مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

آقا سید هاشم، حسینیه | سیما طایفه آقا سید هاشم، حسینیه \hoseyniy(yy)e-ye āqā seyyed hāšem\، بنایی مذهبی متعلق به دورۀ قاجار واقع در منطقۀ 12 شهرداری تهران، به نشانی خیابان جمهوری (شاه‌آباد سابق)، حدفاصل میدان مخبرالدوله و میدان بهارستان، کوچۀ مظفری، نبش کوچۀ آقا سید هاشم. این اثر در تاریخ 3/ 12/ 1377 ش به شمارۀ 268‘2 در فهرست آثار ملی به ثبت ...
جمال و جلال | حسن ذوالفقاری جَمال و جَلال، منظومه‌ای عاشقانه سرودۀ محمد نزل‌آباد. در این منظومه، داستان عشق شاهزاده جلال به دختر شاه پریان، جمال، روایت می‌شود و براساس آن، جلال پس از طی مراحل و مهالک و سختیها به وصال نائل می‌شود.
خرقان، برجهای آرامگاهی | مروارید مظهری مطلق خَرَقان، بُرْجْهایِ آرامْگاهی، از مشهورترین برجهای آرامگاهی دورۀ سلجوقی در ایران؛ برج شرقی مدفن ابوسعید بیجر پسر صد ... (د 460 ق / 1068 م)...
بخاری | غلامعلی آریا بُخاری، سید جلال‌الدین (707-785ق/ 1307-1383م)، فرزند سید احمد کبیر، معروف به مخدوم جهانیان و جهان‌گشت، از عارفان بزرگ سدۀ 8ق/ 14م در شبه قارۀ هند. بعضی منابع جدیدتر نام او را جلال‌الدین حسین هم یاد کرده‌اند (چشتی، 970؛ عبدالحی، 2/ 28؛ EI2, II/ 392).
بالفور، اعلامیه | نادیژدا خارچینکو بالْفور، اِعْلامیّه، یادداشتی که آرثر جیمز بالفور وزیر امور خارجۀ انگلیس (1916-1919م) در 2 نوامبر 1917م/ 11 ابان 1296ش ذر پی مذاکرات و تلاشهای سران صهیونیسم، خطاب به روتشلید دربارۀ نظر مساعد دولت انگلستان نسبت به تشکیل یک کشور یهودی در فلسطین ارسال کرد.
بهارستان | فرامرز پارسی بَهارِسْتان‌، بنا و باغ‌ مجلس‌ شورای‌ ملی‌ (سابق‌) ایران‌.
احمد شاملو | فاطمه رادمنش اَحْمَدِ شامْلو، فرزند محمدحسین شاملوی مشهدی (د 1264ق/ 1848م)، از استادان نامدار قلم نسخ ایران. وی بجز نسخ، همۀ اقلام متداول، از آن میان نستعلیق را خوش، و شکسته را عالی می‌نوشته است (بیانی، احوال...، 1/ 40). وی را باید از جملۀ پیروان شیوۀ میرزا احمد نیریزی به‌شمار آورد که قلم نسخ را به درجات عالی رسانده‌اند (...
حرم | احمد پاکتچی حَرَم، ناحيه‌ای که دربر دارندۀ مکانی مقدس است و به اعتبار آنچه در بر دارد، از حرمتی خاص برخوردار است و با آن همچون ديگر مکانها رفتار نمی‌شود.
آر | آر [ār]، واحد اندازه‌گیری مساحت در دستگاه متریک و برابر با 100 متر مربع. هکتار که 100 برابرِ آر، و برابر با 10 هزار مترمربع است، در عمل بیش از واحدهای دیگر برای اندازه‌گیری مساحت زمین به کار می‌رود. (122)
اصبع | تقی بینش اصطلاحی در موسیقی قدیم. اصبع كه در عربی حرف اول و سومش به هر 3 حركت تلفظ می‌شود و به «اصابع» جمع می‌بندند، به معنی انگشت است (ابن منظور، 8 / 192-193؛ قاموس، ذیل صبع)، ولی به لحاظ نقشی كه در موسیقی دوران اسلامی ایران و دیگر كشورهای اسلامی داشته است، یكی از اصطلاحات مهم موسیقایی به شمار می‌رود. موسیقی‌دانان قدی...
ترصیع | بابک فرزانه , عبدالله مسعودی آرانی در لغت به معنای آراستن، گوهر نشان کردن و زینت دادن (با زر یا گوهر) (نک‍ : ابن‌ منظور، ذیل رصع؛ لین، III/ 1093)، و در دانش بدیع به معنای همسانی در وزن و رَویّ میان یک یا چند لفظ از مصراع اولِ یک بیت یا بخش اول یک جمله با یک یا چند لفظ در مصراع یا بخش دوم جمله؛ مانند این عبارت از حریری (د 516ق/ 1222م): فَهُوَ ی...
