مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

چالانچی | حسین میثمی واژه‌ای ترکی به معنای سازنده، نوازنده و ساز‌ زن ( لغت‌نامه ... ). در متون دورۀ صفوی این واژه به صورتهای مختلف ذکر شده است. چالچی در دورۀ صفوی با «باشی»، و چالانچی در دورۀ قاجار با «خان» ترکیب شده‌اند که هر دو پسوند معنای رئیس را نیز دربر دارند (همانجا). ظاهراً این عنوان پس از دوران ترک‌زبانان صفوی در ایران رو...
ادیب کرمانی | نسترن ریحانی منفرد اَدیبِ كِرْمانی‌، شیخ‌ احمد (د 1329ق‌/ 1911م‌)، پسر ملاحافظ عقیلی‌ كرمانی‌، شاعر و ادیب‌ دورۀ قاجاریه‌، متخلص‌ به‌ «دانش‌» (ادیب‌، بخشی‌ از دیوان‌...، 1، 5، 6، 8، جم‍‌). تاریخ‌ وفات‌ او را 1330ق‌ نیز آورده‌اند (باستانی‌، حاشیه‌ بر تاریخ‌...، 822). اطلاعات‌ اندكی كه‌ از زندگی‌ وی‌ بر جای‌ مانده‌، منحصر به‌ این...
ادیتی | اَدیتی [adītī] (در سنسکریـت: بی‌حد و مرز)، تجسم بی‌نهایت و نیز مادر گروهی از خدایان به نام آدیتْیه ها در مرحلۀ وِده‌ای اساطیر هندو. وقتی ادیتی در حکم الاهه‌ای از آغاز جهان درنظر گرفته شود، مادر خدایان بسیار است؛ ازجمله ویشنو در تجسّدش به صورت «کوتوله»، و در ظهور بعدی‌اش در قالب کریشنا. ادیتی نگهدارندۀ آسمان و...
افغان | محمد آصف فکرت افغان \afqān\، به‌ تعبير نوين‌ و عام‌، نامِ هر يك‌ از شهروندان‌ افغانستان‌ (ه‍ م‌) از هر قوم‌ و قبيله‌ و دين‌. اين‌ تعبير در قانون‌ اساسی‌ مصوب‌ 1343 ش / 1964 م افغانستان‌ (مادۀ 1) آمده‌ بود؛ در قانون‌ اساسی‌ مصوب‌ 1356 ش / 1977 م نيز با تكيه‌ بر اين‌ مطلب‌ همۀ شهروندان‌ كشور از نظر حقوق‌ و وظايف‌ در برابر قا...
بابلسر | مژگان نظامی بابُلسَر، شهر و مرکز شهرستانی به همین نام در استان مازندران، بابلسر تا 1315ش، مشهدسر (مزار و مدفن شهید) نامیده می‌شد (برزگر، 2(1)/ 44؛ مهجوری، 2/ 325)، زیرا بر این باور بوده‌اند که برادر بزرگ امام رضا(ع) به نام ابراهیم ابوحواب [ملقب به ابراهیم اطهر] در این مکان به خاک سپرده شده است (رابینو، 73)، اما این گفته ...
اعظم شاه | افسانه منفرد اعظم شاه \aʾzam šāh\، (1063- 1119 ق / 1653-1707 م)، محمداعظم‌، شاهزادۀ گوركانی‌، يكی‌ از 3 فرمانروای هند پس‌‌از اورنگ‌زيب‌ و مدعی‌ امپراتوری گوركانيان‌. وی چهارمين‌ فرزند اورنگ‌زيب‌ (قس: عبدالسبحان‌، 1، حاشيۀ 5) از همسر ايرانی‌اش،‌ دِلوس‌ بانو، دختر شاهنواز خان‌ صفوی است‌ كه‌ در 12 شعبان‌ 1063 ق / 28 ژوئن‌ 16...
اعتکاف | اعتکاف \eʾtekāf\، یکی از اعمال عبادی مستحب در اسلام که بر اثر نذر، یمین، عهد و امثال آن واجب می‌شود و زمان مخصوصی برای آن معین نشده است.
آذر کیوان | فتح الله مجتبایی آذَرْکِیْوان [āzar keyvān] (942-1027ق/1535- 1618م)، از موبدان زردشتی فارس که به هند رفت و در آنجا با ایجاد بدعتهایی در دین خود کیشی التقاطی پدید آورد (نک‍: ﻫ د، آذر کیوانیه). وی از زردشتیان ایران بود و در شیراز یا حوالی آن زندگی می‌کرد. در اوایل سدۀ ۱۱ق/17م و در زمان اکبرشاه به هند رفت و در پَتنه ساکن شد. آگا...
حاجی آقا-اکتر سینما | عباس بهارلو حاجی‌آقا ـ آکْتُرِ سینِما، نخستین فیلم بلند داستانی سینمای ایران از آوانس اوگانیانس (ساخت: 1312 ش).
علی اکبر، امام زاده | حسن موسوی زاده امامزاده‌ای در محلۀ چیذر، واقع در منطقۀ 1 شهرداری تهران.
حکمیت* |
بیتوشی | رضوان مساح بَیتوشی‌، عبدالله‌ بن‌ محمد، ادیب‌ شافعی‌ مذهب‌ و شاعر سدۀ 12 ق‌ / 18 م‌ كه‌ به‌ 3 زبان‌ عربی‌، فارسی‌ و كردی‌ شعر می‌سرود.
ابوعزه | علی بهرامیان عمرو بن عبدالله بن عُمیر (د 3 ق / 624 م)، شاعر مخضرم.
تاورنیه | نسرین گرمه ای تـاوِرْنیه، ژان‌ ـ بـاتیست (1014-1100ق / 1605- 1689م)، جهانگرد و بازرگان معروف فرانسوی که بارها به ایران و مشرق‌زمین سفر کرد. سفرنامۀ او در شرح وقایع دورۀ صفویه بسیار حائز اهمیت است
رأس‌العین | شیوا جعفری یا رأس‌عین، شهر و شهرستانی به همین نام در استان حسکه در شمال سوریه.
خجندیان* |
حلولیه | احمد پاکتچی حُلولیّه، عنوان کلی برای فرقه‌ها و جریانهای دینی در جهان اسلام، که به نوعی قائل به حلول خداوند در یک انسان شده‌اند. درواقع، این عنوان برای جمعی از جریانهای فرقه‌ای به‌کار برده شده است که قول به حلول در افکار آنان محوریت دارد، اما چنان‌که سمعانی تصریح کرده است، آنان متشکل از اصناف متنوعی‌اند (نک‍ : 2/ 249).
احمد بن سهل، ابن هاشم | ابوالفضل خطیبی ابن هاشم بن ولید (د ذیحجۀ 307 / مۀ 920)، از دهقانان و سرداران برجستۀ ایرانی اواخر حكومت صفاری و اوایل دولت سامانی.
ابن عیینه | بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث ابومحمد سفيان بن عيينة بن ميمون هلالی (107- 198ق / 725-814م)، محدث و فقيه كوفی.
رشید سمرقندی | ملیحه مهدوی رَشیدیِ سَمَرْقَنْدی، ابومحمد بن محمد، از شاعران پارسی‌گوی خراسان بزرگ در سدۀ 6 ق/12 م
حشر، سوره | یحیی میرحسینی حَشْر، پنجاه و نهمین سورۀ قرآن کریم در جزء 28 که از 24 آیه، 445 کلمه و 530‘1 حرف ترکیب یافته است. نام «حشر» از آیۀ دوم سوره برگرفته شده که به معنای گردآوردن و راندن است (ابن‌فارس، 2/ 66؛ راغب، 118- 119؛ طریحی، 3/ 268). این سوره از دیرباز به همین نام خوانده شده است (مقاتل، 4/ 273؛ ابن ابی حاتم، 10/ 3345)، اما ...
اسپنسر | عزت الله فولادوند اِسـپِـنـسِـر \ [e]spenser\ ، هِـربِرت (1820-1903م/ 1235-1321ق)، فیلسوف و جامعه‌شناس سرشناس انگلیسی، یکی از برجسته‌ترین روشن‌فکران نیمۀ دوم سدۀ 19م و از مدافعان و مروّجان عمدۀ نظریۀ تکامل در آن سده که در شهرت، هم‌تراز داروین بود و آن نظریه را به حوزه‌های فلسفه، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی نیز گسترش داد.
نارمک | حسن موسوی زاده روستایی کهن در قصرانِ خارج از توابع ری و بعدها از توابع شمیران، و امروزه محله‌ای در شرق تهران بزرگ.
آتبین، گالری | سعیده صائبی مقدم آتبین، گالری \ gāle(o)rī-ye ātbīn\ ، گالری‌ای با مدیریت فرهاد آذرین در خیابان ولیعصر، کوچۀ خاکزاد در محلۀ امانیه. آذرین فوق لیسانس پژوهش هنر از دانشکدۀ هنر تهران است و ساختمان گالری با مساحت حدود 70 مـ2 ارثیۀ خانوادگی او ست. قدمت این ساختمان به حدود دهۀ 1330 ش باز می‌گردد که با بازسازیهای مکرر دارای فضای مدرن...
چیذر | حسن موسوی زاده چیذر \ čīzar\ ، یا چیزر/ شیزر، در گذشته روستا، و امروزه محله‌ای واقع در محدودۀ منطقۀ 1 شهرداری تهران.
آی تیمور | سید علی آل داوود آی تِیمور، مُحَمَّد (745-747 ق / 1344-1346 م)، سومین فرمانروا از سلسلۀ شیعی مذهب سربداران. نام او را به صورتهای آقا محمد تیمور، امیر محمد آتیمور، محمد آتیمور و آقامحمد آی تیمور نیز نوشته‌اند. پاره‌ای از مآخذ او را از غلامان خواجه وجیه‌الدین مسعود به شمار آورده‌اند (دولتشاه، 211). خواندمیر او را از غلامان فضل‌...
ابن ابی العزاقر* |
پندنامه | ملیحه مهدوی پَنْدْنامه‌، مجموعه‌ای‌ از حكمتها، مواعظ و دستورهای‌ تربیتی‌ و اخلاقی‌،دینی‌ و كشوری‌. این آثار كه اندرزنامه‌، نصیحت‌نامه‌، وصیت‌نامه‌، اخلاق‌ و آداب‌ نیز خوانده‌ می‌شوند
اشعریان | حسن یوسفی اشکوری عنوان طایفه‌ای از عرب، شماری از اصحاب پیامبر (ص) و گروهی از عالمان و محدثان شیعی در سده‌های 2 و 3 ق. اشعریان به نبت بن اُدَد بن زید بن یَشجُب بن عَریب بن زید بن كهلان، معروف به اشعر، منسوبند (كلبی، 1 / 339؛ خلیفه، 1 / 329). اشعر 7 پسر داشت كه هر كدام سر سلسلۀ قبیله‌ای شدند و همه را اشعری می‌گفتند. مراد از اشع...
اصلاندوز | عباس سعیدی بخش و شهر كوچكی در شهرستان پارس‌آباد از استان اردبیل. اصلاندوز را به صورت آصلاندوز ( فرهنگ جغرافیایی ... ، 4 / 25؛ دانشنامه، 1 / 102) و اسلاندوز (نفیسی، 1 / 330، 331) نیز نوشته‌اند.
ابن جزله | علی اکبر دیانت اِبْنِ جَزْله، یحیی بن عیسی بن جزله، ابوعلی شرف‌الدین بغدادی (د 493 ق/ 1100 م)، پزشک و داروشناس مسیحی که سپس مسلمان شد. ابن جزله در غرب به نامهای بن جسله، بین جزله و بوهه هیلیهه (شاهراً تغییر یافتۀ «بوعلی») معروف است (EI2).
چرخی | سعید ضرابی زاده یعقوب بن عثمان بن محمود غزنوی (د 851 ق / 1447م)، از مشایخ متقدم طریقۀ نقشبندیه.
انجمنهای ادبی | ملیحه مهدوی اَنْجُمَنْهایِ اَدَبی، مجالس گردهمایی شاعران و ادیبان فارسی‌زبان كه هدف از تشكیل آنها پرورش فكری و گسترش هنر و ذوق شعری دوستداران شعر و ادب است. در این انجمنها شاعران، سروده‌های خود را می‌خوانند و رئیس مجلس و دیگر حاضران درباب آن اظهار نظر می‌كنند و به اصلاح شعر آنان می‌پردازند.
ایاصوفیه | جلال خسروشاهی اَیاصوفیه، بزرگ‌ترین كلیسای مسیحیت شرق در دوران امپراتوری بیزانس، یكی از معروف‌ترین مسجدهای جهان اسلام پس از فتح استانبول، و از 1934 م/ 1313 ش به بعد موزۀ آثار اسلامی و بیزانسی.
اعظم، مسجد | حسن موسوی زاده اعظم، مسجد \ masjed-e aʾzam\ ، یا مسجد اعظمِ شهید شاه‎آبادی، مسجدی در خیابان دیباجی جنوبی، کوچۀ شهید غفوری، کوچۀ شهید فریدون خانی، محلۀ رستم‎آباد شمیران واقع در منطقۀ 3 شهرداری تهران.
ارتفاع سنج | اِرْتِفاعْ‌سَنْج [ertefāʾ-sanj]، دستگاهی برای اندازه‌گیری ارتفاع زمین از سطح دریا، یا ارتفاع هر جسمی مانند هواپیما از سطح زمین. دو نوع عمدۀ این دستگاه عبارت‌اند از ارتفاع‌سنج فشاری که براساس فشار هوا کار می‌کند، و ارتفاع سنج رادیویی که زمان لازم برای حرکت یک موج رادیویی از جسمی واقع در جوّ، به طرف زمین و بازگ...
آثار الأول في ترتیب الدول | جعفر شعار
آسوده شیرازی | بخش ادبیات آسودۀ شیرازی، آقامحمدمهدی فرزند حاج‎حیدرعلی (1265-1320ق / 1848-1920م)، شاعر و ادیب ایرانی. آسوده تخلص شعری او بود که به همان شهرت یافت. وی در شیراز به دنیا آمد، (فرصت، 353). پدرش بازرگان بود، اما خود او به حکم ذوق و گرایش فکری، به شاعری روی آورد و به تحصیل علوم ادبی و حکمت و ریاضیات پرداخت و در فنون شاعری چون...
خزینة الأصفیاء | آمنه شیرازی نژاد خَزینَةُ الْاَصْفیاء، تذکره‌ای فارسی از سدۀ 13 ق / 19 م، نوشتۀ غلام سرور لاهوری، شامل اخبار و احوال مشایخ صوفیه و چهره‌های شاخص تاریخ اسلام، به‌ویژه در شبه‌قاره و پنجاب.
ریحانی، امین | ملیحه علی نژاد رِيْحانی، امين ‏(‏1876-1940 م/ 1293- 1359 ق/ 1255- 1319 ش)،‏ داستان‌نویس، شاعر نوآور، سفرنامه‌نویس و مترجم لبنانی؛ او فعال سیاسی، منتقد اجتماعی و از پیشروان وحدت عربی هم بود.
روسو | شیوا جعفری ژان باتیست لویی ژاک (1780-1831 م/1194-1247 ق)، دیپلمات و شرق‌شناس فرانسوی
فلاندن، سفرنامه | زهرا خسروی فِلانْدَن، سَفَرْنامۀ، گزارش سفر اوژن ناپلئون فلاندن1 (1809- 1889 م / 1224-1307 ق)، نقاش فرانسوی، با عنوان سفر به ایران2 که در سالهای 1255-1257 ق / 1840-1841 م، مصادف با دورۀ محمد شاه قاجار در ایران به سر می‌برد.
ذکر خنجر | فهیمه خسروی آدینه وند ذِکْرِ خَنْجَر، مراسم آیینی، شبه‌رزمی و نمایشی رایج در میان ترکمنان. این مراسم در زمرۀ پربارترین آیینهای ترکمنی به شمار می‌رود و خود صورتی از موسیقی آیینی ترکمنها ست. ترکمنها مراسم ذکر خنجر را به‌عنوان یکی از اسلوبهای موسیقی‌درمانی، برای دفع شر و دورساختن ارواح خبیثه از جسم بیمار به کار می‌گیرند (مصطفایی، 120...
خمسه مسترقه* |
حورالعین | فرامرز حاج منوچهری حورُالْعِيْن، تعبيری قرآنی در سخن از دوشيزگان بهشتی که به عنوان يکی از نعم الٰهی، در پاداش اعمال نيک کسان در نظر گرفته شده است. حورالعين که به گونۀ خاصی به جاذبه‌های زيبايی‌شناسانۀ بهشت تصريح دارد، در بسط روايی، مسير بهره‌وری از لذات جسمانی را طی نموده است.
خارستان | پریسا سنجابی خارِسْتان، عنوان کتابی مشهور از ادیب و شاعر سدۀ 13-14 ق/ 19-20 م، حکیم ادیب قاسمی کرمانی، که به تقلید و بر وزن گلستان سعدی در وصف یک طبقه از صنعتگران و بازاریان کرمان از زبان عوام بافندگان (= شال‌بافان)، در روزگار قاجار تألیف شده است.
باب | فرهاد دفتری باب، یا باب الابواب، یكی از مراتب عالی در «حدود دین» و تشكیلات دعوت اسماعیلیه. سازمان دعوت اسماعیلیه و وظایف مراتب یا حدود مختلف تشكیلات آن از وجوه بسیار مهم نهضت اسماعیلیه است. آثار اسماعیلی به طور كلی در این زمینه سكوت اختیار كرده‌اند، زیرا ماهیت دعوت اسماعیلی و خصومت بسیاری از امرا و حكام و علمای اهل سنت ا...
اتصاف | صمد موحد در اصطلاح فیلسوفان قیام چیزی به چیزی و متّصف شدن یكی به دیگری به نحو انضمام یا انتزاع (احمدنگری، 1 / 35)، یا نسبت میان دو چیز متغایر بر حسب وجود در ظرف اتصاف (صدرالدین شیرازی، اسفار، 1 / 336-337؛ نیز نک‍ : سجادی، 8).
ابن بطه قمی | حسن یوسفی اشکوری اِبْنِ بُطّۀ قُمی‌، ابوجعفر محمد بن‌ جعفر بن‌ احمد، محدث‌ شيعی‌ سدۀ 4 ق‌/ 10 م‌. از استادان‌ و مشايخ‌ و نيز شاگردان‌ و روايت‌كنندگان‌ از او می‌توان‌ حدس‌ زد كه‌ وی‌ احتمالاً در اواخر سدۀ 3 ق‌/ 9 م‌ متولد شده‌ و در نيمۀ اول‌ سدۀ 4 ق‌ درگذشته‌ است‌. وی‌ كه‌ به‌ «مؤدب‌» نيز شهرت‌ داشته‌ در قم‌ می‌زيسته‌ و به‌ دا...
ابن بدرون | آذرتاش آذرنوش , مهران ارزنده اِبْنِ‌بَدْرون‌، ابوالقاسم‌ يا ابومروان‌، عبدالملك‌ بن‌ عبدالله‌ بن‌ بدرون‌ حضرمی‌ سبتی‌ (د پس‌ از 608 ق‌/ 1211 م‌)، اديب‌، كاتب‌ و شاعر دورۀ موحدون‌ اندلس‌. از لقب‌ حضرمی‌ وی‌ چنين‌ برمی‌آيد كه‌ نياكانش‌ از مردم‌ جنوب‌ عربستان‌ بوده‌اند (قس‌: هوار، 204)، اما خود او را اهل‌ شِلْب در غرب‌ اندلس‌ دانسته‌اند (نک...

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام