دانشنامه ایران

موضوع بندی
- همه موضوعات

جستجوی الفبایی

استرالیا، بومیان | بخش زبان شناسی , بخش اقوام , بخش ادیان، اساطیر و عرفان اُسترالیا، بومیانِ \ bumiyān-e ost[o]rāliyā\ ، مردمـان بومی اصلی استرالیا و تاسمانی که از نژاد جغرافیایی اُسترالوئیدند. بنابر برآوردها، در اواخر سدۀ 18م، یعنی هنگام آغاز مهاجرت اروپاییان به این سرزمین، شمار بومیان از 300هزار تا یک میلیون تن بوده است و آنان به حدود 500 قبیله تقسیم می‌شده‌اند که هریک دارای قلمر...
استرالیا | بخش جغرافیا , بخش ادبیات جهان اُسترالیا \ ost[o]rāliyā\ ، کوچک‌ترین قاره، و یکی از بزرگ‌‌ترین کشورهای جهان. استرالیا در نیمکرۀ جنوبی، بین‌ اقیانوس هند و اقیانوس آرام واقع شده است. مساحت قارۀ (جزیرۀ) استرالیا 500،614،7 کم‍2، و مساحت کل کشور استرالیا 300،682،7 کم‍2 است. این قارۀ جزیره‌ای را هم قدیمی‌ترین قاره، و هم آخرین سرزمین نامیده‌‌اند....
استرت، چارلز | بخش جغرافیا اِستِرت \ [e]stert\ ، چـارلـز (1795- 1869م/ 1209-1286ق)، افسر انگلیسی و کاوشگر استرالیا.
استرتیونت، الفرد هنری | بخش علوم پزشکی اِستِرتیوِنت \ [e]stertivent\ ، اَلفرِد هِـنری (1891-1970م/ 1270-1349ش)، جانورشناس و متخصص آمریکایی ژنتیک. او در 1913م روشی برای تعیین جایگاه ژنهای خاص کروموزومها در مگس سرکه ــ جنسِ دروسوفیلا ــ ابداع کرد و نشان داد که ژنها را می‌توان به‌صورت زنجیره‌ای خطی بر روی کروموزومها، نقشه‌برداری کرد.
استرپتوکوک | بخش علوم پزشکی اِسترِپتوکوک \ [e]st[e]repto-kok\ ، جنسی (سَرده‌ای) از باکتریهای کروی خانوادۀ استرپتوکوکاسه که گونه‌هایی از آن به‌عنوان عامل مخملک و تب رُماتیسمی در انسان، و گونه‌هایی در تولید برخی مواد غذایی اهمیت دارند. اصطلاح عمومی استرپتوکوک به‌سبب آرایش زنجیره‌ای سلولها (به شکل دانه‌های تسبیح)، در بسیاری از گونه‌های این...
استرلیتز، نبرد | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اُستِرلیتز، نبردِ \ nabard-e osterlitz\ ، نیـز مـوسـوم بـه جنگ سه امپراتور (2 دسامبر 1805م/ 1220ق)، از بزرگ‌ترین پیروزیهای ناپلئون در جنگ با نیروهای اتریشی و روس. در این نبرد، ارتش 68 هزار نفری او نزدیک به 90 هزار تن سپاهیان روس و اتریشی زیر فرمان ژنرال کوتوزُف را شکست داد، اتریش را به صلح با فرانسه واداشت (پ...
استرلینگ | بخش علوم پایه و مهندسی اِستِرلینگ \ [e]sterling\ ، رابــرت (1790- 1878م/ 1204-1295ق)، کشیش اسکاتلندی که بیشتر به‌سبب اختراع موتور هوای گرمِ سیکلِ استرلینگ شناخته می‌شود. او ابزارهای نوری و دستگاههای دیگری نیز اختراع کرد.
استرفره | بخش تاریخ اِسترَفِرد \ [e]st[e]rafe(o)rd\ ، تامِس وِنتوِرث، اِرلِ یکمِ (1593-1641م/ 1001-1051ق)، دولتمرد انگلیسی، نایب‌السلطنۀ ایرلند و مشاور ارشد چارلز یکم، پادشاه انگلستان.
استرداد مجرمان | بخش حقوق استردادِ مجرمان \ esterdād-e mojremān\ ، روندی که در آن دولتی، برپایۀ درخواست دولتی دیگر، شخصی را برای محاکمه و مجازات به‌سبب جرمی که خارج از کشورِ درخواست‌شده از آن مرتکب شده، و از نظر قوانین دولت درخواست‌کننده سزاوار مجازات است، تسلیم می‌کند. این درخواست، از سوی دولتِ درخواست‌کننده، استرداد را از انواع دیگر...
استرپتومایسین | بخش علوم پزشکی اِسترِپتومایسین \ [e]st[e]repto-māysin\ ، آنتی‌بیوتیکی که استرپتومیسِس گریسِئوس، باکتری خاک‌زی، تولید می‌کند. این دارو نخستین مادۀ ضد میکروبی بود که پس از پنی‌سیلین تولید شد، و نیز نخستین آنتی‌بیوتیک مؤثر در درمان بیماری سل بود. امروزه به‌سبب مقاومت ایجادشده در ریزسازواره‌ها در برابر این آنتی‌بیوتیک، که به‌عل...
استرقه |
استرس | بخش علوم پزشکی اِسترِس \ [e]st[e]res\ ، در روان‌شناسی و زیست‌شناسی، هر فشار یا محرکی که کارکرد سازواره‌ای را مختل کند.
استرلیتاماک | بخش جغرافیا اِستِرلیتاماک \ [e]sterlitāmāk\ ، یا اِستیرلیتاماک، شهری صنعتی در جمهوری باشقیرستان (باشکورتوستان)، در بخش غربی روسیه. این شهر در 130 کیلومتری جنوب شهر اوفا، مرکز جمهوری باشقیرستان، در کنار رود بِلایا و در پیوستگاه این رود با رود اِستِرلیا قرار دارد.
استراوینسکی | بخش موسیقی اِستراوینسکی \ [e]st[e]rāvinski\ ، ایگور فیودُرُویچ (1882-1971م/ 1261-1350ش)، آهنگ‌ساز نامدار روس ـ آمریکایی. او غالباً برترین آهنگ‌ساز سدۀ 20م، و از پایه‌گذاران موسیقی مدرن دانسته می‌شود.
استراوا | بخش جغرافیا اُستراوا \ ost[e]rāvā\ ، شهر و مرکز منطقۀ مُرافسکوسلِسکی (منطقۀ مُراوی ـ سیلِزی) در شمال‌شرقی جمهوری چک. این شهر در 270 کیلومتری پراگ، پایتخت جمهوری چک، و در نزدیکی پیوستگاهِ رودهای اُستراویتسه و اُدِر قرار دارد. استراوا را برونو، اسقف اُلُمُئوتس، به‌منظور حفاظت از مسیر شمالی ورود به مُراوی، در حدود 1267م برپ...
آسترگا | بخش جغرافیا آستُرگا \ āstorgā\ (در منابع اسلامی: اَستُرقه یا اَشتُرقه)، شهری در 40 کیلومتری جنوب غربی استان لئون در منطقۀ خودگردان کاستیل و لئون در شمال غربی اسپانیا. آسترگا در ساحل چپ رود توئِرتو، بر شاخه‌ای از رشته‌کوه مانثانال قرار دارد. ایـن شهر در زمان رومیان به نام آستوریکا آوگوستا ــ که پِلینـی آن را شهر بـاشکـوهـ...
استرگوم | عنایت الله رضا اِستِرگوم \ estergom\ ، شهر و دژی در کنار رود دانوب و در 80 کیلومتری شمال شرقی بوداپست در مجارستان. نام این شهر از اصل فرانکیِ اوسترینگون3، به معنای دژ شرقی، گرفته شده است (EI 2، ذیل «استرگوم»).
استروپ | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِستروپ \ est[e]rup\ (در دانمارکی: اِسدرُب)، یاکوب برونوم اِسکاوِنیوس (1825-1913م/ 1240-1332ق)، نخست‌وزیر محافظه‌کار دانمارک (1875-1894م) و از رهبران سیاسی این کشور.
استرنگ | بخش ادیان، اساطیر و عرفان اِسترَنگ \ [e]st[e]rang\ ، جِیمز جِسی (1813-1856م/ 1228-1272ق)، از پیروان جوزف اسمیث، بنیادگذار جامعۀ مُرمُن (کلیسایِ عیسى مسیحِ قدیسانِ متأخر) در آمریکا که پس از مرگ او انشعاب کرد و فرقه‌ای خاص در درون این جامعه پدید آورد.
استروبوسکوپ | بخش علوم پایه و مهندسی اِستروبوسکوپ \ [e]st[e]roboskop\ ، وسـیـلـه‌ای کـه بــا تاباندن پی‌درپی نور بر شیئی چرخان یا مرتعش، سرعت چرخش یا بسامد نوسانِ آن را معیّن می‌کند. با استفاده از این وسیله، برای نمونه می‌توان حرکتِ قطعۀ متحرکی از یک ماشین را کُند، یا کاملاً ایستاده جلوه‌ داد؛ این حالت زمانی پدید می‌آید که نور شدید، به کوتاهی و ...
استروژن | بخش علوم پزشکی اِستروژِن \ est[e]rožen\ ، هر یک از هورمونهایی که عمدتاً بر سیر تکامل، بلوغ و کارکرد دستگاه تولیدمثل زن اثر می‌گذارند. در میان استروژنها، 3 هورمون اصلی به نامهای اِسترادیول، اِسترون و اِستریول هستند که استرادیول شاخص‌ترین آنهاست.
استروفسکی | بخش ادبیات جهان اُستروفسکی \ ost[e]rofski\ (در روسـی: آستـروفسکـیّ \ āstrofskiy\ )، آلکساندر نیکُلایِویچ (1823-1886م/ 1238-1303ق)، نمایشنامه‌نویس روس. او را معمولاً بزرگ‌ترین نمایندۀ نمایشنامه‌نویسی در دورۀ واقع‌گرایی در ادبیات روسیه به شمار آورده‌اند.
استرمان | بخش تاریخ اُستِرمان\ ostermān\ (در روسی: آستییرمان \ āstyirmān\ )، آندرِی ایوانِویچ، گراف(کُنت)، نام اصلی او در آلمانی: هاینریش یوهان فریدریش اُستِرمان (1686- 1747م/ 1097-1160ق)، دولتمرد آلمانی‌تبارِ روس. او از 1725 تا 1740م، در زمان فرمانروایی پنج تزار، از پتر کبیر تا ایوان ششم، بر سیاست خارجی روسیه تسلط داشت.
استرن، دانیل |
استرن | بخش ادبیات جهان اِستِرن \ [e]stern\ ، لارِنس (1713- 1768م/ 1125- 1181ق)، روحانی و نویسندۀ طنزپرداز انگلیسیِ ایرلندی‌تبار. استرن در زندگانی و عقاید آقای تریسترام شندی (ترجمۀ فارسی: 1378ش)، داستانی که شاهکار او دانسته می‌شود، از زندگی‌اش در محیطهای نظامی و معاشرتهای دورۀ کودکی به خوشی یاد می‌کند. او در ایرلند زاده شد، در کِیمب...
استروگوتها | بخش اقوام اُستروگوتها \ ost[e]rogot-hā\ ، یا گوتهای شرقی، یکی از تقسیمات قوم گوت. گوتها خود از گروههای مهم ژرمنها بودند و به باور خودشان، تبارشان به گوتارهای جنوب سوئد می‌رسید. آنها پس از استقرار در نواحی شمالی دریای سیاه در سدۀ 3م، به دو گروه منشعب شدند: یکی ویزیگوتها یا گوتهای غربی، و دیگری استروگوتها یا گوتهای شرقی ...
استرومگرن | بخش تاریخ علوم اِسترومگرِن \ [e]st[e]romg[e]ren\ ، بِنگت گِئورگ دانیِل (1908-1987م/ 1286-1366ش)، اخترفیزیک‌دان دانمارکی؛ پیش‌گام دانش امروزی دربارۀ ابرهای گازی در فضا.
استروگانف | بخش تاریخ اِستروگانُف \ [e]st[e]rogānof \ ، خاندانی از بازرگانـان، زمین‌داران بزرگ و دولتمردان روسِ سدۀ 16 تا آغاز سدۀ 20م. آنان به‌سبب فعالیتهای مستعمره‌سازی و پدید آوردن مهاجرنشین در مناطق سیبری و کوههای اورال در سده‌های 16 و 17م، شهرت دارند. نام این خاندان، که احتمالاً از تبار تاتارها بودند، نخستین‌بار در اسنادی مرب...
استرونزیایی، زبانهای | بخش زبان شناسی اُسترونِزیایی، زبانهایِ\ zabānhā-ye ost[e]roneziyāyi\ (در گذشتـه: ‌زبانهای مالایـو ـ پُلی‌نِزیایی)، از بزرگ‌ترین خانـواده‌های زبانی جهان، هم از دیـد شمار زبانها، که شامـل حدود 300 تا 500 زبان است، و هم از دیـد گسترۀ جغرافیـایی، که جزیره‌های بسیار و نیز برخی سرزمینهای قاره‌ای، از ماداگاسکار در غرب تا جزیره‌های...
استریچی | بخش ادبیات جهان اِستـرِیچی \ [e]st[e]reyči\ ، جـایْلْـز لیـتِـن (1880-1932م/ 1258-1310ش)، زندگینامه‌نگار و منتقد انگلیسی. شهرت او به‌سبب نوآوری در شیوۀ نگارش زندگینامه است.
استرونسیم | بخش علوم پایه و مهندسی اِسترونسیُم \ [e]st[e]ronsiyom\ (Sr)، عنصری شیمیایی. استرونسیم از فلزات قلیایی خاکیِ گروه اصلی IIa در جدول تناوبی عناصر، عامل سرخی نور در منوّرها، و نیز مادۀ خطرناک اصلی حاصل از انفجار بمبهای اتمی است.
استرومبلی، جزیره | بخش جغرافیا اِستـرومبُـلـی، جـزیـرۀ \ jazire-ye [e]st[e]romboli\ ، جزیره‌ای آتش‌فشانی؛ شمالی‌ترین جزیره از جزایر اِئولی (در ایتالیایی: اِئولیه، در یونانی: آیولیایی) یا جزایر لیپاری، در دریای تیرِنه (جزئی از مدیترانه) که در شمال شرقی سیسیل قرار دارد. این جزیره 12کم‍2 مساحت دارد و بخشی از استان مِسّینا در سیسیلِ ایتالیاست....
استرولس | بخش ادبیات جهان اِسترُوِلس \ [e]st[e]rovels\ ، اِستِین (1871- 1969م/ 1250- 1348ش)، نام مستعارِ فرانک لاتُر، داستان‌نویس بلژیکی. آثار او از شاهکارهای نثر فلانْدْری به شمار می‌رود.
استر و مردخای، مقبره | بخش ایران شناسی، و هنر ایران و اسلام اِستِـر و مُردِخـای، مقبـرۀ /maqbare-ye ester-o(va) mord[e]xāy\، بنایی در شهر همدان به سبک بناهای ایران پس از اسلام. ساختمان این مقبره سنگی و آجری ساده است و از نشانه‌ها برمی‌آید که در سدۀ 7ق/ 13م بر روی ساختمان کهن‌تری بنا شده است. گویا مقبرۀ اصلی در پی حملۀ تیمور‌لنگ به همدان ویران شده بود (جکسن، 168). این ...
استریکنین | بخش علوم پزشکی اِستـریکنین \ [e]st[e,i]riknin\ ، آلکـالـوئیدی سمـی بـا فرمول C21H22N2O2، که در 1818م از بـاقلای سِنت اینیـاس (ایگنـاتیـوس) ــ با نام علمی استریکنوس ایگناتیئی، پیچکی چوبـی کـه در فیلیپین می‌روید ــ بـه‌دست آمـد. ایـن مـاده در گونه‌های دیگرِ جنسِ استریکنوس نیز وجود دارد، به‌ویژه استـریـکنـوس نـوکس ـ وُمیـکا کـ...
استرهازی | بخش تاریخ اِستِرهازی \ esterhāzi\ ، خـاندان اشرافی مجار که نقش بسیار مهمی در تاریخ مجارستان داشت.
استریو، دستگاه صوتی | بخش علوم پایه و مهندسی اِستِریو، دستگاهِ صوتیِ \ dastgāh-e sowti-ye [e]steriyo\ ، یا دستگاه صوتی استریوفونیک، دستگاهی برای ضبط و پخش صدا، که از دو یا چند کانال مستقل استفاده می‌کند. در این سیستم از چند میکروفون برای ضبط، و چند بلندگو برای پخش استفاده می‌شود. میکروفونها و بلندگوها به‌گونه‌ای چیده می‌شوند که احساس حضور در سالن ضبط مو...
استروئید | بخش علوم پزشکی اِستِروئید\ [e]steroˀ(y)id\ ، هر یک از ترکیبات شیمیاییِ آلیِ طبیعی یا مصنوعی محلول در چربی که ویژگی آنها ساختاری مولکولی، متشکل از 17 اتم کربن است که در چهار حلقه منظم شده‌اند. در هستۀ استروئیدی، اتمهای کربن به 28 اتم هیدروژن اتصال دارند. استروئیدها در زیست‌شناسی، شیمی و پزشکی اهمیت دارند و شامل هورمونهای جنس...
استریندبرگ | بخش ادبیات جهان اِستریندبِرگ \ [e]st[e, i]rindberg\ (در سوئدی: ستریندبَری \ strindbary\ )، یوهان آوگوست (1849-1912م/ 1265-1330ق)، نمایشنامه‌نویس سوئدی. او داستان و مقاله هم می‌نوشت و شعر هم می‌سرود. غالباً از او به‌عنوان بزرگ‌ترین شخصیت در ادبیات سوئدی نام برده‌اند. استریندبرگ در کاربرد زبان سوئدی استاد بود و در اسلوبهای نما...
استریکلند | بخش هنر و معماری جهان اِستـریکلَند \ [e]st[e,i]rikland\ ، ویـلیـام (1788-1854م/ 1202-1270ق)، معمار و مهندس‌آمریکایی. او یکی‌از پیش‌گامان سبک احیای هنر یونانی در نیمۀ نخست سدۀ 19م بود.
استسیخوروس | بخش ادبیات جهان اِستِسیخوروس \ [e]stesixoro(u)s\ (632 یا 629-556 یا 553ق‌م؛ اش‍ ح 600ق‌م)، شاعر غنایی یونانی. او در هیمِرا (در سیسیل) زندگی می‌کرده، و ظاهراً نام اصلی‌اش تیسیاس یا تِیسیاس بوده است. از اشعار او تنها 48 قطعه باقی مانده است، اما همین مقدار نشان می‌دهد که به گویش دوری (دوریایی) و دربارۀ اسطوره‌های یونانی می‌سرود...
استغنایی نیشابوری | پریسا سنجابی استغنـایـیِ نیشـابـوری \ esteqnāyi-ye neyšāburi\ ، ابوالمظفر نصر بن محمد، از شاعران پارسی‌گوی سدۀ 4ق/ 10م در دورۀ سامانیان و آل بویه. از احوال او آگاهی چندانی دردست نیست. وی را اهل نیشابور دانسته‌اند (عوفی، 23؛ هدایت، 234؛ صفا، 438). عوفی (همان‌جا)، استغنایی را در شمار دانشمندان و مشاهیر این شهر دانسته است که...
استفان |
استغفار | محمدجواد شمس استغفار \ esteqfār\ ، اصطلاح قرآنی، به معنی درخواست آمرزش از خداوند. این واژه در لغت به‌معنی طلب بخشایش است.
استریوسکوپی |
استسقا |
استصلاح |
استصحاب | احمد پاکتچی استصحاب \ esteshāb\ ، یکی از ادله در برخی مکاتب فقهی و یکی از اصول عملی در مکتب اصولی متأخر امامیه که عبارت است از صدور حکمی در یک موضوع بر پایۀ یقین پیشین در شک کنونی.
استسقا | یونس کرامتی استسقا \ estesqā[ˀ]\ ، در لغت به معنی آب‌خواهی و در پزشکی کهن به معنی آب‌آوردگی بافت اندامها، به‌ویژه شکم، که در پزشکی جدید، بر حسب نوع، دراپسی یا آناسارکا، اِدِم و آسیت نامیده می‌شود.
استعاذه | احمد بادکوبه هزاوه استعاذه \ esteˀāze\ ، واژه و تعبیری قرآنی به معنی پناه بردن به خداوند از هر نوع شر و بدی و نیز وسوسه‌های شیطانی. استعاذه در فرهنگ اسلامی، به‌ویژه در قرآن کریم، دعایی است که به وسیلۀ آن، انسان برای دفع شرور، خود را در پناه خداوند متعال قرار می‌دهد. عرب پیش از اسلام برای رهایی از آفات و شرور، تعویذهای گوناگون ب...

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام