پابازی، رقص

پابازی، رَقْص، یا رقص پا، گونه‌ای رقص پهلوانی و نمایشی که در استانهای گیلان و مازندران اجرا می‌شد.
پابازی رقصی مردانه بود که گاهی حالت رقص‌لزگی به خود می‌گرفت (رمضانی، بش‍ ‌) و معمولاً در مراسم عروسی، و پس یا پیش از برگزاری کشتی گیله‌مردی (ه‍‌ م) به نمایش درمی‌آمد. در کشتی گیله‌مردی تماشاچیان با گفتن «پهلوان، پهلوان، ماشاء‌الله»، کشتی‌گیر را به اجرای پابازی ترغیب می‌کردند. کشتی‌گیر نیز در وسط میدان کشتی و در برابر تماشاچیان دستها را بر کمر می‌گذاشت و با قامتی راست و کشیده، پاهای خود را همگام با ضرب‌آهنگ و نوای سرنا و نقارۀ گیلان به‌صورت ضربدر، چپ و راست می‌کرد که در اصطلاح محلی، به این حرکت فوزما (حرکت و جست‌وخیز) می‌گفتند که نوعی عرض اندام در مقابل حریف بود (دانای علمی، 96؛ محفوظ، 186؛ ستوده، 26؛ نصرالله‌پور، 148؛ خلعتبری، 186-187). گاه رقصنده در هنگام رقص یک تا دو بار میدان مسابقه را دور می‌زد و در آخر، از ریش‌سفیدان و تماشاچیان انعام می‌گرفت که به این عمل «دوران کردن» می‌گفتند (ستوده، 27؛ ملت‌پرست، 381؛ نصرالله‌پور، همانجا).
یکی از اجزاء مراسم عروسی گیلانیها رقص پابازی با تفنگ بود که به همین نام نیز نامیده می‌شد. معمولاً هنگام ورود عروس به خانۀ داماد، یک یا چند نفر هم‌نوا با ضرب‌آهنگ سرنا و نقاره آن را اجرا می‌کردند. اینها با در دست داشتن تفنگ، پیش رویِ عروس و داماد به اجرای رقص پابازی با تفنگ می‌پرداختند و حین رقص نیز با شلیک‌کردن چند تیر، هیجان بیشتری به رقص می‌دادند (همانجا؛ نظام‌سرمدی، 182).
رقص پابازی به دو شیوۀ جفت‌پا و تک‌پا اجرا می‌شد. در روش جفت‌پا، رقصنده به حالت نشسته، روی جفت‌پا می‌پرید و با هر پرش، دو دستش را یک‌بار به طرف راست و یک‌بار به طرف چپ پرتاب، و در هنگام رقصِ جفت‌پا، به صورت دایره‌وار حرکت می‌کرد. رقص تک‌پا برخلاف رقص جفت‌پا، به صورت ایستاده و با حرکات سریع و منظم پا، به اجرا درمی‌آمد (دانای علمی، همانجا). نوازندگان سازهای سرنا و نقاره با نواختن آهنگهای «رقاصی مقام» یا «رقصی مقام» و «پابازی» (از مقامهای خاص سرنانوازی) هیجان خاصی به رقصنده در هنگام رقص القا می‌کردند (تمیم‌داری، 144؛ دانای علمی، همانجا؛ رمضانی، بش‍ ‌). امروزه کمتر رقص پابازی اجرا می‌شود (دانای علمی، همانجا؛ نصری، 1 / 423).

مآخذ

 تمیم‌داری، احمد، فرهنگ عامه، تهران، 1390 ش؛ خلعتبری لیماکی، مصطفى، فرهنگ مردم تنکابن، تهران، 1387 ش؛ دانای علمی، جهانگیر، «آداب و رسوم کشتی محلی گیلان و مازندران از گذشته تاکنون»، گیلان ما، رشت، 1379 ش، س 1، شم‍ 1؛ رمضانی، صفرعلی، «موسیقی گیلان، در یک نگاه»، گالَش (مل‍ ‌)؛ ستوده، منوچهر، «کشتی‌گیری در گیلان»، ماد، به کوشش محمد کیوان‌پور، تهران، 1324 ش، شم‍ 1؛ محفوظ، فروزنده، «پژوهشی در رقصهای ایرانی از روزگاران باستان تا امروز»، فرهنگ مردم، تهران، 1388 ش، س 8، شم‍ 29-30؛ ملت‌پرست، عبدالله و فریدون‌ پوررضا، «موسیقی گیلان»، کتاب گیلان، به کوشش ابراهیم اصلاح‌عربانی، تهران، 1374 ش، ج 3؛ نصرالله‌پور، علی‌اصغر، رقص، رامش، نیایش، کرمانشاه، 1386 ش؛ نصری اشرفی، جهانگیر و عباس شیرزادی آهودشتی، از آیین تا نمایش، به کوشش امیر سهرابی، تهران، 1390 ش؛ نظام سرمدی، میهن، «تجلی تنوع فرمی حرکات موزون مردم قاسم‌آباد گیلان در آثار سفالینه»، فرهنگ و انسان، تهران، 1387 ش، س 4، شم‍ 2؛ نیز:

Galash, http: / / galash. com / / index. php? option= com_content & view = article @ id = 165:1391-01-13-20-21-54@catid=54:1389-02-01-20-1 (acc. Apr. 2, 2012).

مریم محمدتبار