مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

حسینی | هومان اسعدی حُسِیْنی، از پرده‌ها و مقامات موسیقی قدیم جهان اسلام؛ نغمه‌ای در گام و نیز مقامی از مقامات موسیقی در حوزۀ ایرانی ـ عربی ـ ترکی؛ گوشه‌ای در ردیف موسیقی کلاسیک ایرانی.
اوسون | ناصر پازوکی طرودی اوسون \ ūsūn\ ، منطقه‎ای در میانۀ شیب تند دامنۀ جنوبی توچال.
روز روشن | پریسا سنجابی روزِ روشَن، تذکره‌ای به زبان فارسی، تألیف محمد مظفر حسین لکهنوی، متخلص به «صبا»، تذکره‌نگار و شاعر شبه‌قاره، در سدۀ 13 ق/ 19 م.
ریاضی هروی | زهرا ابراهیمی رياضیِ هَرَوی، محمدیوسف، نویسنده و شاعر افغان (مق‍ 1330 ق/ 1912 م). وی به سال 1290 ق/ 1873 م در هرات زاده شد. پدرش محمدحسن از قبیلۀ ابدالی، و جد پدری‌اش محمداسماعیل سپهسالارِ هرات، و مادرش از ایل افشار بودند (ریاضی، 8؛ قس: فکرت، 1).
رقیق قیروانی | علی بهرامیان ابراهیم بن قاسم (ز 424 ق/1033 م)، مورخ، ادیب و شاعر
پنجده | محمد تقی مختاری
بحر محیط | بهزاد لاهوتی بَحْرِ مُحیط، یا اقیانوس (یونانی: اُکِئانوس)، دریای بزرگی که جغرافی‌دانان کهن می‌پنداشتند همۀ خشکیهای زمین را احاطه کرده است. یونانیان اقیانوس را رود برزگی می‌پنداشتند. همۀ خشکیهای زمین را احاطه کرده است. یونانیان اقیانوس را رود بزرگی می‌دانستند که سراسر قرص مسطح زمین را در برمی‌گرفت (BSE3, XVIII/ 328). در اس...
آل قرامان |
ابن ازرق ابراهیم | سید علی آل داوود اِبْنِ اَزْرَق، ابراهیم بن عبدالرحمن بن ابی بكر الازرق یمنی (د 877ق / 1472م)، پزشك و نویسنده. از جزئیات زندگی او آگاهی بسیاری در دست نیست، بجز اشاره‌هایی كه در تنها كتابش از احوالِ خود به دست داده و از آنجا معلوم می‌شود كه وی در یمن زاده شده و همانجا زیسته است (ابن ازرق، 25، 35). كتاب او در كلیات دانش پزشكی ا...
ابن خالویه | سید محمد سیدی اِبْنِ خالويه‌، ابوعبدالله‌ حسين‌ بن‌ احمد بن‌ خالويه‌، ملقب‌ به‌ ذوالنونين‌ (د 370 ق‌/ 980 م‌)، شاعر، اديب‌ و نحوی‌ برجستۀ ايرانی‌ تبار. ثعالبی‌ (1/ 88) نام‌ وی‌ را حسن‌ و ابن‌قفطی‌ (1/ 324) نام‌ پدر او را محمد آورده‌ است‌. او در همدان‌ به‌ دنيا آمد. در هيچ‌ يك‌ از مآخذ به‌ سال‌ تولد او اشاره‌ نشده‌ است‌، ام...
برده | آذرتاش آذرنوش بُرْدَه، یا بُرأة، مشهورترین قصیده در مدح حضرت پیامبر(ص) «برده» در اصل گویا بافته‌ای خشن از نوع گلیم بوده که استفاده‌های گوناگون داشته است. روزها آن را به دوش می‌انداختند و بدن را به آن می‌پوشاندند و شبها، جامۀ خواب بوده است. این معانی همه از روایاتی که دربارۀ «بردۀ» حضرت پیامبر(ص) نقل شده، آشکار است (نک‍‍: د...
ابراهیم عادلشاه دوم |
سیب زمینی | ساغر برجی از دستۀ گیاهان ریشه‌ای خوراکی، با خواص درمانی.
دوغ | محمد صبایی دوغ، محصولی نوشیدنی، فراهم‌آمده از رقیق کردن ماست، با افزودن اندکی نمک. این فراوردۀ شیری در همه جای ایران تولید و مصرف می‌شود و در هر جایی نام مخصوص به خود را دارد؛ مثلاً برخی از اهالی آذربایجان به آن «دو» (ذکاء، 171)، و برخی دیگر به آن «آیران» (سفیدگر، 218) می‌گویند؛ گویشوران تاتی و هرزنی آذربایجان به آن «نو...
قلعه ارامنه | سعیده صائبی مقدم سابقاً روستایی ارمنی‌نشین واقع در اراضی جانب شرقی ونک، امروزه محله‌ای کوچک در دل محلۀ ونک.
احوال | محمد مجتهد شبستری اَحْوال‌، نظریه‌ای‌ كلامی‌ - فلسفی‌ كه‌ ابوهاشم‌ جبّایی‌ (ه‍ م‌)، متكلم‌ معروف‌ معتزلی‌ سده‌های‌ 3 و 4ق‌ مطرح‌ كرده‌، و موافقت‌ و مخالفت‌ جدی‌ عده‌ای‌ از متكلمان‌ را برانگیخته‌ است‌.
ابجدی | بخش ادبیات اَبْجَدی، میرمحمد اسماعیل (سدۀ 12 ق / 18 م)، شاعر پارسی‌گو و اردوسرای هندی. پدرش، سیدشاه‌میر، از اهالی بیجاپور و از خویشان مورّخ مشهور، ملامحمدقاسم فرشته بود، و چنانکه ابجدی خود در دیوان اشعارش اشاره کرده، پدر و جدّش نیز شعر می‌سروده‌اند (محوی، الف، ب). پدرش از بیجاپور به چنگلپوت1 در کرناتک2 مهاجرت کرد و ابجد...
تعبد | علی معموری اصطلاحی در فرهنگ اسلامی که ناظر به بندگی خالصانه و اطاعت بی‌شائبۀ انسان نسبت به خداوند است.
تبرک | مهرداد عربستانی تَبَرُّک، برکت جویی یا درخواست خجستگی، میمنت و شگون و نوعی طلب التفات و مراحم از خداوند و موجودات قدسی فراطبیعی.
آشتیانی، اسماعیل | محمدحسن سمسار آشتیانی \āštiyānī\، اسماعیل (1310 ق- 1349 ش/ 1892-1970 م)، نگارگر، شاعر و ادیب معاصر ایرانی.
تخت مرمر | مهبانو علیزاده تَخْتِ مَرْمَر، تختی بزرگ و تراشیده از سنگ مرمر، برجامانده از دورۀ قاجار. این تخت در بنایی به نام «ایوان تخت مرمر» که در 1173ق / 1760م به دستور کریم‌خان زند...
ابوالحسن نادرالزمان | نوشین دخت نفیسی نگارگر نامور ایرانی دربار جهانگیر، پادشاه گروكانی هند. او همراه با پدرش آقا رضا هراتی در واپسین سالهای سدۀ 10 ق / 16 م به شبه‌قارۀ هند مهاجرت كرد و در زمان شاهزادگی جهانگیر به او پیوست.
ابوبکر بن شهاب حضرمی | عبدالامیر سلیم فرزند عبدالرحمن بن محمد علوی حسینی (1262-1341 ق / 1846-1923 م)، عالم جامع الاطراف و اصلاح‌طلب.
جبلیه، گنبد | مریم همایونی افشار جَبَلیّه، گُنْبَد، از معدود بناهای چشمگیر بازمانده از دورۀ پیش از مغول (سده‌های 7 - 8 ق/ 13 - 14م) واقع در شرق شهر کرمان. از این بنا با نامهای گنبد گبر (افضل ‌الدین، 123)، گنبد گنج (وصاف، 294؛ ناصر الدین، 13)، جبل سنگ (شرودر، 1016؛ ویلبر، 64 ؛ هیلنبراند، 294؛ ویلسن، 155) نیز یاد شده است و نخستین‌ بار محرابی ک...
ابراهيم بن اسماعيل ديباج* |
بشربن معتمر | محمد جواد انواری بِشْرِبْن‌ مُعْتَمِر، ابوسهل‌ هلالی‌ (د 210ق‌ / 825م‌)، متكلم‌، ادیب‌ و بنیان‌گذار مكتب معتزلی بغداد. دربارۀ زادگاه‌ او روایتهای‌ مختلفی‌ هست‌. برخی‌ او را اهل‌ بغداد، و برخی‌ دیگر اهل‌ كوفه‌ دانسته‌اند و روایتی‌، با شهرت‌ كمتر، او را بصری‌ معرفی‌ می‌كند (ابوالقاسم‌ بلخی‌، 72؛ ابن‌ ندیم‌، 205). از اینكه‌ گفته...
ریاض العارفین | محبوبه هادینا تذکره‌ای در معرفی احوال و آثار 354 تن از شاعران عارف، حکیمان و اهل فضل
سلیم جواهری | محمد جعفری (قنواتی) یا سلیم جواهرفروش، از داستانهای کهن فارسی که تا چند دهۀ پیش در همۀ مناطق فارسی‌زبان رایج بوده است.
مطیب، امام زاده | حسن موسوی زاده امامزاده‌ای واقع در محلۀ اوین، منطقۀ 1 شهرداری تهران.
اسفزار | ابوالفضل خطیبی اَسفِزار \ asfe(o)zār\ ، نام قدیم ناحیه و شهری در جنوب هرات. این نام به صورت اَسبُزار (اسبوزار یا اسپوزار) نیز آمده (حدود العالم، 92)، که صورت فارسی آن اسپِزار و برابر فارسی میانۀ (پهلوی) آن، اَسپِچار به معنی «اسپ چر» یا «چراگاه اسب» است (مارکوارت، 22). این نام در متون تاریخی سدۀ 10ق و پس از آن به هر دو گونۀ ...
حمدان قرمط | سیما طایفه حَمْدانِ قَرْمَط، شهرت حمدان بن اشعث، داعی و رهبر نهضت اسماعیلیه در عراق. فعالیتهای حمدان در نیمۀ دوم سدۀ 3 ق/ 9 م، باعث گسترش دعوت اسماعیلیه در منطقۀ سواد کوفه شد. پیروان حمدان به قرامطه یا قرمطیان (ﻫ م) شهرت داشتند.
اذان و اقامه | عبدالامیر سلیم اَذانْ وَ اِقامه ](a)[azān va eqāme، دو اصطلاح فقهی:
ابن سنان خفاجی | غلامرضا جمشیدنژاد اِبْنِ‌سِنانِ خَفاجی، ابومحمد عبدالله بن محمد (د 466 ق/ 1074 م)، اديب و شاعر شيعی مذهب شام. تبار او به قبيلۀ خفاجه می‌رسيد كه در آغاز سدۀ 4 ق/ 10 م از صحرای عربستان و حجاز به شام عليا مهاجرت كردند (نک‍ : زكار، 59). از نوشتۀ ابن‌خلكان (5/ 273) چنين برمی‌آيد كه در ربع اول سدۀ 5 ق به دنيا آمده است (قس: كحاله، 5/...
تات | معصومه ابراهیمی تات، نام گرو‌ههایی پراکنده در نواحی شمالی ایران و کوهستانهای‌قفقاز و شهرهای‌جمهوریهای‌آذربایجان و داغستان. واژۀ تات را مردم ترک‌زبان به همسایگان غیرترک خود اطلاق می‌کردند.
حاذقه هروی | صغری دودانگه بانوی شاعر معاصر افغانی. نام او کشور، و تخلصش حاذقه بود. وی در 25 محرم 1340ق / 28 سپتامبر 1921م در هرات به دنیا آمد (هدایت، 1 / 362؛ شاه‌حسینی، 418؛ مهاجر، 699؛ مشیرسلیمی، 3 / 106).
آیینه عباسی | بخش ادیان و مذاهب آیینۀ عَبّاسی، كتابی كلامی‌در ردّ بر یهود و نصارا به زبان فارسی، نوشتۀ ابواحمد محمدبن عبدالنبّی بن عبدالصّانع محدث اخباری نیشابوری معروف به میرزا محمد اخباری (1178-1332 ق / 1764-1816 م). نام كامل كتاب، آیینۀ عباسی در نمایش حق‌شناسی است كه به‌عنوان «امالی العباسی» یا « امالیة العباسی فی رد علی النصاری» نیز یاد...
شرح زندگانی من | یا تاریخ اجتماعی و اداری دورۀ قاجاریه، خاطرات و سرگذشت عبدالله مستوفی (1255- 1329 ش / 1876-1950 م) از دولتمردان دورۀ قاجار و پهلوی اول.
آشوربانیپال | بخش تاریخ \āšūr-bānīpāl\ (در اکدی: آشور بانی اَپلی؛ اش‍ سدۀ 7 ق‌م)، آخرین شاه بزرگ کشور آشور (سل‍ 668- ح 627 ق‌م)، و مؤسس کتابخانۀ سازمان‌یافتۀ خاورمیانه در عهد باستان در نینوا.
بحیره | معصومه ابراهیمی کتابی مفصل با موضوعاتی بسیار متنوع که مبتنی بر باورهای عامه تدوین شده است و ازاین‌رو، اثری ارزشمند در مطالعات فولکلوریک به‌شمار می‌رود.
بدیع الزمان نامه | حسن ذوالفقاری از منظومه‌های عاشقانۀ ادب عامه، که شاعری شیعی و ناشناس آن را در 291‘ 3 بیت و در بحر متقارب، در 1007 ق / 1598 م سروده است.
پابازی، رقص | مریم محمدتبار یا رقص پا، گونه‌ای رقص پهلوانی و نمایشی که در استانهای گیلان و مازندران اجرا می‌شد.
اَبدال (جمع بدل) | حسین لاشیء
بختی | بخش مردم شناسی بُخْتی، یا بُخْتیّه، یکی از طایفه‌های کهن کُرد ساکن در ناحیۀ بُخْتان (بوتان) در جزیرۀ ابن‌عمر در کرانۀ غربی رود دجله.
آبای، ابراهیم | یعقوب آلتایف آبای، ابراهیم قونانبایف (1261-1322 ق/ 1845-1904 م)، شاعر ملی قزاق. او در ناحیۀ سِمی (سمی پالاتینْسْک) در منطقۀ کوهستانی چنگیز در شمال شرقی قزاقستان زاده شد. پدرش
آوج، شهری | عباس سعیدی آوَج، شهری کوچک در شهرستان بوئین‌زهرا (استان قزوین). این شهر با حدود 975‘1 متر ارتفاع، در ˚35 و ́35 عرض و ˚49 و ́́14 طول جغرافیایی و 111کیلومتری جنوب غربی شهر قزوین، بر سر راه قزوین ـ همدان قـرار دارد ( ‌فرهنگ جغرافیایی ایران، 1/ 26؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیها ... ، 36/ 15).
ابا |
ذهبی | عبدالله ناصری طاهری شمس‌الدین ابوعبداللٰه محمد بن احمد بن عثمان فارقی (673- 748 یا 753 ق / 1274-1347 یا 1352 م)، مورخ، محدث، تراجم‌نویس و فقیه شافعی اشعری‌مسلک.
دب اکبر | یونس کرامتی صورت فلکی پیراقطبی بزرگی نزدیک بـه قطب شمال آسمان، دومین صورت شمالی از صورتهای فلکی 48‌گانۀ باستانی، دارای 27 ستارۀ درون و 8 ستارۀ بیرون از صورت (بطلمیوس، 343, 344؛ بتانی، 245، 246: فقط 15 ستارۀ داخل و 6 ستارۀ خارج صورت را یاد کرده است؛
آجودان | آذرتاش آذرنوش آجودان، اصطلاحی نظامی كه به روزگار قاجاریان از زبان فرانسه به فارسی راه یافت و در ایران متداول گردید. این اصطلاح پس از مسافرت ژنرال كلودماتیو دوگاردان به ایران (1222ق / 1807م) و آشنایی ایرانیان با نظام كشورهای غرب، احتمالاً به تقلید از تركان عثمانی، در دستگاههای لشكری و كشوری ایران به‌كار برده شد. درجۀ مذكور ...
باغملک | مژگان نظامی باغْمَلِک، نام شهرستانی در استان خوزستان و شهر مرکز آن.

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام