مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

عقدنامه | زهرا محمدحسنی صغیری عَقْدْنامه، سندی که پیمان زناشویی مرد و زنی در آن ثبت می‌شود.
جوراب | مریم محمدتبار جوراب، دست‌بافتی پشمی، پنبه‌ای یا ابریشمی برای پوشاندن پا.
اسطوره و اسطوره شناسی | عزت الله فولادوند اسطوره و اسطوره‌شناسی \ osture va osture-šenāsi\ ، اسطوره اسم عام است برای روایتهای اصولاً دینی نمادین دربارۀ ایزدان یا موجودات فوق انسانیِ دخیل در رویدادها یا اوضاع خارق‌العاده در زمانهای نامشخص ولی به هر حال جدا از زمان عادی و تاریخی وقایع انسانی، و معمولاً در بیان ریشۀ برخی اعمال یا باورها یا نهادها و علت ...
آجیده دوزی | مریم بیجاری آجیده‌دوزی، یا لایه‌دوزی، پنبه‌دوزی، از رودوزیهای کهن است که در آن لایه‌ای از پنبه میان دو لایۀ پارچه قرار می‌گیرد ...
خانم باشی | میترا آقامحمدحسنی خانم‌باشی \ xānom-bāšī\ ، از زنان محبوب ناصرالدین شاه قاجار و از اهالی ازگل شمیران.
جامی، نورالدین | اصغر دادبه , امیر حسین پورجوادی جامی، نورالدین (یا عمادالدین)، ابوالبرکات، عبدالرحمان ابن نظام‌الدین احمد بن محمد (817-898 ق/ 1414-1493م)، متخلص به جامی، شاعر، نویسنده، عارف و دانشمند نام‌آور و خاتم‌الشعرای بزرگ پارسی‌گوی سدۀ 9ق/ 15م.
بگ زاده | جعفر اسحاقی تیموری بِگ‌زاده، یا بیگ‌زاده، نام یك گروه بزرگ كُرد زبان پراكنده در شمال غرب ایران و مناطقی از سلیمانیه عراق. بگ‌زاده‌ها را یكی از 5 گروه بزرگان ونجبای كرد دانسته‌اند (نیكیتین، 285).
ایقاع | تقی بینش ايقاع، اصطلاحی در موسيقی كه به بحث دربارۀ كشش زمانی نغمه‌ها يا وزن آنها می‌پردازد. اين واژه مصدر باب افعال از ريشۀ ثلاثی «و ق ع» است كه در لغت به معانی گوناگونی نظير افكندن (زوزنی، 2/ 79) و تاختن (فروزانفر، 121) آمده، و در موسيقی دوران اسلامی همچون «تأليف» به عنوان اصطلاحی بنيانی و مشهور به كار می‌رفته است. ت...
آتی ساز، مجتمع | سعیده صائبی مقدم آتی‌ساز، مجتمع \ mojtamaº-e ātī-sāz\ ، مجتمعی مسکونی، واقع در منطقۀ اوین. این مجتمع در مکان سابق بُنه صحرایی قَلقله یا باغ‌چال مشرف به بزرگراه چمران قرار دارد.
تقوا | احمد پاکتچی , بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث , فرامرز حاج منوچهری , فاطمه لاجوردی , مهدی مطیع اصطلاحی در فرهنگ اسلامی ناظر به گونه‌ای مراقبت از نفس و اعمال که دربارۀ معنای دقيق آن، سخن فراوان در منابع گفته شده است. به طور سنتی اين اصطلاح در فارسی به «پرهيزکاری» برگردان شده است. تقوا از جملۀ مفاهيمی است که در آموزه‌های قرآن کريم به طور محوری بدان توجه شده، و همين امر زمينه‌ساز بوده است تا در احاديث و ت...
شاه ماهی | ابوالقاسم پژوهشگر نوعی ماهی استخوانی دریازی که صیادان و ساحل‌نشینان دریای خزر باورهایی دربارۀ آن دارند.
چغازنبیل | علی موسوی یکی از مهم‌ترین آثار معماری بازمانده از دورۀ ایلامی ایران واقع در 30 کیلومتری جنوب شرقی شهر شوش.
شتر | اصغر کریمی جانور چهارپای بلندقامت، پستاندار، گیاه‌خوار نشخوارکننده، حلال‌گوشت، مقاوم در برابر تشنگی و گرما، اهلی‌شده برای بارکشی و سواری در بیابانها و صحراها، و تربیت‌شده برای كشیدن خیش كشاورزی، گرداندن دستگاههای عصاری و به‌حرکت‌درآوردن چرخهای آبکشی از چاهها.
استیرن | بخش علوم پایه و مهندسی اِستیرِن \ [e]stiren\ ، با فرمول C6H5CH=CH2، هیدروکربنی مایع و زرد رنگ، متعلق به خانوادۀ ترکیبات آلیِ آروماتیک (معطر). کاربرد استیرن در ساخت پلاستیکها، رِزینها و لاستیکهاست که از مولکولهایی بسیار بزرگ (بَسپارها یا پُلی‌مِرها) ــ که خود از ترکیب مولکولهایی کوچک‌تر (تکپارها یا مونومِرها) پدید آمده‌اند ــ تشکیل ...
خیام | حسین معصومی همدانی , یونس کرامتی , علی میرافضلی ابوالفتح عمر بن ابراهیم نیشابوری، فیلسوف، ریاضی‌دان، منجم، پزشک و شاعر قرنهای 5 و 6 ق / 11 و 12 م.
عروسی رفتن فاطمه زهرا (ع) | حسن ذوالفقاری عَروسی‌رَفْتَنِ فاطِمۀ زَهْرا (ع)، منظومه‎ای 78بیتی از شاعری ناشناس. این منظومه با بیت «باز به طرْف چمن بر اثر نوبهار / آنچه به دل غنچه داشت، کرد همه آشکار» آغاز می‎شود
برفی کردن | محمد جعفری (قنواتی) یـا جشن برفی، از کهن‌آیینهای زمستانی در بسیاری از نقاط سردسیر ایران و برخی کشورهای همسایه مانند افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان.
ایران زمین، مدرسه بین المللی | میترا آقامحمدحسنی ایران‌زمین، مدرسۀ بین‌المللی \ madrese-ye beyn-o(a)l-melalī-ye īrān-zamīn\ ، مـدرسـه‌ای آمریکایی واقع در شهرک غرب، خیابان ایران‌زمین، که در سالهای پیش از انقلاب اسلامی به فعالیت می‌پرداخت.
فاطمه (ع) | علی بلوکباشی , فرامرز حاج منوچهری , بخش فرهنگ مردم فاطِمه (ع)، دختر محمد بن عبداللٰه (ص)، پیامبر اسلام، از همسرش خدیجه بنت خویلد، همسر حضرت علی بن ابی‌طالب، و مادر امام حسن و امام حسین (ع).
آمودریا | ایرانپور جزنی آمودَرْیا، نام ایرانیِ رود معتبر آسیای مرکزی که 540‘2 کمـ طول دارد و از ارتفاعات رشته کوههای هندوکش و فلات پامیر سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از دشت ترکستان به دریاچۀ آرال می‌ریزد. نامها نام آمودریا در یونانی باستان اُکْسُس1، در لاتین اُکسوس2 و در نوشته‌های جغرافیادانان دورۀ اسلامی جیحون یاد شده است. احتمال دا...
ابن میمون، موسی | عباس زریاب خویی موسی ‎بن میمون اسرائیل قرطبی (530-601 ق / 1135-1204 م)، عالم و فیلسوف و طبیب یهودی که در فقه و شرایع یهود چنان مقام والایی داشت که یهودیان دربارۀ او گفته‎اند: «از موسی (ع) تا موسی (ابن‎میمون) کسی مانند موسی برنخاسته است».
بایزید بسطامی | فاطمه لاجوردی بایَزیدِ بَسْطامی، ابویزید طیفور بن عیسی بن سروشان (د 234 یا 261ق/ 848 یا 875م)، از عارفان بزرگ ایران در سده‌های 2 و 3ق/ 8 و9م. وی در نیمۀ دوم سدۀ 2ق در خانواده‌ای نومسلمان در محلۀ موبدان بسطام، از شهرهای منطقآ قومس به دنیا آمد (سهلجی، 63). اجداد او از موبدان زرتشتی و از بزرگان بسطام بودند. احمدبن حسین ابن خر...
تثلیث زاویه | حسین معصومی همدانی تَثْلیثِ زاویه، یکی از مسائل کهن ریاضی که موضوع آن بخش کردنِ زاویه به 3 قسمت مساوی است. در برخی از نوشته‌های دوران اسلامی در این موضوع، این مسئله با همین عنوانِ «تثلیث زاویه» و در برخی دیگر با عناوین دیگر نامیده شده است (نک‍ : دنبالۀ مقاله).
تابستان | اصغر کریمی واژه‌ای از ریشۀ تاب + ستان، به عربی: صَیف، در اوستا: شیم، و در سنسکریت: سما؛ به معنی گرمگاه، موسم گرما، فصل دوم سال در گاه‌شماری خورشیدی که متشکل از ماههای تیر، مرداد و شهریور است.
چشتیه | غلامعلی آریا قدیمی‌ترین و پرنفوذترین طریقۀ صوفیه در شبه قاره. نام این طریقه منسوب به «چِشْت»، روستایی در خراسان بزرگ از نواحی هرات در افغانستان کنونی است (نظامی، 135؛ رضوی، I / 114).
جباره | مهبانو علیزاده جَبّاره، یکی از طوایف ایل عربِ ساکن در استان فارس. جباره و شیبانی دو طایفۀ تشکیل دهندۀ ایل عرب از ایلات خمسۀ فارس است. در برخی از منابع، نامِ دیگر طایفۀ جباره را «عرب کوچی» ذکر کرده‌اند (فیلد، 213؛ قهرمانی، از باورد...، 169؛ سهام‌پور، 145). گفتنی است که نام گروهی از تیره‌های طایفۀ جباره نیز ترکیبی از «کوچی» ا...
اماج، آش | رویا فتح الله زاده اُماج، آش، از خوراکهای سنتی و آیینی متشکل از سبزی و حبوبات مختلف. تهیۀ این آش را نخستین بار به سلطان سنجر، از سلاطین سلجوقی در سدۀ 6 ق / 12م نسبت داده‌اند
ربض | علی شهیدی یکی از 3 بخش اصلی شهر در ساختار شهرهای ایران پیش و پس از اسلام، در کنار کُهَندِژ (قُهَندِز یا ارگ) و شارستان.
کلک چال، اردوگاه و پناهگاه | ناصر پازوکی طرودی تأسیساتی واقع در میانۀ دامنۀ جنوبی کوههای البرز مرکزی، در فاصلۀ حدود 000‘1متری جنوب شرقی قلۀ توچال، و در ارتفاع 622‘2متری از سطح دریا.
آلپاگو | مجدالدین کیوانی آلْپاگو، آندرآ (د ح 1521م)، پزشک و دانشمند ایتالیایی و یکی از نخستین مترجمان آثار ابن‎سینا به زبان لاتین. زندگی: آلپاگو در نیمۀ اول سدۀ 15م در شهر بلون2 (بلوننسی) در جمهوری ونیز، در خاندانی اشرافی‎زاده شد. در دانشگاه پادوا3 به فراگیری پزشکی و فلسفه پرداخت و چندی نگذشت که در ایتالیا نامی به هم رسانید. در 1487م...
بیمارستان | صادق سجادی , یدالله غلامی مایانی
چاقچور | فاطمه میرشجاعی چاقْچور، لباسی است مخصوص زنان که از پنجۀ پا تا کمر یا تا وسط ساق را می‌پوشاند و در مفصل پا و ساق چین دارد (پف کرده است).
خدا | محمد مجتهد شبستری , محمود جعفری دهقی , علیرضا ابراهیم , عبدالله صلواتی خُدا، نام ذات باری تعالى و مترادف «الله» (نک‍ : برهان ... ؛ آنندراج؛ لغت‌نامه ... )، معبودی که واجد صفاتی چون حیّ، خالق (به وجود آورنده از عدم)، حافظ، همه جا حاضر، عالم مطلق، و خیرخواه محض است ...
چوپی | مریم فرزانه چوپی، یا چووپی، نام رقص یا گونه‌ای از رقص کردی. برخی منابع مجموعه رقصهای کردی را چوپی می‌نامند که خود به شیوه‌های مختلف تقسیم می‌شود
جبال بارزی | محسن احمدی جِبالِ بارِزی، نام یکی از ایلهای شیعه مذهب در استان کرمان.
دوتار | ژان دورینگ سازی با دو وتر از ردۀ بربطها یا لوتهای دسته‌بلند، از مازندران تا سین‌کیانگ چین. دوتار واژه‌ای فارسی، به معنی «دوسیم» است.
جبروت | محبوبه هادینا جَبَروت، اصطلاحی در متون دینی، عرفانی و فلسفی. واژۀ عربی جبروت از ریشۀ جَبَر (= گَبَر) عبری است که خاتمۀ «وت» آرامی بودنِ اصل آن را تأیید می‌کند. این واژه با حرکتها و ضبطهای مختلف، جَبَروت به معنی جبر و نیرو، جَبَرِیَةُ به معنی تکبّر و رفتار سلطه‌آمیز، و جَبْرئوت به معنی مجبور کردن، خوانده می‌شود (گزنیوس، 149...
اجماع | احمد پاکتچی اصطلاحی است اصولی كه برای گونه‌ای از اتفاق آراء كه سومین دلیل از ادلۀ ‌فقه شمرده می‌شود و پس از كتاب و سنت جای می‌گیرد.
دالوند | یکی از ایلهای گروه ایلی باجولوند یا باجلان لرستان.
ابن ماجد | عنایت الله رضا دريانورد مشهور عرب در سدۀ 9ق / 15م. نام كامل او شهاب الدنيا و الدين احمد بن ماجد بن محمد بن عمرو بن فضل بن دويك بن يوسف بن حسن بن حسين بن ابی معلق السعدی بن ابی الركائب النجدی است (شوموفسكی، «سه راهنامه»، 80).
چرکس | عنایت الله رضا نام یکی از قومهای شناخته‌شدۀ شمال غربی قفقاز، ساکن در اراضی کوبان، واقع در جمهوری فدراتیو روسیه. چرکسها خود را آدیگه (آدیغه)، یا شرجس می‌نامند (EI1).
جزیره العرب | محمدرضا ناجی جَزیرَةُ‌‌ الْعَرَب، نامی که در منابع اسلامی به سرزمین وسیع و عمدتاً بیابانی در جنوب‌غربی قارۀ آسیا، یعنی شبه‌جزیرۀ عربستان، اطلاق شده است. این سرزمین بزرگ‌ترین شبه‌جزیرۀ جهان به شمار می‌رود (علی، جواد، 1 / 140) و با مساحتی حدود 000‘260 کمـ 2 (بریتانیکا) میان °12 تا °32 عرض شمالی و °35 تا °60 طول شرقی واقع اس...
حکمت | جواد طباطبایی , فرامرز حاج منوچهری , علی اشرف امامی حِکْمَت، در لغت به معنای دانش، دانایی، معرفت و عرفان (بـرای مـوارد استعمـال در زبـان فـارسی و شـواهد شعری، نک‍ : لغت‌نامه ... ). تهانوی حکمت را در اصل به معنای «اتقان الفعل و القول و احکامهما» دانسته که در اصطلاح فیلسوفان به دو معنای خاص، شامل دو بخش عملی و نظری، و معنای اخص استعمال شده که مراد از آن قوه‌ای ع...
ابن حوقل | جعفر شعار اِبْنِ حَوقل‌، ابوالقاسم‌ محمد بن‌ حوقل‌ يا محمد بن‌ علی‌ نصيبی‌ يا نصيبينی‌ (د پس‌ از 367 ق‌/ 978 م‌)، بازرگان‌، سياح‌ معروف‌ و جغرافی‌دان‌ عرب‌ در قرن‌ 4 ق‌، وی‌ از 331 تا 359 ق‌/ 943 تا 970 م‌ به‌ سياحت‌ در بلاد اسلامی‌ پرداخت‌ و كتاب‌ صورة الارض‌ يا المسالك‌ و الممالك‌ را تأليف‌ كرد. در برخی‌ مآخذ نسبت‌ و...
ابل | آذرتاش آذرنوش اِبِل، به معنی شتران، گلۀ شتر، و نیز شتر. این كلمه از واژه‌های كهن سامی ‌است و در عربی جنوبی و عبری به صورت BLי و در سریانی به صورت eblotá (جمع) (مشكور، ذیل ابل) آمده است. شتر در هزارۀ دوم پیش از میلاد، اهلی شد و نوع یك كوهانۀ آن بیش‌تر در عربستان پرورش یافت و به همین جهت، گاه آن را «شتر عربی» خوانده‌اند. نوع...
اسطوره و اسطوره شناسی، اسم عام | عزت الله فولادوند اُسْطوره وَ اُسْطوره‌شِناسی، اسطوره اسم عام است برای روایتهای اصولاً دینی نمادین دربارۀ ایزدان یا موجودات فوق انسانیِ دخیل در رویدادها یا اوضاع خارق‌العاده در زمانهای نامشخص، ولی به‌هرحال جدا از زمان عادی و تاریخی وقایع انسانی، و معمولاً در بیان ریشۀ برخی اعمال یا باورها یا نهادها و علت پدیده‌های طبیعی. توسعا...
دوست محمد خان افغان | منوچهر پزشک امیر کابل و غزنه و پیرامون آنجاها در دورۀ نخست، و سپس امیر کل افغانستان در دورۀ دوم امارت خود. وی بنیان‌گذار سلسلۀ محمدزایی / بارکزایی، آخرین سلسلۀ پادشاهی پیش از تشکیل جمهوری در این کشور به شمار می‌آید.
اسکاتلند | بخش جغرافیا , بخش ادبیات جهان اِسکاتلَند \ [e]skāt-land\ ، شمالی‌ترین بخش از 4 بخش تشکیل‌دهندۀ پادشاهی متحد بریتانیای کبیر و ایرلند شمالی، که نزدیک به 3/ 1 جزیرۀ بریتانیا را دربر می‌گیرد. این سرزمین، که به همراه انگلستان، وِیلز و ایرلند شمالی، پادشاهی متحد را تشکیل می‌دهد، از جنوب به انگلستان، و از 3 سوی دیگر به دریا ــ اقیانوس اطلس در غر...
ذوالقرنین | فتح الله مجتبایی لقبی که در قرآن کریم (کهف / 18 / 83- 98) به یکی از ملوک اعصار باستانی داده شده است که از صالحان و مقربان درگاه الٰهی، و کسی بود که خداوند با او سخن گفت، او را بر روی زمین تمکن بخشید، رشتۀ کارها را به دست او سپرد، و قدرتش را در شرق و غرب عالم بسط داد.
دستور زبان فارسی | اصغر دادبه بررسی و توصیف ویژگیها و قوانین حاکم بر ساختمان زبان فارسی، یا بیان قوانین درست نوشتن و درست سخن‌گفتن در این زبان.

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام