، یا محل نگه داشتن استخوانهای درگذشتگان است. در پهلوی، علاوه بر اَستودان، اُزدَهِست با همین معنی آمده است (بارتولمه، 412).
استوردزا | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِستوردزا \ [e]sturdzā\ ، دیمیتـریـه‌ آلِـکسـانـدرو (1833-1914م/ 1248-1332ق)، دولتمرد رومانیایی که 4 بار نخست‌وزیر رومانی شد. او از دورۀ پیش از وحدت رومانی تا شورش دهقانی در 1907م، در امور آن کشور نقش مهمی ایفا کرد.
استورژن |
استواستیک استر |
استوالد | بخش علوم پایه و مهندسی اُستوالد \ ostvāld(t)\ ، فریدریش ویلهِلم (1853-1932م/ 1232-1311ش)، شیمی‌دان آلمانی، که تقریبـاً به‌تنهایی شیمیِ فیزیک را به‌صورت رشتۀ نسبتاً مستقلی از شیمی درآورد. استوالد در 1909م به‌مناسبت کارهایش در زمینۀ کاتالیز، تعادل شیمیایی و سرعت واکنشها برندۀ جایزۀ نوبل در شیمی شد. او که رویکردی قویاً فلسفی به علم دا...
استوانه | بخش علوم پایه و مهندسی استوانه \ ostovāne\ ، در هندسه، سطحی که با حرکت پیوستۀ خطی مستقیم (مولد) به موازات خود، یا خط یا راستایی ثابت (محور)، ترسیم می‌شود. بنا به تعریف، مسیر حرکت، که مولد همیشه بر روی آن می‌لغزد، منحنی‌ای به نام منحنی‌ هادی است که می‌تواند بسته یا باز باشد. اگر منحنی هادی بسته باشد، یک استوانۀ بستۀ پیوسته تشکیل خوا...
استوپه | بخش ادیان، اساطیر و عرفان , بخش هنر و معماری جهان اِستوپه \ [e]stupa(ā)\ (در سنسکریت به معنی تپه/ پشته)، بنا‌یی مقدس در دین بودایی برای جای‌دادن یادگارهای بودا و برخی وجود‌های مقدس. مقصود از «یادگار» (در سنسکریت و پالی: دهاتو) هر اثر باقی‌مانده از بوداست، که خواه از نظر جسمانی، خواه از نظر معنوی، به او مرتبط باشد (از دندان بودا گرفته تا کاسۀ او، یا تکه‌ای از...
استوارنامه | اردشیر سنایی استوارنامه \ ostovār-nāme\ ، سندی رسمی که به‌موجب آن، رئیس دولتِ فرستنده نمایندۀ دیپلماتیک (سیاسی) کشورش را به رئیس دولتِ پذیرنده معرفی می‌کند. استوارنامه را پیش‌تر اعتبارنامه (علی‌بابایی، 83) یا اعتمادنامه (ذوالعین، 183) نیز می‌نامیدند. معرفی سفیران و نمایندگان دیپلماتیک از سوی رؤسای کشورها سابقه‌ای کهن دارد...
استودیو | مازیار جمالی اِستودیو \ [e]stu(o)diyo\ ، به‌طور عام، هر کارگاه هنری، اعم از کارگاه نقاشی، پیکره‌سازی، عکاسی، و جزآن، و به‌طور خاص، کارگاه فیلم‌سازی، ضبط موسیقی، ضبط و پخش برنامه‌های تلویزیونی یا رادیویی، دوبله، یا مانند آنها. همچنین، در اصطلاح سینمایی، به شرکتهای بزرگ فیلم‌سازی نیز استودیو گفته می‌شود. در زبان فارسی امروز...
استوکس | بخش ادیان، اساطیر و عرفان اِستوکس \ [e]stuks\ (در یونانی به معنی نفرت‌انگیز)، یا آخِرُن، رودی در جهان مردگان یا جهان زیرین (هادِس)، که به باور یونانیان و رومیان‌باستان، ارواح درگذشتگان در سفرشان از جهان زندگان بدانجا، می‌بایست از آن بگذرند. به باور آنان، استوکس، که مرز قلمرو هادس را مشخص می‎کرد و رود اصلی جهان زیرین به‌شمار می‌رفت، هف...
استون، لوسی | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِستون \ [e]sto(ow)n\ ، لوسی (1818-1893م/ 1233-1311ق)، اصلاحگر و از رهبران آمریکایی جنبش حقوق‌ زنان.
استوری | مجدالدین کیوانی اِستوری \ [e]stori\ ، چارلز اَمبروز (1888-1967م/ 1267-‌ 1346ش)، ‌خاورشناس انگلیسی، استاد زبان و ادب عرب، ایران‌شناس و از بزرگ‌ترین کتاب‌شناسان فرهنگ، زبان و ادبیات فارسی.
استورمر | بخش علوم پایه و مهندسی اِستورمِر \ [e]stormer\ ، فرِدریک‌ کارل‌ مولِرتس (1874-1957م/ 1253-1336ش)، زمین‌فیزیک‌دان و ریاضی‌دان نروژی. او نظریه‌ای ریاضی برای توصیف پدیدۀ شفق قطبی ارائه داد.
استورلوسن |
استولبرگ | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِسـتـولـبـِرگ \ [e]stolberg\ (در سـوئـدی: ستـولـبـری \ stowlbe(a)ry\ )، کارلو یوهو (1865- 1952م/ 1243- 1331ش)، سیاستمدار فنلاندی و نخستین رئیس‌جمهوری این کشور (1919-1925م).
استوره | بخش تاریخ اِستوره \ [e]sture\ ، خاندان اشرافی سوئدیِ دانمارکی‌تبار. این خاندان در تاریخ سده‌های 15 و 16م سوئد نقشی عمده داشت.
استون، لدوارد دیورل | بخش هنر و معماری جهان اِستـون \ [e]sto(ow)n\ ، ادوارد دیـورِل (1902- 1978م/ 1280-1357ش)، معمار آمریکایی. او در شهر فِیِت ویل در ایالت آرکانزاس (آرکِنسو) زاده شد. در «دانشگاه آرکانزاس در فیت‌ویل» به تحصیل هنر پرداخت (1920-1923م) و تحصیلات خود را، در رشتۀ معماری، در دانشگاه هاروارد (1926-1927م) و مؤسسۀ فنّاوری ماساچوست (1927- 1928م)...
استورم | بخش علوم پایه و مهندسی اِستورم \ [e]sturm\ ، ژاک ـ شارل ـ فرانسوا (1803- 1855م/ 1218-1272ق)، ریاضی‌دان فرانسویِ زادۀ سوئیس. پژوهشهای او به تدوین قضیۀ استورم انجامید، که در پیشبرد نظریۀ معادله‌ها سهم بسزایی داشت.
آستوریاس، میگل آنخل | بخش ادبیات جهان آستوریاس \ āsturiyās\ ، میگِل آنخِل (1899-1974م/ 1278-1353ش)، شاعر، داستان‌نویس و دیپلمات گواتمالایی، و برندۀ جایزۀ نوبل در ادبیات (1967م). او در نوشته‌هایش، که عصاره‌ای از آرمانهای اجتماعی و اخلاقی مردمش دانسته می‌شود، عرفان مایاها را با انگیزه‌های حماسی، در جهت اعتراض اجتماعی، درهم آمیخته است.
استوقدوس |
آستوریاس | بخش جغرافیا آستوریاس \ āsturiyās\ ، با نام رسمی پرنس‌نشین (شاهزاده ـ ‌نشین) آستوریاس، منطقۀ خودمختار و ناحیه‌ای تاریخی در شمال غربی اسپانیا، که با استان آستوریاس هم محدوده است. این منطقه 604‘10 کم‍2 وسعت دارد و مرکز آن شهر اُویِدو است.
استوکس | بخش علوم پایه و مهندسی اِستوکس \ [e]sto(ow)ks\ ، سِر جُرج گِیبریِل، نخستین بارونِت (1819-1903م/ 1234-1320ق)، فیزیک‌دان ایرلندی. او یکی از دانشمندان بزرگ سدۀ 19م بود که در انتقال از مفاهیم نیوتنی به رهیافتی تجربی‌تر در مسائل فیزیکی ــ که اساساً بر تحلیل کاربردی دیفرانسیلهای جزئـی پـایدار بـود ــ نقش مهمی داشت. استوکس در ایرلند زاده ...
استون | بخش علوم پایه و مهندسی اَسِتون \ aseton\ ، یـا 2- پـروپـانـون، یـا دی‌مِـتـیـل‌کِـتـون (CH3COCH3)، ساده‌ترین نمونۀ کِتونهای آلیفاتیک و حلّالی با کاربرد گسترده. استون به سبب توانایی‌اش در حل استاتها و نیتراتهای سلولُز، به‌طور گسترده در تولید الیاف مصنوعی و مواد منفجره به کار می‌رود و نیز از آن به‌عنوان مادۀ اولیه در ساخت بسیاری از ت...
استوکفسکی | بخش موسیقی اِستوکُفسکی \ [e]stokofski\ ، لیوپُلد آنتونی اِستانیسلاف بولِسلاواویچ (1882-1977م/ 1261-1356ش)، رهبر ارکستر لهستانی‌تبارِ زادۀ بریتانیا و بعداً شهروند آمریکا. شیوۀ هنرمندانه و طنین پربار ارکسترش، و تأثیری که بر همه‌پسند کردن موسیقی کلاسیک داشت، سبب شهرت او شد.
استون، نیکلاس | بخش هنر و معماری جهان اِستون \ [e]sto(ow)n\ ، نیکُلاس (ح1586-1647م/ ح 994-1057ق)، پیکرتراش، سنگ‌کار و معمار انگلیسی. او که برجسته‌ترین پیکرتراش انگلیسی در اوایل سدۀ 17م به‌شمار می‌رود، بیشتر به‌سبب تندیسهای واقع‌گرایانه‌ای شناخته می‌شود که برای آرامگاهها می‌ساخت.
استونیه | بخش ادبیات جهان اِستـونیه \ estoniye\ ، اِدوار \ edu(v)ār\ (1862 - 1942م/ 1240-1321ش)، نویسندۀ فرانسوی. او به‌سبب داستانهای شخصیت‌پردازانه‌اش شهرت دارد.
استوناوند | پرویز امین اُستوناوَند \ ostunāvand\ ، دژی باستانی بر فراز دامنه‌های جنوبی البرز در انتهای حوضۀ آبخیز حبله‌رود، که ویرانه‌هایی از آن برجاست.
استویادینویچ | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِستویادینُویچ \ [e]stoyādinovič\ ، میلان (1888-1961م/ 1267-1340ش)، دولتمرد و شخصیت سیاسی صرب در دوران حکومت پادشاهی در یوگسلاوی.
استویهاد | شهلا آذری اَستْویهاد \ astvihād\ ، دیـوِ مرگ در دیـن زردشتی. نام این دیو در اوستا به صورت astō.vīδātav- (بارتولمه،214) و در فارسی میانه به صورت astwihād (مکنزی، ذیل «استویهاد») آمده، و معنی آن «جداکنندۀ استخوانها» است (بارتولمه، همان‌جا).
استونیایی، زبان | بخش زبان شناسی اِستونیایی، زبانِ \ zabān-e estoniyāyi\ (در استونیایی: اِستی)، یکی از زبانهای عضو شاخۀ فینو ـ اوگری، از خانوادۀ زبانهای اورالی، که در استونی و نقاط پراکنده‌ای از نواحی مجاورش به آن سخن گفته می‌شود. این زبان دارای دو صورت گویشی عمده است: شمالی و جنوبی. گویش شمالی یا گویش تالین پایۀ زبان ادبی استونیایی است. گوی...
