مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

خسرو انوشیروان | پریسا سنجابی خُسْرو اَنوشیرَوان، خسرو اول انوشیروان، مشهور به دادگر (سل‍‌ 531- 579 م)، مشهورترین و تأثیرگذارترین پادشاه ساسانی و مورد اشاره‌های بسیار در ادب فارسی.
بانو گشسب نامه | حسن ذوالفقاری ، منظومه‌ای پهلوانی در بحر متقارب مثمن، مشتمل بر حدود 000‘1 بیت، در شرح برخی از نبردهای بانوگشسب، مشهور به «سوار»، یکی از دختران رستم، همسر گیو و مادر بیژن.
شهدای تجریش، بیمارستان | علی محمد مرادیان منفرد مرکزی پزشکی، آموزشی و درمانی وابسته به دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی شهید بهشتی، واقع در تجریش، خیابان شهرداری، منطقۀ 1 شهرداری تهران.
خدا | محمد مجتهد شبستری , محمود جعفری دهقی , علیرضا ابراهیم , عبدالله صلواتی خُدا، نام ذات باری تعالى و مترادف «الله» (نک‍ : برهان ... ؛ آنندراج؛ لغت‌نامه ... )، معبودی که واجد صفاتی چون حیّ، خالق (به وجود آورنده از عدم)، حافظ، همه جا حاضر، عالم مطلق، و خیرخواه محض است ...
چغازنبیل | علی موسوی یکی از مهم‌ترین آثار معماری بازمانده از دورۀ ایلامی ایران واقع در 30 کیلومتری جنوب شرقی شهر شوش.
زردشتیان | فرزانه گشتاسب زَرْدُشْتیان، پیروانِ زردشت، پیامبر باستانی ایران. دین زردشت با تاریخی بیش از 000‘ 3 سال، از مهم‌ترین ادیان ایرانی پیش از اسلام است که اکنون نیز پیروانی دارد. نام این دین از نام بنیان‌گذارش، زردشت گرفته شده است. پیروان این دین، به‌جز نام رایج «زردشتی»، خود را در کتابها، «مزدیسنا» و «بهدین»، و در گویش زردشتی، ...
تیله بازی | نسیم عظیمی پور تیله‌بازی، از بازیهای سنتی رایج در نقاط گوناگون ایران، که با نام تیله‌انگشتی نیز شهرت دارد.
افلوطین | شرف الدین خراسانی یا فلوطین، پلوتینوس (205-270 م)، فیلسوف بنیان‌گذار مكتب نوافلاطونی. وی نزد فیلسوفان اسلامی مشهور به «الشیخ الیونانی» است، اما نام او در الفهرست ابن ندیم (ص 315)، و سپس در یك نوشتۀ محمد بن زكریای رازی به شكل فلوطینس آمده است (ص 121). قفطی نیز از فلوطین نام می‌برد و می‌نویسد كه افزون بر شرح برخی از آثار ارسطو، ...
آمودریا | ایرانپور جزنی آمودَرْیا، نام ایرانیِ رود معتبر آسیای مرکزی که 540‘2 کمـ طول دارد و از ارتفاعات رشته کوههای هندوکش و فلات پامیر سرچشمه می‌گیرد و پس از عبور از دشت ترکستان به دریاچۀ آرال می‌ریزد. نامها نام آمودریا در یونانی باستان اُکْسُس1، در لاتین اُکسوس2 و در نوشته‌های جغرافیادانان دورۀ اسلامی جیحون یاد شده است. احتمال دا...
دوست محمد خان افغان | منوچهر پزشک امیر کابل و غزنه و پیرامون آنجاها در دورۀ نخست، و سپس امیر کل افغانستان در دورۀ دوم امارت خود. وی بنیان‌گذار سلسلۀ محمدزایی / بارکزایی، آخرین سلسلۀ پادشاهی پیش از تشکیل جمهوری در این کشور به شمار می‌آید.
ظهیرالدوله | میترا آقامحمدحسنی علی‌خان، از رجال بنام دورۀ قاجار.
تأویل | احمد پاکتچی , ناصر گذشته , حسین هوشنگی , علی اشرف امامی , فرهاد ساسانی تَأْویل، اصطلاحی در علوم قرآنی، و به‌طور عام در مطالعات مربوط به فهم نصوص که به نوع خاصی از برداشت از متن اشاره دارد و آن برداشتی است که به نحوی برخلاف ظاهر متن بوده باشد.
اسماء و صفات | احمد پاکتچی , نجیب مایل هروی اَسْماءْ وَ صِفات‌، دو اصطلاح‌ در علم‌ كلام‌ كه‌ مراد از آن‌ نامها و صفتهاي‌ ذات‌ باري‌ است‌. مباحث‌ مربوط به‌ اسماء و صفات‌ در طول‌ تاريخ‌ كلام‌ و عرفان‌، مسيري‌ پر فراز و نشيب‌ را طی‌ كرده‌ است‌؛ به‌ نحوي‌ كه‌ فارغ‌ از اين‌ تحول‌ تاريخی‌، به دست‌ دادن‌ تعريفی‌ فراگير براي‌ مفاهيم‌ اين‌ دو اصطلاح‌ در دوره‌ها...
سوارکاری | مریم سامعی از فنون رزمی باستانی که امروزه بیشتر برای سرگرمی و ورزش کاربرد دارد.
ایرانشهر | مژگان نظامی ايرانْشَهْر، شهر و شهرستانی در استان سيستان و بلوچستان. نام شهرستان ايرانشهر در 1314ش به موجب تصويب‌نامۀ هيأت وزيران به جای ناحيۀ بمپور برگزيده شد (معين، 5/ 211؛ كيهان، 2/ 259، 261). همچنين شهر فَهْرَج واقع در 360 كيلومتری جنوب زاهدان و 175 كيلومتری جنوب خاش در خرداد 1315، به ايرانشهر تغيير نام داد. در 1316ش،...
اصحاب دایره المعارف | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه \ashāb-e dāyerat-ol-maʾāref\، یا آنسیکلوپِدیستها (دانشنامه‌نگاران)، نام خاص اطلاق‌شده به نویسندگان دانشنامه‌ای فرانسوی در سدۀ 18 م / 12 ق.
بارهنگ | پیمان متین گیاهی علفی با مصارف طبی متعدد نزد مردم که به صورت خودرو در کنار جویبارها و نقاط مرطوب می‌روید. بارهنگ1 یا بارتنگ گیاهی از تیرۀ بارهنگیان2 و نزدیک به زیتونیان است.
ابن میمون، موسی | عباس زریاب خویی موسی ‎بن میمون اسرائیل قرطبی (530-601 ق / 1135-1204 م)، عالم و فیلسوف و طبیب یهودی که در فقه و شرایع یهود چنان مقام والایی داشت که یهودیان دربارۀ او گفته‎اند: «از موسی (ع) تا موسی (ابن‎میمون) کسی مانند موسی برنخاسته است».
خیام خوانی | مصطفی باباخانی خَیّامْ‌خوانی، یا خیامی، از گونه‌های شاد و سرگرم‌کنندۀ موسیقی بوشهر، ویژۀ بزمها، مجلسها و هم‌نشینیهای شبانه.
ذوالقرنین | فتح الله مجتبایی لقبی که در قرآن کریم (کهف / 18 / 83- 98) به یکی از ملوک اعصار باستانی داده شده است که از صالحان و مقربان درگاه الٰهی، و کسی بود که خداوند با او سخن گفت، او را بر روی زمین تمکن بخشید، رشتۀ کارها را به دست او سپرد، و قدرتش را در شرق و غرب عالم بسط داد.
احمد یسوی | توفیق هاشم پور سبحانی اَحْمَدْ یَسَوی، فرزند ابراهیم (د 562ق/ 1167م)، صوفی بزرگ ترک. زادگاه او را برخی سایرام (سیرام) (کوپرولو، 61؛ «دائرةالمعارف...»، II/ 159). و برخی دیگر شهر یسی دانسته‌اند (کاشفی، 1/ 17؛ خانی، 109)، اما باتوجه به اینکه در کتاب جواهرالابرار من امواج البحار تألیف حزینی که به گفتۀ کوپرولو (ص 27, 61, 62 و حاشیه)، ا...
اسطوره و اسطوره شناسی، اسم عام | عزت الله فولادوند اُسْطوره وَ اُسْطوره‌شِناسی، اسطوره اسم عام است برای روایتهای اصولاً دینی نمادین دربارۀ ایزدان یا موجودات فوق انسانیِ دخیل در رویدادها یا اوضاع خارق‌العاده در زمانهای نامشخص، ولی به‌هرحال جدا از زمان عادی و تاریخی وقایع انسانی، و معمولاً در بیان ریشۀ برخی اعمال یا باورها یا نهادها و علت پدیده‌های طبیعی. توسعا...
خون بس | محبوبه حاجی زاده یا خون‌بست، شکلی از قوانین عرفی حل اختلاف و گذشت از قصاص قتلی در میان جوامع سنتی برای پیشگیری از خون‌ریزیهای بعدی و ایجاد صلح و آشتی. خون‌بس که در میان مردم عرب‌زبان خوزستان «فصل» نامیده می‌شود، یکی از عوامل هم‌بستگی سببی از راه «ازدواج» در جامعه‌های عشایری نیز هست.
ترکمانچای، عهدنامه | فاطمه قاضیها عهدنامه‌ای که پس از دورۀ دوم جنگهای ایران و روس، میان دو دولت در شعبان 1243/ فوریۀ 1828منعقدشد و به‌موجب‌آن بخشهای مهمی‌از قفقاز و آذربایجان از ایران جدا گردید.
چوخا | محسن احمدی چوخا، بالاپوش مردانه، تا زیر زانو، جلوباز بدون دکمه، بدون آستین و یقه، بافت خانگی از نخ پشم یا نخ پنبه که مردان بر روی لباسهای دیگر خود می‌پوشیدند و هنوز هم در میان مردم برخی از سرزمینهای ایران پوشیده می‌شود.
بیت الحکمه | یونس کرامتی بِیتُ‌الْحِكْمه‌، یا خزانة الحكمه‌، كتابخانۀ دولتی‌ بغداد كه‌ دست‌ كم‌ از اواخر عصر هارون‌ تا پایان‌ خلافت‌ مأمون‌ فعال‌ بود، اما از سدۀ 4ق‌ /10م‌ تنها شماری‌ از كتابهای‌ آن‌ به‌طور پراكنده‌ در دست‌ بود.
بلاغت | اصغر دادبه , بابک فرزانه بَلاغَت، در لغت به معنای شیوایی، رسایی و سخنوری، برگرفته از بلغ الكلام (رسید و منتهی شد سخن به «مخاطب») است و در اصطلاح مطابقت كلام با مقتضای حال مخاطب را گویند.
چشتیه | غلامعلی آریا قدیمی‌ترین و پرنفوذترین طریقۀ صوفیه در شبه قاره. نام این طریقه منسوب به «چِشْت»، روستایی در خراسان بزرگ از نواحی هرات در افغانستان کنونی است (نظامی، 135؛ رضوی، I / 114).
تفتازانی | بابک فرزانه , سارا حاجی حسینی , عطیه میرزایی سعدالدین مسعود بن عمر بن عبدالله تفتازانی، ادیب، متکلم و منطق‌دان سدۀ 8 ق/ 14م. در پایان نسخه‌ای از المطول (ص 483)، به نقل از خود تفتازانی آمده است که وی در 728ق و در 16 سالگی، کتاب شرح التصریف را تألیف کرده است که بر طبق آن، سال ولادت او می‌بایست 712ق باشد (برای روایتی متفاوت، نک‍ : خوانساری، 4/ 36). ابن حجر...
یادگار امام، بزرگراه | امیرحسین فاطمی بزرگراهی شرقی ـ غربی و شمالی ـ جنوبی در محدودