ارگبد

اَرْگْ‍بَد [argbad] (فارسی میانه: ارگبِد)، عنوانی در دورۀ اشکانی و ساسانی. بر پارچه‌نوشته‌ای از حدود سدۀ 2م که در شهر دورااُروپوس یافت شده، این عنوان به صورت ارکاپاتِس آمده، و به شخصی به نام فرهاد که در خدمت فرماندار محلی اشکانی بوده، اطلاق شده است(فرای،352). همین عنوان در تلمود (که در دورۀ اشکانی در بین‌النهرین به نگارش درآمده است) به صورت اَرقَبتا دیده می‌شود (یاسترو، 236). به نوشتۀ طبری (2/ 35) در سدۀ3م شخصی به‌نام تیری، ارگبدِ قلعه‌ای در دارابگرد بود. اردشیر بابکان، بنیان‌گذار سلسلۀ ساسانی، مدتی در خدمت همین‌شخص بود و پس از مرگ وی، خود به‌سمت ارگبدی رسید.
به روایت مناندر در زمان نرسه ارگبدی با نام (یونانی) بارسابُرسُس می‌زیست که به احتمال زیاد همان ارگبدی است که در کتیبۀنرسه درپایکولی نام شاپور را بر خود دارد(شایگان،288؛ نیزنک‍ : شروو، I/ 33) و نام واقعی او احتمالاً بُرزشاپور بوده است.
چنان که از منابع سریانی برمی‌آید عنوان ارگبد از قرن 5م به بعد به نام خانوادگی بدل شده است (شابو، 21).
اگرچه اکثراً واژۀ ارگبد را به معنیِ «دژبان، فرماندۀ ارگ» می‌دانند، سمرنیی (ص 369 ff.) آن را هرگبد می‌خواند و «رئیسِ مالیات گیران، خرجبد» ترجمه می‌کند. تفضلی ارگبد و هرگبد را دو عنوان جداگانه می‌داند (ص 301-305).

مآخذ

 شایگان، رحیم، «منصب هرگبد در دورۀ ساسانی»، ایران‌نامه، 1378ش، شم‍ 2؛ طبری، تاریخ؛ نیز:

Chabot, J.B., Synodicom Orientale ou recueil de Synodes nestoriens, Paris, 1902; Frye, R. N., «Some Early Iranian Titles», Oriens, Leiden, 1962, vol. XV; Jastrow, M., A Dictionary of Targumim, The Targum Babli and Yerushalmi, New York, 1950; Skjærvø, P.O., The Sassanian Inscription of Paikuli, Wiesbaden, 1983; Szemerényi, O., Hommages et opera minora, Monumentum, H.S. Nyberg, Iranica V, Acta Iranica, Tehran/ Liège, 1975, vol. II; Tafazzoli, A., «An Unrecognized Sassanian Title», Bulletin of the Asia Institute, 1990, vol.V.
تورج دریایی