آهوان | سید علی آل داوود آهُوان، دهستانی از استان سمنان كه مركز آن روستای آهوان است و بر فراز كوهی در 7 فرسنگی خاورِ سمنان و بین این شهر و دامغان قرار دارد. جمعیت این دهستان 165 نفر است (سرشماری ... ، 1355 ش). وجه تسمیه در دشت آهوان از قدیم آهوی فراوان وجود داشته است. خواندمیر می‌نویسد كه در 678 ق / 1279 م كه اباقاخان برای دفع شر لشك...
ابن اشترکونی | بخش ادبیات عرب اِبْنِ اَشْتَرْكونی‌، ابوطاهر محمد بن‌ یوسف‌ تمیمی‌ سرقسطی‌ (د 538 ق‌/ 1143 م‌)، ادیب‌، لغوی‌، محدث‌، شاعر و مقامه‌نویس‌ دورۀ ملوك‌الطوایفی‌ اندلس‌. نیاكان‌ وی‌ كه‌ از دیرباز ساكن‌ اندلس‌ بودند (مقری‌، 1/ 291)، در قلعه‌ای‌ به‌ نام‌ اشتركوی یا اشتركون‌ از توابع‌ تُطیله در شمال‌ اندلس‌ اقامت‌ داشتند و نسبت‌ اشت...
ابونصر قمی | یونس کرامتی حسن بن علی (د پس از 366 ق / 977 م)، منجم شیعی ایرانی.
احمد، دوم | علی اکبر دیانت (دوم) (6 ذیحجۀ 1052-27 جمادی‌الآخر 1106 ق / 15 فوریۀ 1643-6 فوریۀ 1695 م)، بیست و یكمین فرمانروای امپراتوری عثمانی و سومین پسر سلطان ابراهیم، مادرش معزز سلطان، دومین همسر ابراهیم بود (نعیما، 4 / 20).
آل سنسن |
جاط |
افست، چاپ | عبدالحسین آذرنگ , بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه , داوود شایسته افست، چاپ \čāp-e ofset\، نیز چاپ لیتوگرافی، یا لیتوافست، شیوه‌ای در چاپ تجارتی که در آن، نقش آغشته به مرکب (اعم‌از حروف و تصویر) از روی صفحۀ چاپ به نَوَرد (غلتک) لاستیکی، و سپس از آن به کاغذ یا مواد دیگر منتقل می‌شود. انعطاف‌پذیری نورد لاستیکی چاپ را بر چوب، پارچه، فلز، چرم و کاغذ زبر نیز ممکن می‌سازد.
اعظم، مسجد | فاطمه شعبانی اصل اعظم، مسجد \ masjed-e aʾzam\ ، مسجدی در سمت شرق امامزاده صالح. بنا به گفتۀ تولیت تکیه و مسجد: «در محلۀ پایین تجریش ــ که به محلۀ سفلا نیز معروف بود ــ منطقه‌ای به نام «تکیۀ پایین» یا «تکیۀ سفلا» قرار داشت. در آن دوران، اهالی این محل به‌منظور تعزیه‌خوانی در ایام محرم و صفر در آن مکان خیمه برپا می‌کردند» (مؤمنی...
آتش پرستی | احمد تفضلی آتَشْ‌پَرَسْتی، عنوانی كه غیرزردشتیان به دین زردشتی داده‌اند. از آنجا كه اهم آیینهای دینی زردشتیان در حضور آتش انجام می‌گیرد، از دیرباز پیروان این دین را آتش‌پرست به‌شمار آورده‌اند. در كتابهای ادب و تاریخ فارسی و عربی آتش‌پرست معادل زردشتی، مجوس، و آتش‌پرستی مترادف با دین زردشتی، مجوسیت است. اطلاق این عنوان ا...
اردلان | عنایت الله رضا اَرْدَلان [ardalān]، طایفه و نیز منطقه‌ای در شمال غرب ایران. اردلان را جمع اردل، نام نیای بزرگ این طایفه، دانسته‌اند که به بابا اردل یا فیروز فرزند خسرو و یا بابا اردلان شهرت داشته است.
زوزن، مسجد | رجبعلی لباف خانیکی بنایی از سدۀ 7 ق/13 م واقع در زوزن، از توابع شهرستان خواف
رزم آرا | عبدالحسین آذرنگ سپهبـد حاجعلـی (1280- 1329 ش / 1901-1951 م)، نخست‎وزیر (تیر ـ اسفند 1329)، از برجسته‎ترین فرماندهان نظامی ایران و مؤلف. هنوز هم آمران و عاملان قتل مرموز او به‌درستی شناخته نشده‎اند.
اروند رود | محمدحسن گنجی اَرْوَنْدْ رود [arvand-rūd]، نام دیگر رود دجله (ه‍ م) که در بعضی از کتب فارسی میانه و همچنین در شاهنامۀ فردوسی بارها آمده است و از 1338ش بر شط‌العرب (ه‍ م) اطلاق گردید و اکنون نیز در نوشته‌های فارسی به همین صورت مشاهده می‌شود.
ابن اماجور | مهدی سلماسی اِبْنِ اَماجور، يا ابن‌ ماجور، نام‌ خاندانی‌ از مردم‌ فرغانه‌ كه‌ از ميان‌ آنان‌ 3 تن‌، به‌ نامهای‌ ابوالقاسم‌ عبدالله‌ بن‌ اماجور، پسرش‌ ابوالحسن‌ علی‌ بن‌ عبدالله‌ (ابن‌ نديم‌، 390؛ قفطی‌، 231) و مُفلح‌ غلام‌ آزاد شدۀ ابوالحسن‌ (سوتر، 56). در زمينۀ ستاره‌شناسی‌ شهرتی‌ يافتند. در منابع‌ كهن‌ تنها از پدر و پس...
آموزشگاه* |
ابراهیم بن عیسی بن داوود جراح* |
ابن جامع | صادق سجادی اِبْنِ جامِع‌، ابوالقاسم‌ اسماعيل‌، موسيقی‌دان‌ و خوانندۀ بزرگ‌ عصر عباسی‌، در سدۀ 2 ق‌/ 8 م‌، عرب‌ نژاده‌ای‌ از بنی‌ سهم‌ از شاخه‌های‌ اصلی‌ قريش‌. او در مكه‌ به‌ دنيا آمد و همانجا رشد يافت‌. در جوانی‌ پدر خود را از دست‌ داد و مادرش‌ با موسيقی‌دانی‌ به‌ نام‌ عبدالله‌ ابن‌ وهب‌، معروف‌ به‌ سياط ازدواج‌ كرد. چ...
جُفری | محدثه امینی
امان افغان | فرید قاسمی اَمانِ اَفْغان، نشریۀ خبری، سیاسی و اجتماعی به زبان فارسی كه در فاصلۀ سالهای 1298-1307 ش/ 1919- 1928م، در كابل منتشر می‌شد.
اردستان | عباس سعیدی اَرْدِسْتان‌، شهر و شهرستانی‌ به‌ همین‌ نام‌ در شمال‌ استان‌ اصفهان‌.
سنگک | نوعی نان گندم سبوس‌دار پخته‌شده روی ریگهای داغِ گردآوری‌شده از کف رودخانه‌ها.
ایران به قلم یک ایرانی | پیمان متین ایرانْ به قَلَمِ یِکْ ایرانی، عنوان اثری از ایزاک ادمز، راجع به زندگی فرهنگی، اجتماعی و نیز باورها، مراسم و مناسک ایرانیان در اواخر سدۀ
پیری سوز چک چکو | عباس بهارلو فیلمی مستند به کارگردانی منوچهر عسگری‌نسب.
آراخنه | آراخْنه [ārāxne] (در یونانی: عنکبوت)، در اساطیر‌یونانی، دختر ایدْمونِ لودیایی، چنان ماهر در بافندگی که جرئت کرد با آتنا، الاهۀ علم و هنر و حامی اهل فن و صنعت به رقابت برخیزد. آتنا فرشینه‌ای بافت که شکوه خدایان را ترسیم می‌کرد، ولی بافتۀ آراخنه ماجراهای عشقی آنان را نشان می‌داد. آتنا که از کمال کار رقیب خود به...
ارتشتار | شهلا آذری اَرْتِشْتار [arteštār]، دومین طبقه از طبقات جامعۀ ایران باستان. واژۀ ارتشتار در اوستا به صورت raθaēštar- آمده که از دو جزء raθa- به معنی «گردونه» و štar- از ریشۀ stā- به معنی «ایستادن» ساخته شده است. این نام در منابع مختلف به معنی گردونه‌ران، رزمندۀ گردونه‌سوار، ایستنده بر گردونه و اسب‌سوار آمده است (مایرهُفر...
ابن بابشاذ | ایران ناز کاشیان اِبْنِ بابْشاذ، ابوالحسن‌ طاهر بن‌ احمد (د 469 ق‌/ 1076 م‌)، از بزرگ‌ترين‌ علمای‌ نحو در مصر (ابن‌انباری‌، 432؛ ذهبی‌، سير، 18/ 439). اصل‌ او را از ديلم‌ دانسته‌اند (ابن‌ خلكان‌، 2/ 515). نام‌ نيای‌ وی‌ اين‌ انتساب‌ را تأييد می‌كند، زيرا بابشاذ از نامهای‌ كهن‌ فارسی‌ است‌ (نک‍ : يوستی‌، 55). خاندان‌ وی‌ كه‌ گ...
آل عمران | بخش معارف آلِ عِمْران، نام سومین سورۀ قرآن کریم. این سوره مدنی و دارای 200 آیه است و به مناسبت بیان سرگذشت خاندان عمران در آن به این نام خوانده شده است. منظور از عمران مذکور در این سوره، پدر حضرت مریم (ع) و مراد از آل عمران، حضرت عیسی (ع) و حضرت مریم‌اند. مادر حضرت مریم نیز احتمالاً مشمول این عنوان است (طباطبائی، 3 / 1...
اشرف | جمیله اعظمیان تخلص 3 شاعر پارسی‌گوی که میان سده‌های 9-12 ق / 15- 18 م در ایران و هندوستان می‌زیستند.
تب، | نغمه کریمی عارضه‌ای که در نتیجۀ آن دمای طبیعی بدن بالا می‌رود.
آغاز و انجام | بخش فلسفه و کلام آغاز و اَنْجام، عنوان شماری از رسالات و کتابهای کلامی و عرفانی و علمی به زبان فارسی، نوشتۀ تنی چند از دانشوران مسلمان ایرانی، بیشتر شیعی. برخی از کسانی که ذیل این عنوان اثری پدید آورده‎اند، از این قرارند: 1. اَبْهَری، اثیرالدین مفضل‎بن عمر (د ح 660 ق / 1262م). اثر او رساله‎ای دربارۀ مبدأ و معاد در 2 بخش است. ...
آنندرام | بخش ادبیات آنَنْدْرامْ، (د 1164ق / 1751م)، شاعر و نویسندۀ پارسی‌گوی هند متخلص به مخلص. وی در سود هره از توابع لاهور به دنیا آمد. پدرش راجه هرده رام چهتری لاهوری، از طبقۀ چهتریان (چهتری یا كهتری = كشتری، طبقۀ امیران و سپاهیان در هند) بود كه از طبقات صاحب نفوذ هند محسوب می‌‌شدند (آزاد، 425؛ كوپاموی، 660؛ شفیق‌، 121؛ بهگوا...
جلال خوافی | نصرالله پورجوادی جلال‌الدین محمد بن علی، معروف به شاه خوافی و متخلص به جلال، وزیر، شاعر و نویسنده‌ای که در نیمۀ دوم سدۀ 7ق / 13م متولد شده، و نیمۀ اول سدۀ 8 ق / 14م را در مناطق یزد، کرمان و شیراز به سر ‌برده است (نک‍ : دنبالۀ مقاله). تاریخ درگذشت او معلوم نیست.
جُعل* |
شیل | ابوالقاسم پژوهشگر شیل، یا بَس، چل، ورغ، سد، بندی موقت از نوع پرچین که با استفاده از چوب، علف، سنگ و خاک در عرض رودخانه یا نهر یا جوی برای صید ماهی بسته می‌شود. احداث این بندها و این نوع فن ماهیگیری رودخانه‌ای را شیل‌داری و جمع آنها را شیلات می‌گویند
خاتون | سید محمد سیدی خاتون، به معنای بانو، و همسر، عنوانی که برای زنان بلندپایه به کار می‌رفته است. بانوان بزرگ و همسران شاهان و سلاطین را خاتون می‌نامیدند و در زبانهای فارسی، عربی و ترکی به همین معنا متداول بوده است.
ارزروم، عهدنامه ها | اَرْزِروم، عَهْدْ‌نامه‌ها [ʾahd-nāme(a)hā-ye arzerūm]، دو عهدنامه‌ای که در ارزروم و به ترتیب در دورۀ فتحعلی شاه و محمدشاه قاجار، میان ایران و عثمانی به امضا رسید:
جُنگ* |
توراگینا خاتون | صادق سجادی , شادی دایی رضایی مقدم توراگينا خاتون، جانشين و نايب‌ السلطنۀ اوگدای خان مغول‏‏‏‎‎ (639-644ق/ 1241-1246م)، و مادر گُيوك‌خان. دربارۀ احوال وی پيش از آنكه زمام امور را در دست گيرد، اطلاع چندانی وجود ندارد؛ اما گفته‌اند كه از قوم مِرکيت و نخست همسر تايرادسون از سرداران همين قوم بود و چون چنگيز‌خان مركيتها را فرو كوبيد، توراگينا را به ...
حج | مهدی مطیع حَجّ، نام بیست و دومین سورۀ قرآن‌کریم به ترتیب مصحف، و صد و چهارمین سوره به ترتیب نزول که بعد از سورۀ نور و قبل از سورۀ منافقون در مدینه نازل شده

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام