باغملک

باغْمَلِک، نام شهرستانی در استان خوزستان و شهر مرکز آن.

شهرستان باغملک

باغملک یکی از 16 شهرستان استان خوزستان به‌شمار می‌رود (سازمان...، 24-26) و با مساحت 246‘2 ﮐﻤ 2، بین °49 و ´33 تا °50 و´15 طول شرقی و °31 و´13 تا°31 و´43 عرض شمالی در خاور استان خوزستان قرار گرفته است (آمارنامه...، 11). این شهرستان از شمال با شهرستان ایذه و مسجد سلیمان، از باختر و جنوب با شهرستان رامهرمز و از خاور با استان کهگیلویه و وبویر احمد همسایه است (سرشماری عمومی...، نقشه). باغملک دو بخش به نامهای مرکزی و صیدون، و 7 دهستان دارد (سازمان، 24) و مجموعاً 264 روستا را در خود جای داده است (سرشماری عمومی، پانزده). شهر باغملک یگانه شهر این شهرستان است (سازمان، همانجا).
باغملک در پیشکوهای داخلی زاگرس قرار گرفته است (نقشۀ عملیات). کوههای بادرنگان، زرین و دیوانه در این حدود واقعند. این نواحی از آب وهوایی معتدل برخوردار است. دمای هوا در تابستان به °42، و در زمستان به صفر می‌رسد. میانگین بارش سالانه نی در حدود 500 میلی‌متر گزارش شده است (فرهنگ...، 55). رودخانه‌های علاء، زرد، تلخ و مال‌آقا در باغملک جریان دارد و پس از آن به‌سوی رامهرمز جاری می‌شود (آمارنامه، همانجا).
پوشش گیاهان بومی این نواحی مشتمل بر درختان بلوط، و افرا و برخی از گیاهان دارویی و صنعتی است (فرهنگ، 56).
باغملک نام متأخری است که به حدود بلوک جانکی داده شده است (اقتداری، 87). ساکنان این نواحی متشکل از طوایف جانکی و زنگنه‌اند (امام شوشتری، 178).
سرشماری 1375ش، جمعیت شهرستان باغملک را 106‘90 نفر نشان می‌دهد (سرشماری عمومی، شانزده). ویژگی عمدۀ ترکیب جمعیت باغملک، بالا بودن میزان روستانشینان آن است، به گونه‌ای که در حدود 81٪ آنان در روستاها زندگی می‌کنند (ﻧﮑ: همانجا). اشتغال مردم این نواحی بیشتر زراعت و دام‌پروری است ومحصولات زراعی آن نیز بیشتر گندم جو و برنج است (آمارنامه، همانجا).
مردم باغملک شیعه‌اند و به زبان فارسی با گویشی لری سخن می‌گویند (فرهنگ، 55).
شهرستان باغملک، هم‌اکنون زمستانگاه و تابستانگاه دو ایل بختیاری و بهمئی است (سرشماری اجتماعی...، 74). در خاور باغملک در محلی به نام منجنیق نیز اشاره به آن دارد. آثاری از یک شهر کهن برجای مانده که بر مبنای روایتی ماجرای حضرت ابراهیم(ع) و نمرود در آنجا روی داده است و نام منجنیق نیز اشاره به آن دارد. آثار پلی شکسته دارای 5 خان بزرگ نیز درآن حدود دیده می‌شود (امام شوشتری، 180). این آثار را مربوط به دورۀ ساسانیان دانسته‌اند (رواولینسن، 104-105؛ ﻧﮑ: لایارد، 122). همچنین آثار خطوط کوفی منقوش بر روی سنگ در آنجا دیده شده است (امام شوشتری، همانجا).
چنین می‌نماید که این آثار، برجای مانده از شهری باشد که مقدسی از آن با نام غروه در میانۀ راه رامهرمز و ایذج(ایذه) یادکرده است (ص420؛ نیز ﻧﮑ: امام شوشتری، همانجا).

شهر باغملک

این شهر مرکز شهرستان باغملک است و در°49 و ´54 طول شرقی، و °31 و ´31عرض شمالی قرار دارد و ارتفاع آن از سطح دریا 720متر است (فرهنگ، همانجا). شهر باغملک در نتیجۀ تخته قاپو شدن تیرۀ هزاروند طایفۀ زنگنه به تدریج شکل گرفت. افراد این تیره در آغاز در حدود 150 خانوار بوده‌اند (قائم‌مقامی، 16). امام شوشتری می‌نویسد: باغملک 12 باغ درخت دارد که قدیمی‌تر از همه باغ میری است (ص 179). شهر باغملک، برمبنای سرشماری 1375ش، 781‘15 نفر (514‘2 خانوار) جمعیت داشته است.

مآخذ

آمارنامۀ استان خوزستان (1372ش)، سازمان برنامه و بودجه استان خوزستان، تهران، 1373ش؛ اقتداری، احمد، خوزستان و کهگیلویه و ممسنی، تهران، 1359ش؛ امام شوشتری، محمدعلی، تاریخ جغرافیایی خوزستان، تهران، 1331ش؛ راولینس، هنری، سفرنامه، ترجمۀ سکندر عمان اللهی بهاروند، تهران، 1362ش؛ سازمان تقسیمات کشوری جمهوری اسلامی ایران، وزارت کشور، تهران، 1376ش؛ سرشماری اجتماعی، اقتصادی عشایر کوچنده (1377ش)، جمعیت عشایری دهستان‌ها، کل کشور، مرکز آمار ایران، تهران، 1378ش؛ سرشماری عمومی نفوس و مسکن (1375ش)، نتایج تفصیلی، شهرستان باغملک، مرکز آمار ایران، تهران، 1376ش؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیهای کشور جمهورس اسلامی ایران (رامهرمز)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1370ش؛ ج 8؛ قائم مقامی، جهانگیر، «عشایر خوزستان»، یادگار، تهران 1326ش، س 3، ﺷﻤ 9؛ لایارد، ا. ﻫ. و دیگران، سیری در قلمرو بختیاری و عشایر بومی خوزستان، ترجمۀ مهراب امیری، تهران، 1371ش؛ مقدسی، محمد، احسن‌التقاسیم، لیدن، 1906م؛ نقشۀ عملیات مشترک (زمینی) سازمان جغرافیایی کشور، تهران، 1369ش، گ 2-39.

مژگان نظامی