استیاک و گول |
آستیاگس |
استوین | بخش علوم پایه و مهندسی اِستِوین \ [e]stevin\ ، سیمون (1548-1620م/ 955-1029ق)، ریاضی‌دان فلاندری، که به استاندارد کردن کاربرد کسرهای اعشاری کمک کرد.
استه | بخش تاریخ اِسته \ este\ ، خاندان اشرافی ایتالیایی که نقش بسیار مهمی در حیات سیاسی، فرهنگی و هنری این کشور در سده‌های میانه و دوران رنسانس داشت. این خاندان از 1240 تا 1597م بر فِرّارا، و از 1288 تا 1796م بر مُدِنا فرمان می‌راند و در جنگهای گوئِلفها (طرف‌داران پاپ) و گیبِلینها (طرف‌داران امپراتوران آلمانیِ امپراتوری مقدس...
استهبان | ناصر شعاریان ستاری استهبان \ estahbān\ ، شهرستان و شهری در استان فارس. اين نام به‌صورت اصطهبان، اصطهبانات (مثلاً اشکال العالم، 110؛ ابن‌حوقل، 288؛ ادریسی، 426؛ فسایی، 1255؛ نک‍ : حدود العالم، چ ستوده، 135؛ نیز چ مینورسکی، 405: اسطهبانات) و اصطهبانان نیز ضبط شده است (اصطخری، 70، 82؛ حمدالله، 138؛ شبانکاره‌ای، 153، 159). از دهۀ 1...
استیا | بخش جغرافیا اُستیا \ ostiyā\ (امروزه: اُستیا آنتیکا)، شهر باستانی رومی در 23 کیلومتری جنوب غربی شهر رم در ایتالیا. استیا در گذشته بر دهانۀ رود تیبِر قرار داشت، اما امروزه نزدیک به 6 کم‍ بالاتر از آن قرار گرفته است.
استئاریک اسید | بخش علوم پایه و مهندسی اِستِئاریک‌اسید \ e(a)steˀārik-asid\ ، یا اُکتـادِکانوئیک ـ اسید، با فرمول CH3(CH2)16COOH، یکی از فراوان‌ترین اسیدهای چربِ دراز ـ زنجیر که در چربیهای طبیعی حیوانی و گیاهی به‌صورت ترکیب یافت می‌شود. استئاریک‌اسید تجاری (اِستِئارین) مخلوطی از مقادیر تقریباً مساوی استئاریک‌اسید و پالمیتیک‌اسید و مقدار کمی اُلِئی...
استون هنج | بخش هنر و معماری جهان اِستون‌ هِـنج \ [e]sto(ow)n-henj\ ، ویرانه‌های ‌بنایی متعلق به اواخر عصر سنگ تا اوایل عصر مفرغ (ح 3000- ح 1500ق‌م) در دشت سالزبِری در جنوب غربی انگلستان. این بنا نه از یک سازه، بلکه از مجموعه‌ای از سازه‌های سنگی تشکیل شده است که در طول کم و بیش 1500 سال، بارها بازسازی و بازآرایی شده‌اند. استون‌هنج یکی از بزرگ...
استونی | بخش جغرافیا , بخش ادبیات جهان اِستونی \ estoni\ (در استونیایی: اِستی)، با نام رسمی جمهوری استونی، کشوری در شمال شرقی اروپا. این کشور شمالی‌ترین کشور از جمهوریهای سه‌‌گانۀ کرانۀ بالتیک (استونی، لاتْویا، لیتوانی) است. استونی از غرب و شمال به دریای بالتیک، از شرق به دریاچۀ پِیپوس(پِیپسی) و رود نارْوا محدود می‌شود، و از شرق و جنوب شرقی با روس...
استیلر | بخش هنر و معماری جهان اِستیلِـر \ [e]stiler\ ، مـاوریتس، نـام اصلـی او: مـوسِس استیلر (1883- 1928م/ 1262-1307ش)، کارگردان سوئدیِ سینما. او در سالهای نخست دهۀ 1920م از بزرگان سینمای سوئد به‌شمار می‌رفت، سینمایی که در آن زمان از اعتبار جهانی برخوردار بود.

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام