آرلز

آرْلِز [ārlez] (در ارمنی: آرالز، هارالز)، نام گروهی از موجودات مافوق طبیعی در ارمنستان که به عقیدۀ مردم با لیسیدن بدن آرا حیات را به او باز گرداندند. بنابراین، این واژه نزد عوام ترکیبی از «آرا» و «لِز» (لیسیدن) است. افسانۀ آرا و شامیرام (سمیرامیس) از افسانه‌های کهن ارمنی است. 
آرا پادشاه زیباروی ارمنستان و شامیرام ملکۀ آشور بود. شامیرام قاصدهایی را با هدایا و تحفه‌ها نزد آرا فرستاد و از او خواست که به نینوا بیاید و او را به همسری خود برگزیند(موسى خورنی، 50)، اما آرا به احترام همسر محبوبش، نوارد، پیشنهاد شامیرام را رد کرد. شامیرام پس از شنیدن این پاسخ، با سپاه بزرگی به جنگ آرا شتافت. آرا در این جنگ کشته شد (آنانیکیان، 68). ملکه جسد آرا را به ایوان قصر برد و از خدایان خواست تا با لیسیدن زخمهایش، او را زنده کنند. پس از آنکه جسد آرا فاسد شد، او را در گودالی انداختند و شامیرام کسی را که ظاهراً به آرا شبیه بود، مخفیانه به جامۀ فاخری ملبس کرد و چنین شایع کرد که خدایان با لیسیدن و زنده کردن آرا، خواستۀ او را به جا آورده‌اند (موسى خورنی، همانجا). 
البته بنابر روایت موسى خورنی آرا از دنیای مردگان برنخاست، اما به احتمال، طبق اسطورۀ اصلی، آرا زنده شده، و بر ارمنستان در صلح و آرامش حکومت کرده است. به نظر اِزنیک کولبی آرالزها نوعی سگ بوده‌اند ( ایرانیکا، II/ 412)، از این‌رو، او با تمسخر و تحقیر از این موجودات صحبت می‌کند و به وجود چنین مخلوقاتی معتقد نیست. 
یغیشه در تفسیری از کتاب «پیدایش» از موجوداتی نام می‌برد که مردگان را می‌لیسیدند و آنها را زنده می‌کردند. او آنها را هارالز می‌خواند که مشتق از دو واژۀ «هار» (مداوم) و «لِز» (لیسیدن) است (راسل، 416-417). 
برخی برآن‌اند که منشأ آرالزها آشور است و آنها را با خدای مردوک «نجات‌دهندۀ مردگان» که در حران «سرور سگها» نام گرفته است، و 4 سگی که همواره در پی او بودند، مربوط می‌دانند ( ایرانیکا، همانجا). سگهای سفیدی که موسى خورنی خدایان نامیده است، محتملاً همان آرالزها هستند؛ کار آنان نه تنها زنده کردن مردگان، بلکه نجات کودکان گمشده نیز بود (راسل، 172). 
ارمنیان حتى درزمان مسیحیت هم به‌پرستش سگ پرداخته‌اند. مؤلفان بیزانسی و ارمنی به این نکته اشاره می‌کنند که برخی از ارمنیان در طی آیین آراجاووراتس، یادبود شهدای مسیحی، سگ را می‌پرستیدند ( ایرانیکا، همانجا). 
به روایت فاوستوس بوزند جسد موشق مامیکونیان، سپهبد دلاور ارمنی(سدۀ4م) را بر روی برج‌بلندی قرار دادند، تا آرالزها به او زندگی دوباره ببخشند («دائرةالمعارف...»، VI/ 277).

مآخذ

موسى خورنی، تاریخ ارمنستان، ترجمۀ گئورگی نعلبندیان، ایروان، 1984م؛ نیز:

Ananikian, M. H., The Mythology of all Races (Armenian), ed. C. J. A. Mac Culloch, New York, 1964; Haykakan Sovetakan Hanragitaran, Yerevan, 1974, vol. VI; Iranica; Russell, J. R., Zoroastrianism in Armenia, Harvard, 1987.
آنوشیک ملکی بخشمندی