مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

جهانشاه قاجار | فرهاد طاهری یا جهانشاه میرزا قاجار (25 رمضان 1224-1251ق / 5 نوامبر 1809-1835م)، از فضلا و شاعران پارسی‌گوی عصر قاجاریه. وی پسر سی‌وسوم فتحعلی شاه قاجار (1185-1250ق / 1771 -1834م)، و مادرش مریم خانم، زنی یهودی بود (سپهر، 1 / 540، 555؛ حسینی، 215).
بارزانی | علی بلوکباشی بارْزانی، عنوان جمعی از تیره‌ها و عشیره‌های مختلف قبایل کرد که در تاریخ‌سیاسی معاصرکردان، به ویژه در ایران و عراق نقش مهمی داشتند. این گروه به بارزان ــ روستایی واقع در شمال زاب اعلى و در منتهى‌الیه شمال عراق ــ منسوبند. بارزانیها را برخی اصلاً از تیره‌های قبیلۀ کرد زیباری (مردوخ، 1/ 78؛ عزاوی، 2/ 196)، و برخ...
الئاریوس، سفرنامه | شهناز مسناوی اُلِئاریوس، سَفَرْنامه، گزارش مصور سفر آدام الئاریوس، کتابدار، ریاضی‌دان، نقشه‌کش و محقق آلمانی با عنوان «مسافرت به مسکو و ایران» که در سدۀ 17م / 11ق در دیدار خود از ایران به رشتۀ تحریر درآورد.
افسانۀ گلریز | حسن ذوالفقاری اَفْسانۀ گُلْریز، داستان عامیانۀ وصال عجب‌ملک و نوش‌لب. این داستان اثر ضیاءالدین نخشبی بدائونی (د 751ق / 1350م)، متخلص به نخشبی است.
آیت الله طالقانی، زورخانه | میلاد شعبانی آیت‌الله طالقانی، زورخانه \ zūr-xāne-ye āyat-ol-lāh tāleqānī\ ، زورخانه‌ای واقع در میدان ندا در محلۀ چیذر. این زورخانه در 1359 ش به همت ابوالقاسم چیذری، از پیش‌کسوتان ورزش بـاستانی گشایش یافت. او به سبب علاقه‌اش بـه آیت‌الله طالقانی ــ که به تازگی دیده از جهان فرو بسته بود ــ این زورخانه را به نام وی نام‌گذار...
خلف | محمدعلی لسانی فشارکی خَلَف، ابومحمد خلف بن هشام بن ثعلب اسدی، ملقب به بَزّار (150- جمادی‌الآخر 229 ق / 767- مارس 844 م)، مُقری بزرگ بغداد، قاری دهم از قاریان ده‌گانه، و راوی اول قرائت حمزۀ کوفی از قاریان هفت‌گانه.
اعجاز القرآن | بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث اعجاز القرآن \eʾjāz-ol-qorʾān\، عنوان‌ مبحثی‌ در علوم‌ قرآنی‌ که‌ در باب‌ وجه‌ معجزه‌بودن‌ قرآن‌ کریم‌ و بررسی‌ آن‌ گشوده شده‌، اما در عین حال‌، با بحثهایی‌ در حوزۀ کلام‌ اسلامی‌ و ادب‌ عربی‌ نیز مربوط بوده‌ است‌.
ترحیم، مجلس | عسکر بهرامی مجلس سوگواری و آمرزش‌خواهی برای درگذشتگان که معمولاً در روز سوم، شب هفت، شب چله و شب سال برپا می‌شود و به آن مجلس فاتحه‌خوانی، ختم و تذکر هم می‌گویند.
تفسیر امام حسن عسکری(ع) | مهدی لطفی تفسیری منسوب به امام حسن عسکری (ع) (232-260ق/ 846-874م)، امام یازدهم شیعیان. تفسیر حاوی یک خطبه، تفسیر سورۀ حمد و تفسیر بخشی از سورۀ بقره است. قطعۀ اول تفسیر، شامل تفسیر استعاذه، بسم‌الله الرحمٰن الرحیم، سورۀ فاتحه و تفسیر سورۀ بقره تا پایان آیۀ 114 است (نک‍ : التفسیر…، 13-567). در قطعۀ دوم، تفسیر آیات 158 تا...
رنگ، اصطلاح | حسین میثمی رِنْگ، اصطلاحی در مباحث نظری موسیقی ایران، دارای معانی متفاوت در ادوار تاریخ.
آصفی هروی | فتح الله مجتبایی \āse(a)fī-ye heravī\؛ (853-923 ق / 1449-1517 م)، شاعر دورۀ تیموری و از معروف‌ترین شاعران هرات.
