مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

جده کوچک، مدرسه | محسن جاوری جَدِّۀکوچَک، مَدْرِسه، از مدارس دورۀ صفوی در اصفهان که در زمان شاه عباس دوم (سل‍ 1052-1077ق/ 1642-1666م) به دستور جدۀ بزرگ شاه، «دلارام خانم» در بازار قهوۀ کاشیها، از انشعابات بازار بزرگ اصفهان بنا شد. تاریخ برپایی آن در کتیبۀ سر در مدرسه، به خط محمدرضا امامی 1056ق ذکر شده، و کتیبۀ سنگی وقف‌نامۀ مدرسه تاریخ ر...
ابن طولون، ابوعبدالله | محمدعلی لسانی فشارکی ابوعبدالله، یا ابوالفضل شمس‌الدین محمدبن علی بن احمد (محمد) بن علی بن خمارویه بن طولون دمشقی حنفی (ح 880-12 جمادی الاول 953ق / 1475-11 ژوئیۀ 1546م)، محدث، فقیه، ادیب و مورخ. در صالحیه واقع در دامنۀ کوه قاسیون در نزدیکی دمشق زاده شد (ابن طولون، «الفُلک» 6).
ابن ابی عقیل | حسن یوسفی اشکوری اِبْنِ اَبی عَقیل، ابومحمد حسن بن علی، حَذّاءِ عُمانی یا عَمّانی، محدّث، فقیه و متكلّم شیعی سدۀ 4ق / 10م. با اینكه غالب فقیهان و محدّثان شیعی در آثار خود از وی سخن گفته‌اند، تاریخ تولد و وفات او معلوم نیست، حتی نمی‌دانیم كه او منسوب به كدام عمان است. نظر به اینكه ابن قولویه از وی روایت كرده (نك‍ ‍: نجاشی، 36)...
ابراهیم میرزا صفوی | سید علی آل داوود اِبْراهیمْ میرزا صَفَوی، از شاهزادگان هنرمند، شاعر و دانش‌دوست صفوی (مق‍ 984ق / 1577م). او پسر بهرام میرزا (فرزند شاه اسماعیل اول)، برادرزاده و داماد شاه تهماسب بود و در شعر «جاهی» تخلص می‌كرد. قمی ‌مؤلف چند كتاب، كه از معاصران او بوده و پدرش میر منشی سمت وزارت این شاهزاده را در خراسان بر عهده داشته است، ولاد...
حدود و تعریفات | مسعود تاره حُدودْ وَ تَعْریفات، دو عنوان رایج برای واژه‌نامه‌های اصطلاحی در یک یا چند دانش، اعم از فلسفه و منطق و جز آنها، که یا به صورت کتابهایی مستقل، با عنوانهای الحدود یا التعریفات‌اند، یا در قالب فصلی از کتابهای جامع در موضوعات فلسفه، کلام و مانند آنها تنظیم شده‌اند
ابدال | علی اکبر دیانت شاعر متصوّف تُرک، متخلّص به ابدال و معروف به «قره ابدال شمسی» (1244-1303 ق / 1828-1886 م) که به زبان فارسی نیز شعر می‌سرود. وی در شهر قونیه و در خانواده‌ای فقیر زاده شد. نامش سلیمان و نام پدرش عثمانی بود (اینال، TDEA; 5 / 1768). به علت فقر در کودکی تحصیلاتش ناتمام ماند و در 1259 ق / 1843 م به بارگاه مولانا جل...
سردم | حسن ذوالفقاری جایگاهی رفیع و محترم ویژۀ زورخانه‌ها و قهوه‌خانه‌ها، و محل استقرار مرشدان و استادان سخنور.
ذات الحلق | حسین روح اللهی از ابزارهای رصدی رایج در دورۀ اسلامی که بیشتر برای تعیین طول و عرض دایرةالبروجی ستارگان و نیز اندازه‌گیری فاصلۀ نسبی بین آنها به کار می‌رفته است.
اغوز | مصطفی موسوی نام قبیله و یا در واقع اتحادیه‌ای مركب از قبیله‌های ترك زبان كه موطن اصلی آنها در شمال شرقی آسیای میانه و در كرانۀ شاخه‌هایی از رود ینی‌سئی در سرزمین مغولستان امروزی واقع بود.
اعمال رسولان، کتاب | بخش ادیان و عرفان اعمال رسولان، کتاب \ketāb-e aʾmāl-e rasūlān\، آخرین کتاب تاریخی عهد جدید که ادامۀ اناجیل است و ما‌بعد آنها و پیش‌از رسائل پولس قدیس جای دارد. نظر به اینکه «اعمال رسولان» درست همان‌جایی آغاز می‌شود که انجیل لوقا پایان یافته است، می‌توان این دو را دو مجلد از اثر واحدی دانست که در آن، هدف نویسنده مکشوف کردن نهضت...
اردالی | اُرْدالی [ordālī]، داوری یا محاکمه برای آشکار کردن حقیقت یک‌اتهام یا ادعا به طرق مختلف، بر اساس این اعتقاد که پیامدِ اردالی داوریِ قدرتهای ماوراء طبیعی را باز می‌نمایاند و این قدرتها پیروزی حقیقت را تضمین می‌کنند. هر چند عواقب اردالی غالباً مرگبار است، هدف از آن تنبیه خاطی نیست.
خابور | اسماعیل شمس خابور، نام دو رودخانه و ناحیه‌ای تاریخی در شمال بین‌النهرین که از سده‌های پیش از اسلام تاکنون، عمده‌ترین مردمان آن را کردان تشکیل می‌دهند و در زبان آنان خاپور به معنای ویرانه است.
پولکه، یک آیین مذهبی | عباس بهارلو فیلمی به کارگردانی مجید صباغ بهروز، که مستندی با مایه‌های پژوهشی و قوم‌نگاری است و در آن به ثبت یک آیین سنتی و مذهبی پرداخته شده است که در واپسین روزهای دهۀ نخست ماه محرم، در بخشهایی از جنوب استان آذربایجان شرقی برگزار می‌شود.
اذرعات | عباس سعیدی اَذْرِعات [āzre’āt]، شهری در ۱۰۶ کیلومتری جنوب دمشق در سوریه که امروزه دَرعا خوانده می‌شود.
ابن داوود | سید محمد سیدی اِبْنِ‌داوود، ابوبكر محمد بن داوود اصفهانی (255-297 ق/ 869-910 م)، فقیه ظاهری، ادیب، شاعر و گردآورندۀ جنگی از سروده‌های عاشقانه. در بغداد به دنیا آمد، اما نیاكان او در اصفهان می‌زیسته‌اند (ابواسحاق شیرازی، 76). آگاهی ما دربارۀ زندگی او اندك است. از كودكی نزد پدر كه خود بنیان‌گذار مكتب ظاهری در فقه است، به تحص...
ابن ذکوان | صادق سجادی اِبْنِ ذَكْوان، لقب افراد خاندانی بربرنژاد، معروف به بنی ذكوان و منسوب به بنی سلیم از موالی بنی امیه (ابن سعید، 1/ 210؛ قس: پلا، 64). افراد این خاندان از فحص البلوط (نزدیك قرطبه) برخاستند (قاضی عیاض، 4/ 662) و در قرطبه زیستند و در آستانۀ سقوط خلافت امویان اسپانیا، چندی به قضا، وزارت و امور دیوانی پرداختند. از...
ابن عطاءالله | مینا حفیظی ابوالعباس (ابوالفضل) تاج‌الدين احمد بن محمد بن عبدالكريم سكندری جذامی (د 709ق / 1309م)، ملقب به شيخ كبير، عارف، شاعر، نحوی، محدث، مفسر و فقيه مالكی و از مشايخ بزرگ طريقت شاذليه.
اعتضادالسلطنه | سید علی آل داوود اعتضادالسلطنه \eʾtezād-os-saltane\، عليقلی‌خان‌ (1234- 1298 ق‌ / 1819-1881 م)، از شاهزادگان‌ دانشمند و نوانديش‌ اواسط دورۀ قاجار و پنجاه و چهارمين پسر فتحعلی شاه
آبنوس | مجدالدین کیوانی آبْنوس، یا اَبْنوس، آبِنوس و آبْنوز، از ریشۀ مصری هبن. در یونانی هبنس، در لاتین ابنوس و در پهلوی اوانس، بر چندین گونه درخت از جنس دیوسپیروس متعلق به تیرۀ پروانه‌واران، اطلاق می‌شود. در برخی از منابع ساسَم و ساسَب نیز نامیده شده است. به اعتقاد مؤلف نخبةالدّهر آبنوس همان سَلَم حجازی است (انصاری، 208). در كتاب م...
ازرقی هروی | مینا حفیظی , پیرایه یغمایی اَزْرَقیِ هَرَوی، ابوبکر زین‌الدین (یا افضل‌الدین) بن اسماعیل ورّاق، از شعرای سدۀ 5ق/ 11م. اصل او از هرات، و پدرش از ورّاقان این شهر بود (نظامی، 80؛ خواندمیر، 2/ 397؛ کازرونی، 35؛ قس: دولتشاه، 58، که اصل او را از مرو دانسته است) و به گفتۀ نظامی عروضی، همو فردوسی را هنگام فرار از غزنین به هرات 6 ماه در خانۀ خو...
احمد نهاوندی | محمدعلی مولوی اَحْمَدِ نَهاوَنْدی، احمد بن محمد نهاوندی حاسب (د 220-230ق/ 835-845م)، ستاره‌شناس و ریاضی‌دان ایرانی از سرگذشت او هیچ‌گونه آگاهی نداریم. زوتر (ص 10) و سزگین (GAS, V/ 226, VI/ 90, 135) ریاضی‌دان به نام احمد بن محمد حاسب را که ابن‌ندیم (ص 340) از وی یاد کرده است، با نهاوندی یکی شمرده‌اند، اما از آنجا که ابن ندی...
جودی خراسانی | معصومه سالک عبدالجواد، شاعر مرثیه‌گوی سدۀ 13ق / 19م. برخی او را میرزای جودی هم گفته‌اند، زیرا میرزا لقب عمومی سرایندگانی بود که در آن دوره می‌زیسته‌اند و برخی از آنها با جودی معاصر بوده‌اند؛ از قبیل میرزا عباس علی اختر طوسی (د 1335ق / 1917م) (ساعدی، 10).
ابوقبیس | عنایت الله رضا كوهی مقدس واقع در حد شرقی حرم شریف (مسجدالحرام) مقابل ركن حجرالاسود (ابن جبیر، 85).
استنسیل | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اِستَنـسیـل \ [e]sta(e)nsil\ ، ورقـه‌ای نـازک از جـنـس پلاستیک، ژلاتین یا حتى فلز، برای انتقال نقش. چاپ استنسیل تا پیش از ابداع و فراگیرشدن دستگاههای تکثیر (فتوکپی و زیراکس)، شیوه‌‌ای کارآمد و ارزان در تکثیر بود و کاربرد آن هنوز هم، به‌ویژه در نقاط و مراکز محروم از امکانات فناوریهای نو، متوقف نشده است.
اردبیل ، قالی | فریبا افتخار اَرْدَبیل، قالی [qālī-ye ardabīl]، یکی از انواع تاریخی و ارزشمند فرش در ایران. ظاهراً قالی‌بافی از دورۀ صفویه (907-1135ق/1501-1723م) در اردبیل متداول بوده است؛ اما سپس از میان رفته، و در سدۀ اخیر دوباره رواج یافته است (نصیری، 109).
زبدة التواریخ |
الابانة عن اصول الدیانة | بخش فلسفه و کلام اَلاِبٰانَةُ عَنْ اُصُولِ الدّیانَة، کتابی کلامی به زبان عربی، نوشتۀ ابوالحسن علی بن اسماعیل بصری اشعری (ح 260-324 ق / 874-936 م)، از دودمان عبداللـه بن قیس معروف به ابوموسی اشعری، پایه‌گذار مکتب کلامی «اشعریّت» و یکی از بزرگ‌ترین متکلمان تاریخ اسلام. برای روشن شدن مقدمات تألیف الابانة، کتاب اساسی اشعریان، با...
جزء | احمد پاکتچی جُزء، عنوان مشترک طيفی از تأليفات حديثی که وجه مشترک آنها محدود بودن حجم و دور بودن از جامعيت است. جزء نزد محدثان عبارت از صورت تأليف شدۀ احاديثی است که از فردی واحد از صحابه، تابعين يا عالمان پسين نقل شده باشد، يا از حيث موضوع به مطلبی واحد از مطالب مورد بحث در کتـب جامـع ــ البته بـا امکان بسطـی بيشتـر ــ ا...
دینشاه ایرانی | امین شایسته دوست حقوق‌دان، ادیب و مترجم زردشتی و از پارسیان هند. او در 19 آبان 1250 یزدگردی / 13 آبان ۱۲۶۰ ش / 4 نوامبر 1881 م، در بمبئی زاده شد (شهمردان، 490).
دیرالجماجم | محمد کاظم میر سجادی موضعی در جنوب غربی عراق، و نیز نام نبردی مشهور میان حجاج بن یوسف ثقفی و عبدالرحمان بن اشعث.
اصمعی | عنایت الله فاتحی نژاد ابوسعید عبدالملك بن قُریب (ح 125-216 ق / 743-831 م)، راوی، ادیب و لغت‌شناس نام‌آور اوایل عصر عباسی. اصمعی (منسوب به نیای بزرگش اصمع) به سبب نسبتی كه با باهلیان (فرزندان مالك بن اعصر) داشت، به باهلی نیز شهرت یافت (نک‍ : بخاری، 3(1) / 428؛ ابن قتیبه، المعارف، 543؛ ابن حزم، 245). بدنامی این قبیله در جاهلیت باعث ...
خبر واحد | فرامرز حاج منوچهری خَبَرِ واحِد، اصطلاحی در دانش اصول و حدیث، به مثابۀ قسیم خبر متواتر؛ و آن عبارت از خبری است که دست‌کم در یکی از طبقات راویان آن محدود به یک یا قلیلی از رجال باشد و نتواند به حد تواتر برسد.
تقی الدین راصد | حسین روح اللهی محمدبن معروف (د 993ق/ 1585م)، ریاضی‌دان، مهندس، نورشناس و منجم معروف سدۀ 10ق/ 16م، از بزرگ‌ترین چهره‌های علمی دوران عثمانی و یکی از آخرین دانشمندان شاخص دورۀ اسلامی. وی را دمشقی (حاجی خلیفه، 1/ 940)، مصری، صهیونی (EI2, X/ 132) و راصد شامی نیز نامیده‌اند. بنابر دستخط خود او در نسخۀ منحصر به فرد کتاب الطرق السن...
ابن ابار، ابو جعفر | محمد احمد موسوی آل طعمه
ابن اجدابی | ایران ناز کاشیان اِبْنِ اَجْدابی، ابواسحاق ابراهیم بن اسماعیل لُواتی طرابلسی (سدۀ 6ق / 12م)، ادیب، لغت‌شناس و آشنا به علوم قرآن، فقه، كلام، هیأت و نجوم. گویا نیاكان وی از قبایل بربری لواته بودند كه در اَجدابیه، واقع در میان بَرَقه و طرابلسِ غرب سكونت داشتند و به همین سبب وی به ابن اجدابی شهرت یافت (قس: الزاوی، 4). او در طرابل...
دروویل، سفرنامه | زهرا نصرالهی دِروویل، سَفَرْنامه، گزارش سفر سرهنگ گاسپار دروویل، نظامی فرانسوی (1783-1856 م/ 1197-1272 ق)، به ایران.
آسپاسیا | آسْپاسیا [āspāsiyā] (اش‍ سدۀ 5ق‌م)، معشوقۀ پِریکْلِس (دولتمرد آتنی)، و از چهره‌های معروف جامعۀ آتن. اگرچه آسپاسیا از اهالی شهر یونانی میلِتوس در آناتولی بود و شهروند آتن به شمار نمی‌آمد، اما از حدود سال 445 تا زمان مرگ پریکلس در 429ق‌م، با او می‌زیست. پسر آن دو، نیز موسوم به پریکلس، براساس قانونی که خود پریکل...
آبگرم | علی بلوکباشی آبْگَرْم، چشمه‌ای كه گرمای آب آن بالاتر از اندازه‌های متعارف، و نوعاً دارای برخی نمكها و مواد معدنی است و گاه اثر درمانی نیز دارد. این نوع آبها از اعماق زمین سرچشمه می‌گیرد و معمولاً از شكافهای سطح زمین با فشار بیرون می‌تراود. از لحاظ منشأ، دو نوع آبگرم تشخیص داده شده است: 1. آبگرمهای سطحی: كه از روی زمین سرچ...
آرنولد | آذرتاش آذرنوش آرْنولْد، سرتوماس واکر (1864م-1930م)، خاورشناس انگلیسی. در 16 سالگی به لندن رفت و همان‎جا در خلال تحصیل، به آموختن زبان سانسکریت پرداخت. به یاری آشنایی با همین زبان بود که توانست به آسانی وارد دانشگاه کمبریج شود. آنجا فارسی و عربی را آموخت و به دانشهای اسلامی گرایش یافت. از آغاز کار استعداد شگرفی در فراگیری ز...
فرشته، مسجد | علی محمد مرادیان منفرد مسجدی واقع در خیابان ولیعصر، ابتدای خیابان فرشته (شهید فیاضی) و در محدودۀ منطقۀ 1 شهرداری تهران.
آرارات، باشگاه | آرش باقروند ارشد آرارات، باشگاه، \ bāšgāh-e ārārāt\ ، باشگاهی فرهنگی ـ ورزشی، متعلق به ایرانیان ارمنی‌تبار، واقع در محلۀ ونک.
ابوطالب، امام زاده | حسن موسوی زاده ابوطالب، امامزاده \ emām-zāde abū-tāleb\ ، یا امامزاده دنبه، امامزاده‌ای در شمال محلۀ فرحزاد و ابتدای راه سابق امامزاده داوود واقع در منطقۀ 2 شهرداری تهران. نام این امامزاده در زیارت‌نامه چنین آمده است: «ابوطالب بن فضل بن زید بن علی بن الحسین (ع)» (کریمان، 1/ 523؛ مصطفوی، «بناها ... »، 29).
ادیان در ایران | عباس بهارلو ‌اَدْیانْ دَرْ ایران، فیلم مستندی از منوچهر طیاب، که در آن ادیان رسمی در ایران مانند اسلام، زردشتی، مسیحیت، یهودیت، و شعایر آنها معرفی شده، و برگزاری گوشه‌هایی از مراسم مذهبی این ادیان در مساجد، تکایا، کلیساها و آتشکده‌ها نشان داده شده است
ابراهیم (سوره) | حسن یوسفی اشکوری
ابوالقاسم فندرسکی | فتح الله مجتبایی معروف به میرفندرسكی (ح 970- 1050 ق / 1563-1640 م)، حكیم و دانشمند دورۀ صفوی و از استادان بنام مكتب اصفهان.
بلبل شاه | مرجان افشاریان بُلْبُلْ شاه، شرف‌الدین عبدالرحمان‌ (د 727ق‌ / 1327م‌)، عارف‌ و صوفی‌ طریقۀ سهروردیه‌ و از مشایخ‌ کشمیر در سدۀ 8ق‌. وی‌ در کشمیر به‌ «بلبل‌ شاه‌» معروف‌ است‌، اما او را «بلال‌ شاه‌» و «بابا بلال‌» نیز خوانده‌اند.
بابان | جعفر اسحاقی تیموری بابان، نام یکی از خاندانهای حکومتگر کُرد که از اوایل سدۀ 11ق به مدت 200سال زیر نظر والی عثمانی بغداد و یا دولت ایران، به صورت خودمختار و گاهی نیمه مستقل، بر مناطقی از کردستان عراق حکمرانی می‌کردند. این خاندان در کشمکشهای میان دولتهای ایران و عثمانی شرکت فعال داشتند (هدایت، 9/ 413؛ ابوالحسن مستوفی، 654؛ منشی ب...
اسفزار | ابوالفضل خطیبی اَسْفِزار، یا اَسْفُزار، نام‌ قدیم‌ ناحیه‌ و شهری‌ در جنوب‌ هرات‌. این‌ نام‌ در حدود العالم‌ (ص‌ 92) به‌ صورت‌ اَسْبُزار (اسبوزار یا اسپوزار) نیز آمده‌ كه‌ به‌ گفتۀ ماركوارت‌ صورت‌ فارسی‌ آن‌ اَسپِزار و برابر فارسی‌ میانۀ (پهلوی‌) آن‌، اَسپِچار به‌ معنی‌ «اسپ‌ چر» یا «چرا گاه‌ اسب‌» است‌ (نک‍ : ص‌ 22).
ابراهیم سامانی، فلک الدین* |
ابراهیم گیلانی | علی بته کن اِبْراهیمِ گیلانی، پسر شیخ عبدالله زاهدی گیلانی، از دانشمندان، شاعران و خوشنویسان قرن 12ق / 18م. ابراهیم كوچك‌ترین فرزند خانوادۀ خود بود. مقدمات علوم را در لاهیجان نزد پدرش كه به علم و تقوی زبانزد بود، فراگرفت و در شاعری و خوشنویسی و ترسل مهارت كامل یافت (حِزین، تاریخ، 5؛ همو، تذكره، 21). در توصیف خط ابراهیم ...

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام