دانشنامه ایران

موضوع بندی
- همه موضوعات

جستجوی الفبایی

آسک | بخش جغرافیا آسَک \ āsak\ ، یا اَسَک، نام منطقه‎ای شامل چند روستا و یک شهر باستانی (ابودلف، 90) در نزدیکی ارجان از نواحی اهواز (یاقوت، 53).
اسکاتلند، کلیسای | بخش ادیان، اساطیر و عرفان اِسکاتلَند، کلیسایِ \ kelisā-ye [e]skāt-land\ ، کلیسای ملی اسکاتلند که در دوران جنبش اصلاح دینی (ه‍ م)، در این کشور شکل گرفت. این کلیسا در اصول اعتقادی، کالوَنی است و در شیوۀ اداره، پرِسبیتِری (مشایخی) است (در نظام پرسبیتری، ادارۀ امور دینی بر عهدۀ روحانیان و غیر روحانیان است و هر دو گروه پایگاهی برابر دارند)...
اسکاپلیت | بخش علوم پایه و مهندسی اِسکاپُلیت \ [e]skāpolit\ ، هریک از کانیهای متعلق به گروه فِلدِسپاتوئید (شبه‌فلدسپات) که در سنگهای دگرگونیِ مجاورتیِ غنی از کلسیم، به‌ویژه مرمر، گنایس (گنِیس)، گرانولیت، شیست سبز و انواع اسکارن، وجود دارند. این کانیها بیشتر در کِبِک و اُنتاریو (در کانادا)، کیرونا (در سوئد)، پنسیلوانیا (در ایالات متحده) و کوین...
اسکات | بخش ادبیات جهان اِسکات \ [e]skāt\ ، سِر والتِر، بارونِتِ یکم (1771-1832م/ 1185- 1248ق)، داستان و زندگینامه‌نویس، شاعر و تاریخ‌نگار اسکاتلندی؛ غالباً او را بنیادگذار رمان تاریخی دانسته‌اند. او نخستین داستان‌‌نویس بریتانیایی بود که چهرۀ سرشناسی شد. معروف‌ترین داستانهایش عبارت‌اند از وِیوِرلی (1814م)، راب روی (1818م)، «قلبِ مید...
اسکاپین |
اسکات | بخش هنر و معماری جهان اِسکات \ [e]skāt\ ، سِر جُرج گیلبِرت (1811- 1878م/ 1226- 1295ق)، معمار انگلیسی. او یکی از پرکارترین و نیز موفق‌ترین نمایندگان سبک «احیای گوتیک» در دورۀ ملکه ویکتوریا بود و بناهای گوتیک بسیاری را نیز بازسازی کرد.
اسکات، مایکل | یونس کرامتی اِسکات \ [e]skāt\ ، مایکِل (پیش از 1200- ح 1245م/ پیش از 596- ح 643ق)، مترجم نامدار آثار ارسطو و شروح آن از عربی به لاتین، معرّف آثار ابن‌رشد در اروپای لاتینی، و اخترشمار و فیلسوف دربار امپراتور فردریک دوم.
اسکار | بخش تاریخ اُسکار \ oskār\ ، نام دو تن از شاهان سوئد.
اسکاتلند | بخش جغرافیا , بخش ادبیات جهان اِسکاتلَند \ [e]skāt-land\ ، شمالی‌ترین بخش از 4 بخش تشکیل‌دهندۀ پادشاهی متحد بریتانیای کبیر و ایرلند شمالی، که نزدیک به 3/ 1 جزیرۀ بریتانیا را دربر می‌گیرد. این سرزمین، که به همراه انگلستان، وِیلز و ایرلند شمالی، پادشاهی متحد را تشکیل می‌دهد، از جنوب به انگلستان، و از 3 سوی دیگر به دریا ــ اقیانوس اطلس در غر...
اسکات، فرانسیس ریجینالد | بخش ادبیات جهان اِسکات \ [e]skāt\ ، فـرانسیس رِجیـنـالـد، نیز مشهور به اِف آر، یا فرَنک، اسکات (1899- 1985م/ 1278-1363ش)، شاعر، منتقد ادبی و حقوق‌دان کانادایی.
اسکات | بخش جغرافیا
اسکارن | بخش ادبیات جهان اِسکـارُن \ [e]skaron\ ، پُـل (1610-1660م/ 1019-1071ق)، نویسندۀ فرانسوی. او در تحول سه گونۀ (ژانرِ) ادبیِ نمایشنامه، حماسۀ سُخریه و داستان نقش مؤثری داشت و آثارش بر مولیِر، نمایشنامه‌نویس نامدار فرانسوی، تأثیر مستقیم گذاشت. امروزه شهرت اسکارن بیشتر به‌سبب یکی از آثارش، به نام «داستان مضحک» (1651-1659م، 3 ج) ا...
آسکاریس | بخش علوم پزشکی آسکـاریس \ āskāris\ ، جنسـی از کرمهای راستـۀ آسکاریدیدا، از شاخۀ نَخسانان (کرمهای حلقوی یا نِماتودها)، که انگل رودۀ پستانداران گوناگون خشکی‌زی، به‌ویژه گیاه‌خواران‌اند. اینها معمولاً کرمهایی سفیدرنگ و بزرگ‌اند که ویژگی‌شان داشتن دهانی با 3 لب است. گونۀ آسکاریس لومبریکوئیدِس احتمالاً آشناترین انگل در انسان است...
اسکافی | محمد مهدی مؤذن جامی اِسکافی \ eskāfi\ ، ابوالفضل جعفر بن محمود (268ق/ 881م)، وزیر دورۀ عباسی. از نسبت او پیداست که از اسکاف (ه‍ م) برخاسته است. اسکافی از علم و ادب دبیران بی‌بهره بود (ابن‌‌طقطقى،333-334؛صفدی، 153) و بیشتر، از راه گشاده‌دستی و اعطای هدایا دلهـا را با خویش نرم می‌داشت (نک‍ : ابن‌‌طقطقى، 334). گویا پشتیبانی ترکان، ...
اسکاگراک | بخش جغرافیا اِسکاگِراک \ [e]sksāgerāk\ (در دانمارکی: اِسکاگِراگ)، شاخه‌ای از دریای شمال که به شکل تنگه‌ای میان کرانه‌های جنوبی سوئد و نروژ، و کرانه‌های شمالی دانمارک، با جهت جنوب غربی ـ شمال شرقی، امتداد یافته است. این تنگه نزدیک به 240 کم‍ طول، و 130 تا 145 کم‍ عرض دارد و به همراه تنگه‌های کاتِگات و اورِسوند، دریای شمال...
اسکالیگر | بخش تاریخ علوم اِسکالیگِر \ [e]skāliger\ ، یولیوس کایسار (در لاتین؛ در ایتالیایی: جولیو چِزاره اِسکالیجِر؛ در فرانسوی: ژول سِزار اِسکالیژِر) (1484- 1558م/ 889-966ق)، دانشور و پزشک ایتالیاییِ ‌ساکن‌ فرانسه. او در ‌گیاه‌شناسی، جانورشناسی، دستور زبان و نقد ادبی پژوهش می‌کرد. اسکالیگر در مشهورترین اثرش، «فن شعر» (1561م)، از فن ...
اسکاگن | بخش جغرافیا اِسکاگِن \ [e]skāgen\ (در دانمارکی: اِسگاگِن)، شهر و بندری در منطقۀ نوردیولان (ژوتلاند شمالی) در شمال دانمارک. این شهر که در شمالی‌‌ترین نقطۀ شبه‌جزیرۀ ژوتلاند (یولان) و در تنگۀ کاتِگات (کادِگاد) واقع شده، از مراکز مهم ماهیگیری دانمارک است. اسکاگن در 1413م به‌عنوان شهر به رسمیت شناخته شد. این شهر تفرجگاهی تاب...
اسکاف | مژگان نظامی اِسکاف \ eskāf\ ، ناحیه‌ای نزدیک رود نهروان، میان بغداد و واسط، در عراق کنونی. ابن‌خردادبه اسکاف و نهروان سُفلا را یکی از طسوجهای (بخشهای) پنج‌گانۀ استان «بازیجان خسرو» در خاور دجله برمی‌شمارد (ص 6) و قدامة‌ بن ‌جعفر این استان را «اَرندین کِرد» نامیده است (ص 235؛ نیز نک‍ : لسترینج، 80).
اسکالیگر | بخش تاریخ علوم اِسکالیگِر \ [e]skāliger\ ، یوسِفوس یوستوس (در لاتین؛ در فـرانسوی: ژوزِف ژوسث اِسکـالیـژِر) (1540-1609م/ 947-1017ق)، دانشور و نویسندۀ فرانسویِ ساکن هلند. او در آثار کلاسیک (یـونانی ـ رومی) پـژوهش می‌کرد و نـوشته‌هایش در زمینۀ گاه‌شماری از مهم‌ترین آثار تحقیقی دوران نوزایی (رنسانس) بودند که در بازنگری پژوهشهای...
اسکافی | ابوالفضل خطیبی اِسکافی \ eskāfi\ ، ابـوالقاسم علـی بـن ‌محمد (د ح 343ق/ 954م)، دیوان‌‌سالار و ادیب عصر سامانی.
اسکافی، ابوجعفر محمد | ناصر گذشته اِسکافی \ eskāfi\ ، ابوجعفر محمد بن ‌عبدالله (د 240ق/ 854م)، متکلم پرآوازه و تشیع‌گرای مکتب معتزلۀ بغداد. با اینکه نیاکانش اهل سمرقند بودند (ابن‌ندیم، 213)، او را ظاهراً به‌واسطۀ اقامت در اسکاف (ه‍ م)، اسکافی خوانده‌اند (یاقوت، 252-253؛ سمعانی، 234).
اسکارا | بخش جغرافیا اِسکارا \ [e]skārā\ ، شهری در استان وِسترایوتالاند در جنوب سوئد. این شهر در جنوب شرقی دریاچۀ وِنِرن، و 120 کیلومتری شمال شهر گوتِبورگ (یوتِبورْی) قرار دارد. اسکارا از کهن‌‌ترین شهرهای سوئد به شمار می‌رود و پیش و پس از ورود مسیحیت به این کشور، از مراکز مذهبی بوده است. این شهر در 1015م، مقر نخستین اسقف سوئد شد....
اسکاربره | بخش جغرافیا اِسکاربِره \ [e]skārbe(o)re(o)\ ، شهر و شهرستانی در استان یورک شِر شمالی در شمال شرق انگلستان. این شهر که بر کرانۀ دریای شمال واقع شده، پرطرف‌دارترین تفرجگاه یورک شر است. اسکاربره در سدۀ 10م یک دهکدۀ ماهیگیری متعلق به وایکینگها بود که در پناه دماغۀ سنگی ناهمواری به ارتفاع 88 متر، ساخته شده بود. این دماغه ساحل...
اسکاراموش | بخش هنر و معماری جهان اِسـکـارامـوش \ [e]skārāmuš\ (صورت فـرانسویِ واژۀ ایتالیاییِ اِسکاراموچّا)، از شخصیتهای کُمِدیا دِلّ‘ آرته (ه‍ م). اسکاراموش خدمتکاری بزدل، لاف‌زن، بی‌‌وجدان و غیرقابل اعتماد است. علاقه‌اش به توطئه‌چینی غالباً وی را به دردسر می‌اندازد، اما او همواره به‌گونه‌ای خود را نجات می‌دهد و معمولاً ناظری بی‌گناه را قرب...
اسکارابری | بخش هنر و معماری جهان اِسکارا برِی \ [e]skārā b[e]rey\ ، یـا اِسـکَـره بـرِی \ [e]skare b[e]rey\ ، سالم‌ترین روستای بازمانده از دوران پیش از تاریخ در شمال اروپا. این روستا که در ساحلی در جزایر اُرکنی، واقع در شمال اسکاتلند، قرار دارد، صدها سال زیر تپه‌ای ماسه‌ای مدفون بود، تا اینکه در 1850م توفانی شدید ماسه‌ها را کنار زد و بخشی از...
اسکارلاتی، خاندان | بخش موسیقی اِسکارلاتّی، خاندانِ \ xāndān-e [e]skārlātti\ ، خاندانی از آهنگ‌سازان ایتالیایی.
اسکامتسی | بخش هنر و معماری جهان اِسکامُتسی \ [e]skākmotsi\ ، وینچِنتسو (1552-1616م/ 959-1052ق)، معمار ایتالیایی و نظریه‌پرداز معماری در دورۀ رنسانس متأخر. او در ویچِنتسا زاده شد و در آغاز، نزد پدرش، جان دُمِنیکو اسکامتسی، در آکادمی‌(هنرکدۀ) المپیک این شهر، معماری آموخت. سبک او با مطالعۀ آثار سه تن از معماران برجستۀ زمان خود، به نامهای سِباس...
اسکاندیناویایی، زبانهای | بخش زبان شناسی اِسـکـانـدیـنـاویـایـی، زبـانـهـایِ zabānhā-ye\ \ [e]skāndināviyāyi، زبانهایی که گروه ژرمنی شمالی از شاخۀ زبانهای ژرمنی، از خانوادۀ زبانهای هندواروپایی را تشکیل می‌دهند.
اسکاندیناوی | بخش جغرافیا اِسکاندیناوی \ [e]skāndināvi\ ، منطقه و شبه‌جزیره‌ای در شمال اروپا. منطقۀ اسکاندیناوی دربر گیرندۀ 3 کشور پادشاهی شمال اروپا، یعنی دانمارک، سوئد و نروژ است. به‌سبب پیوستگیهای‌ تاریخی، فرهنگی و زبانی، نام مشترک اسکاندیناوی به مجموعۀ این کشورها داده شده است. از این نظر، نام اسکاندیناوی (در دوران باستان: اِسکاندی...
اسکانک |
اسکالین | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِسکالین \ [e]skālin\ ، جِیمز هِـنری (1876-1953م/ 1255-1331ش)، نخست‌وزیر استرالیا (1929-1932م) و رهبر حزب کارگر این کشور. او ادارۀ کشور را در نخستین سالهای رکود بزرگ اقتصادی جهانی (1929- ح 1939م) در دست داشت، اما اختلافاتی که در حزب کارگر روی داد، دردسرهای بسیاری برایش به‌بار آورد.
اسکای | بخش جغرافیا اِسکای \ [e]skāy\ ، بزرگ‌ترین و شمالی‌ترین جزیره از جزایر هِـبریدیز درونی‌(داخلی) در اسکاتلند.
اسکرام | بخش ادبیات جهان اِسکرام \ [e]sk[e]rām\ ، آمالـیـه (1846- 1905 م/ 1262 -1323ق)، داستان‌نویس نروژی. او در زمان خود، از نویسندگان برجستۀ مکتب ناتورالیسم در نروژ بود.
اسکانیا |
اسکاندیم | بخش علوم پایه و مهندسی اِسکاندیُم \ [e]skāndiyom\ (Sc)، عنصری شیمیایی، از فلزات خاکهای کمیاب، جزو گروه IIIb از عناصر واسطه در جدول تناوبی عناصر. اسکاندیم فلزی به‌نسبت نرم و به رنگ سفیدِ نقره‌ای است.
اسکربوت | بخش علوم پزشکی اِسکُـربـوت \ [e]skorbut\ (واژۀ فـرانسـوی)، یـکـی از کهن‌ترین اختلالهای تغذیه‌ای انسان که ناشی از کمبود ویتامین‌ث (آسکوربیک اسید) در جیرۀ (رژیم) غذایی است. این ویتامین در بسیاری از میوه‌ها و سبزیهای تازه، به‌ویژه در مرکبات، توت‌فرنگی، سیب‌زمینی، گوجه‌فرنگی و فلفل‌سبز، وجود دارد. ویتامین‌ث در تشکیل کُلاژِن (عن...
اسکرنتن | بخش جغرافیا اِسکرَنتِن \ [e]sk[e]rante(o)n\ ، شهر و مرکز شهرستان لَکِوانا در شمال شرقی ایالت پِنسیلوانیا در ایالات متحدۀ آمریکا. این شهر صنعتی در درۀ رود لکوانا و در کنارۀ غربی کوههـای پـوکِنو قـرار دارد. اسکرنتن مرکـز نـاحیـه‌ای شهری ـ صنعتی است کـه شهرهـای کـاربِن‌دیل و ویلکس ـ بَـری را نیـز دربر می‌گیرد.
آسکر و آمبلا | بخش ادیان، اساطیر و عرفان آسکر و اِمبلا \ āskr-o(va) emblā\ ، یـا آسک و اِمبـلا، در اساطیر اسکاندیناویاییِ کهن، نخستین مرد و زنی که خدایان آفریدند و آدمیان از نسل ایشان‌اند.
اسکرتسو | بخش موسیقی اِسکِرتسو \ [e]skertso\ (در ایتالیایی به معنی شوخی)، اصطلاحی در موسیقی که بیشتر به مووْمان سوم سمفونی، سونات یا کوارتِـتِ زهی گفته می‌شود؛ موومانی که معمولاً سبُک، تند و دارای وزنی سه‌تایی است. این اصطلاح در دورۀ باروک (ح 1600- ح 1750م)، به قطعه‌های سازی یا آوازی سبُک ــ مانند «اسکرتسوهای موسیقاییِ» کلاودیو م...
اسکپه فلو | بخش جغرافیا اِسکَپه فلو\ [e]skape f[e]low\ ، یا اِسکاپا فلو، لنگرگاهی پهناور و محصور در خشکی در جزایر اُرکنی در شمال اسکاتلند. این لنگرگاه که درازای آن از شمال به جنوب، ح 24 کم‍ و پهنایش ح 13 کم‍ است، میان جزیره‌های مِین‌ لَند (پُمونا) در شمال، بارِی و ساوث رانِلدسِی در شرق و جنوب شرقی، و جزیرۀ هویْ در غرب، محصور شده است...
اسکپاس | بخش هنر و معماری جهان اِسکُپاس \ [e]skopās\ (اش‍ ح سدۀ 4ق‌م)، پیکرتراش و معمار یونانی اواخر دورۀ کلاسیک. نویسندگان دوران باستانْ او، پراکسیتِلِس و لوسیپوس را سه هنرمند برجستۀ نیمۀ دوم سدۀ 4ق‌م دانسته‌اند.
اسکروپ | بخش علوم پایه و مهندسی اِسکروپ \ [e]sk[e,u]rup\ ، جُـرج جـولیِس پُلیت (1797-1876م/ 1211-1292ق)، زمین‌شناس انگلیسی. او که کارشناس اقتصاد سیاسی نیز بود، با پژوهشهایش دربارۀ پدیدۀ آتش‌فشان، به کنار گذاشتن نظریۀ نِپتونیسم (آب‌گرایی) یاری رساند. برپایۀ نظریۀ نپتونیسم، همۀ سنگهای روی زمین در پی رسوب‌گذاری اقیانوسها پدید آمده‌اند.
اسکریبنز، خاندان | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِسـکـریبنِـر، خـانـدانِ \ xāndān-e [e]sk[e,i]ribner\ ، خاندانی از ناشران آمریکایی. مؤسسۀ انتشاراتی‌ این خاندان در ١٨٤٦م بنیاد نهاده شد و در 1878م، پسران چارلز اسکریبنر نام گرفت.
اسکگوی | بخش جغرافیا اِسکَگوِی \ [e]skagvey\ ، شهری در جنوب شرقی ایالت آلاسکا در ایالات متحدۀ آمریکا. این شهر در 145 کیلومتری شمال شرقی شهر جونو، مرکز ایالت آلاسکا، قرار دارد. اسکگوی به‌سبب قرار گرفتن در انتهای شمالی شاخابۀ (خلیج کوچکِ) لین، و شمالی‌ترین نقطۀ گذرگاه درونی (شاهراه دریایی آلاسکا) دارای اهمیت است.
اسکس | بخش جغرافیا اِسِکس \ eseks\ (در انگلیسی: اِسیکس)، استانی در جنوب شرقی انگلستان. این استان در کرانۀ دریای شمال، میان دهانۀ دو رود تِمز و اِستور، قرار دارد.
اسکریابین | بخش موسیقی اِسکریابین \ [e]sk[e]ryābin\ ، آلِکساندر نیکُلایِویچ (1872-1915م/ 1288-1333ق)، آهنگ‌ساز و پیانونواز روس. آهنگهای اسکریابین برای پیانو و ارکستر، به‌سبب هارمونیهای نامعمولشان، که آهنگ‌ساز برای پدید آوردن سمبولیسم موسیقایی به کار گرفته است، شهرت دارند. این هارمونیهای نوآورانه و نیز پیچیدگی ریتمیکِ بسیار، ویژگی م...
اسکریب | بخش ادبیات جهان اِسکریب \ [e]sk[e,i]rib\ ، اُگـوستَن ـ اوژِن (1791-1861م/ 1206-1277ق)، نمایشنامه‌نویس فرانسوی. او در نوشتن لیبرِتو (متن اُپرا) چیره‌دست بود. پرکاری و گستردگی دامنۀ فعالیتهای هنری او موجب شهرت و محبوبیتش در میان مردم بود. شمار نمایشنامه‌های او را تا 400 عنوان، و شمار لیبرتوهایش را تا 60 اثر برشمرده‌اند که بسیا...
اسکروتوم | بخش علوم پزشکی اِسکروتوم \ [e]sk[e]rotum\ ، یا کیسۀ بیضه، در دستگاه تولیدمثل مرد، کیسۀ پوستی نازکی که بیرون از بدن قرار دارد و بیضه‌ها و بخشی از طنابهای اسپرماتیک در آن جای دارند. این کیسه به دو بخش تقسیم شده است؛ در هریک از این دو بخش، یکی از بیضه‌ها، یعنی غده‌های تولیدکنندۀ اسپرم، و یکی از اِپیدیدیمها (بَربَخها)، یعنی محل...
اسکندر * |
اسکلت |

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام