آرگذاس

آرْگِذاس [ārgezās]، خوسه‌ ماریا (1911-1969م/ 1289-1348ش)، داستان‌نویس و قوم‌شناس پرویی که در نوشته‌هایش، تقابل فرهنگهای سفیدپوستان و سرخ‌پوستان را مطرح می‌کند. آرگذاس فرزند قاضیِ سیاری سفیدپوست و زنی سرخپوست از قبیلۀ کِچوا بود. با آنکه آرگذاس مادرش را در سه‌سالگی از دست داده بود، اما پیش از آنکه به سبب همراهی با پدرش در سفرها اسپانیایی یاد بگیرد، زبان کچوایی را آموخته بود. او در جوانی موسیقی و آداب و رسوم کچوا را آموخت و به همان اندازه نیز با فرهنگ چیرۀ اسپانیایی آشنا شد. همۀ نوشته‌های او بازتاب تنشهایی است که در جامعۀ پرو وجود دارد. در این جامعه، سرخ‌پوستان که اکثریت جمعیت را تشکیل می‌دهند، هنوز موجوداتی حاشیه‌ای به شمار می‌روند. 

آرگذاس در دانشگاه سان مارکوسِ شهر لیما تحصیل کرد، در ادارۀ پست مشغول کار شد (1932-1937م) و در دانشگاه ملی سیکوانی به تدریس پرداخت (1939-1941م). او پس از اشتغال به کارهای اداری، در 1959م تدریس فرهنگهای محلی پرو در دانشگاه سان مارکوس را بر عهده گرفت و هم‌زمان به عنوان رئیس خانۀ فرهنگ (1963-1964م)، و پس از آن رئیس موزۀ ملی تاریخ (1964- 1969م) به کار مشغول شد. 
مجموعۀ «آب» (1935م) شامل 3 داستان است که آرگذاس در آنها بی‌عدالتیها و نابسامانیهای بسیاری را که در جهان سفیدپوستان دیده بود، در تقابل با جهان صلح‌آمیز و منظمی که در زندگی سرخ‌پوستان استثمار شده و واپس نگه داشته شده مشاهده کرده بود، وصف می‌کند. «جشن خونین» (1941م) مراسم گاوبازی قدیم را به تفصیل شرح می‌دهد که نماد مبارزۀ اجتماعی سرخ‌پوستان با سفیدپوستان است. شاهکار آرگذاس، داستان «رودهای ژرف» (1958م) نوشته‌ای دربارۀ زندگی خود او ست. در این کتاب مضمونهایی که پیشتر بدانها پرداخته بود، تکرار شده‌اند. رمان «ششمی» (1961م) بر اساس دوران زندان آرگذاس (1937- 1938م) در زمان دیکتاتوری اُسکار بِناویذِس است. «همۀ نژادها» در 1964م منتشر شد و به دنبال آن آرگذاس رمان ناتمام «روباه از بالا و روباه از پایین» (1971م) را نوشت که روان‌پزشک او نوشتن آن را توصیه کرده بود. این نوشته شرح رنج کسی است که زندگی او را یکسره درهم شکسته، و نومید کرده است. آرگذاس دربارۀ رویدادهایی که به آخرین روز زندگی او انجامید، به طور مرتب و با شور فراوان بحث کرده است. او سرانجام در کلاس متروکی در لیما دست به خودکشی زد. آرگذاس افزون بر رمانها، شماری هم کار تحقیقاتی و ترجمه‌هایی از زبان کچوایی دارد.     (112)