اظهارنامه | محسن طیبی شبستری \ezhār-nāme\، اصطلاح حقوقی، به معنای اعلام حقی به طرف مقابل و اخطار عواقب‌ اقامۀ دعوی علیه وی.
اعراب | رضا شکرانی مهم‌ترین و بحث‌انگیزترین موضوع در نحو زبان عربی، تا جایی كه برخی آن را نحو و نحو را اِعراب خوانده‌اند (نك‍ : زجاجی، 83؛ نیز EI1, III / 512). از نظر لغوی، واژه دارای معانی مختلفی است. رایج‌ترین معنی لغوی آن «واضح ساختن» است (خلیل، 2 / 128؛ ابن منظور، ذیل عرب؛ لغت‌نامه ... ، ذیل اعراب). از دیگر معانی آن، «سخن ز...
اصحاب کهف | فرامرز حاج منوچهری در قصص قرآنی نام گروهی از مؤمنان كه از ستم پادشاهی مشرك به غاری پناه بردند و سالیانی دراز به خوابی عمیق درافتادند. برپایۀ روایات، این پادشاه مشرك، دقیانوس، و محل واقعه اِفِسوس دانسته شده است.
جرم | حسین معصومی همدانی جِرْم، واژه‌ای که در متون فلسفی و علمی دوران اسلامی گاه مترادف با جسم و غالباً به معنایی متفاوت اما نزدیک به آن به کار می‌رود. کاربرد جرم به جای جسم چندان رایج نیست، اما در برخی از آثار فلسفی و علمی دیده می‌شود (مثلاً نک‍ : کندی، 165، که جرم را به چیزی که سه بُعد داشته باشد تعریف می‌کند، که این همان تعریف متک...
ابن حرزهم | مسعود جلالی مقدم اِبْنِ حِرْزِهِم‌، علی‌ بن‌ اسماعيل‌ بن‌ محمد بن‌ عبدالله‌ (د 559 ق‌/ 1164 م‌)، فقيه‌ و صوفی‌ مغربی‌. وی‌ اهل‌ فاس‌ بوده‌ و كنيه‌اش‌ را ابوالحسن‌ گفته‌اند و نسبش‌ را به‌ عثمان‌ بن‌ عفّان‌ رسانده‌اند (ابن‌ زيات‌، 71، 147؛ ابن‌ ابی‌ زرع‌، 265؛ ابن‌ ابّار، 3/ 232). ضبط ديگر نام‌ او ابن‌ حِرِزم‌ و ابن‌ حرازِم‌ اس...
ابدال الادوية المفردة و المرکبة | سید علی آل داوود اِبْدالُ الاَدْویَة الْمُفْرَدَة والْمُرَکَّبَة، کتابی در دانش پزشکی و شناخت داروهای مشترک در تأثیر، به زبان عربی، ترجمۀ سابور (شاپور) بن سهل (د 255 ق / 869 م) از زبان سریانی. مترجم از پزشکان مشهور مسیحی مذهب بیمارستان جندی ‌شاپور بود که مدتی ریاست آنجا را نیز در دست داشت. وی غیر از اثر یاد شده، تألیفات دیگری...
ارسباران | عباس سعیدی اَرَسْباران‌، منطقه‌ و رشته‌ كوهی‌ در شرق‌ آذربایجان‌.
زانوبند |
اسماعیل، امام زاده | حسن موسوی زاده اسماعیل، امامزاده \ emām-zāde esmāʾīl\ ، امامزاده‌ای در محلۀ زرگنده واقع در منطقۀ 3 شهرداری تهران. بقعۀ این امامزاده در خیابان شریعتی، روبه‌روی خیابان دولت، کوچۀ امامزاده در انتهای بوستان زرگنده واقع شده است (طباطبایی، 13؛ «بقاع ... »، بش‍ ‌).
آل ابی شعبه | بخش معارف آلِ ابی‎شُعْبه، خاندانی شیعی که در سده‎های 1 و 2ق محدثان و فقهای نامداری از آن برخاستند و به همین علت این خاندان معروفیت بسیار یافت. این خانواده اهل کوفه بوده، اما به سبب ارتباط بازرگانی مستمر افراد آن با حلب، به حلبی شهرت یافته است. مشاهیر آل شعبه 9 تن‎اند: ابوشعبه، علی، عمر، عبیدالله، محمد، عمران، عبدالاعلی...
پرده | تقی بینش , هومان اسعدی پَرْده‌، اصطلاحی‌ در موسیقیِ ایران‌ و جهان‌ اسلام‌ كه‌ در حوزه‌های‌ زمانی‌ و مكانی‌ مختلف‌ به‌ معنی‌ مرتبط اما متفاوتی‌ در پیوند با سیستم‌ مُدال‌ و نیز ساختار سازهای‌ زهی‌ به‌كار رفته‌ است‌.
بسیط الحقیقه | محمد جواد انواری بَسیطُ‌الْحَقیقه‌، اصطلاحی‌ در فلسفۀ اسلامی‌ كه‌ به‌ ویژه‌ در حكمت‌ صدرالدین‌ شیرازی‌ (د 1051ق‌ / 1641م‌) به‌ صورت‌ قاعده‌ای‌ فلسفی‌ برای‌ دلالت‌ بر بساطت‌ ویژۀ ذات‌ خداوند به‌ كار رفته‌ است‌.
باشیقرستان | عنایت الله رضا
ابن برخشی |
ابن ام قاسم | حسن یوسفی اشکوری اِبْنِ اُمَّ قاسِم‌، ابومحمد بدرالدين‌ حسن‌ بن‌ قاسم‌ بن‌ عبدالله‌ بن‌ علی‌ مرادی‌ مصری‌ (د 749 ق‌/ 1348 م‌)، مفسّر، اديب‌، نحوی‌ و فقيه‌ مالكی‌. وی‌ در مصر زاده‌ شد و به‌ مراكش‌ كوچ‌ كرد و تمام‌ عمر را در آنجا زيست‌ و از اين‌ رو به‌ مراكشی‌ نيز شهرت‌ يافت‌ (ابن‌ حجر، 2/ 138؛ ابن‌ جزری‌، 1/ 227؛ سيوطی‌، بغيه،...
ابن حجه حموی | مریم صادقی اِبْنِ حِجّۀ حَمَوی‌، تقی‌الدين‌ ابوبكر بن‌ علی‌ بن‌ عبدالله‌ (767- 15 شعبان‌ 837 ق‌/ 1366 م‌ -27 مارس‌ 1434 م‌)، اديب‌، شاعر، موشّح‌ سرا و مؤلف‌ حنفی‌ كه‌ علاوه‌ بر مشاغل‌ اجتماعی‌ برخی‌ از وظايف‌ و مناصب‌ دينی‌ را نيز بر عهده‌ داشت‌ (ابن‌حجر، 8/ 310؛ ابن‌ تغری‌ بردی‌، 15/ 190). وی‌ در حماة شام‌ به‌ دنيا آمد...
ابن دانیال | بخش علوم اِبْنِ دانيال، شمس‌الدين محمد بن دانيال بن يوسف خزاعی موصلی (647-710 ق/ 1249-1310 م)، چشم پزشك، شاعر و اديب مشهور به حكيم ابن دانيال.
ابن سهل |
جراجمه | صادق سجادی جَراجِمه، عنوان قومی کهن در مرزهای قلمرو اسلام و روم شرقی که در تحولات نظامی عصر فتوح اسلامی نقش داشتند؛ اما دربارۀ نژاد و خاستگاه، آیین، انقراض یا دوام، نام یا نامهای آنها و اطلاقات آن میان محققان اختلاف است.
چهارگاه |
ابوعلی حائری | علی رفیعی علامرودشتی محمد بن اسماعیل ‌بن عبدالجبار (1159- 1215 یا 1216 ق / 1746-1800 یا 1801 م)، رجال‌شناس، فقیه امامی و مؤلف منتهی المقال.
اماله | محمدعلی لسانی فشارکی اِماله، اصطلاحی در صرف عربی، تجوید و قرائات، به معنای میل دادن فتحه به كسره و الف به یاء، برای آسانی تلفظ كلمات.
ابوعبدالله شیعی | مسعود حبیبی مظاهری حسین بن احمد بن محمد زكریا (د 298 ق / 911 م)، داعی اسماعیلی و بنیان‌گذار خلافت فاطمیان در شمال افریقا.
کاج | پیمان متین کاج، درختی همیشه‌سبز با برگهای دائمی و سوزنی و کاربردهای درمانی و آیینی در فرهنگ مردم ایران.
اسکویی، مصطفی | داریوش مؤدبیان اسکویی \oskūyī\، مصطفى (1302-1384 ش/ 1923-2005 م)، بازیگر، کارگردان، مدیر، مدرس و پژوهشگر تئاتر.
رفیق العظم | محمدحسین رفیعی ادیب، شاعر، مورخ، سیاست‌مدار و از بزرگان نهضت فکری و جریان ملی‌گرای سوریه در سده‌های 13 و 14 ق/ 19 و 20 م
خاورشناسی* |
آمد | محمد آصف فکرت آمِد، دیار بکر کنونی، شهری در °37 و ´54 عرض شمالی و °39 و ´56 طول شرقی، بر جلگۀ مرتفع کرانۀ باختری دجلۀ علیا، واقع در جمهوری ترکیه. این شهر 650 متر از سطح دریا ارتفاع دارد و در تقاطع قدیمی راههای خرپوت (در ارمنی: خربرد) به ماردین و شاهراه کرانۀ خزر به اُدسا واقع شده است (ایرانیکا، ج I). پیشینۀ نام آمد به روزگ...
اِبادان | محمدحسن گنجی
ابن ابی زرع | محمد آصف فکرت اِبْنِ اَبی زَرْع، ابوالحسن علی بن عبدالله یا علی بن محمد بن احمد بن عمر فاسی، مورخ مغربی (د پس از 726ق / 1326م). از احوال او همین قدر می‌دانیم كه در فاس به توثیق و ارزیابی احادیث اشتغال داشت و در آن كار وی را به عدل ستوده‌اند (فروخ، 6 / 407). اثر معروف و موجود او الانیس المطرب بروض القرطاس فی اخبار ملوك المغ...
اربیل | عباس سعیدی اَرْبیل‌، شهر و منطقۀ خودمختار كردنشین‌ در شمال‌ جمهوری‌ عراق‌. این‌ نام‌ را به‌ صورتهای‌ اَرْویل‌ (رسام‌، 196)، اَرِویل‌ (باكینگهام‌، 325)، اَرْبِل‌ (ابن‌ جوزی‌، 104؛ انصاری‌، 190؛ ابن‌ كثیر، 7/ 121؛ عینی‌، 137، 209)، و در بیشتر مآخذ، اِرْبِل‌ نوشته‌اند (ابن‌ خردادبه‌، 6؛ یاقوت‌، 1/ 186؛ ابن‌اثیر، 12/ 493؛ ح...
استطاعت | ناصر گذشته اِسْتِطاعَت، اصطلاحی کلامی به معنای توانایی (قدرتِ) انجام دادن کار (فعل) از سوی انسان که متکلمان دربارۀ ماهیت آن، و همچنین نسبتش با فعل اختلاف نظر دارند.
آسیه | \(āsiye(a\، زنی از بنی‌اسرائیل در زمان حضرت موسى (ع)، و همسر رامسِس دوم، فرعون مصر در سدۀ 13 ق‌م. در قرآن کریم دو بار از این بانو، بی‌ذکر نام، یاد شده است:
اشترن | بخش علوم پایه و مهندسی \eštern\، (در انگلیسی: اِستِرن)، اُتو (1888- 1969 م / 1266- 1348 ش)، دانشمند آلمانی‌تبار آمریکایی.
خانه خدا | عباس بهارلو خانۀ خُدا، فیلمی مستند دربارۀ مراسم حج، به کارگردانی ابوالقاسم رضایی در 1345 ش. نمایش این فیلم در سینماهای تهران و شهرستانها با استقبال فراوان روبه‌رو شد.
آقارضا جهانگیری | یدالله غلامی مایانی آقا‌رضا جهانگیری \āqā-rezā jahāngīrī\، نقاش ایرانی دربار ‌گورکانیان هند در سده‌های 10-11 ق / 16-17 م. آقا‌رضا در میان‌سالی به خدمت شاهزاده سلیم گورکانی درآمد، شاهزاده‌ای که در زمان امپراتوری (1014-1037 ق / 1605- 1628 م) بر خود نام جهانگیر نهاد. ابوالحسن نادر‌الزمان (ه‍ م) و عَبید نقاش پسران او بودند (نک‍ : لا...
ازمیر | علی اکبر دیانت اِزْمیر، استان و شهر مرکز آن، از بنادر مهم غرب ترکیه، در کنار خلیجی به همین نام از دریای اژه.
جریمه |
جیزه | محمدرضا ناجی شهر و استانی به همین نام در غرب رود نیل در مصر علیا. نام جیزه در عربی واژه‌ای مفرد (جمع: جیز / جِیَز)، به معنی ناحیه و جانب، کنار وادی (ابن سیده، 7 / 523)، وادی، یا بهترین بخش وادی است (یاقوت، 2 / 176) و چون مسلمانان در این محل از نیل عبور کردند، آن را جیزه (گذرگاه) نامیدند (ابن تغری بردی، 5 / 348، حاشیۀ 1).

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام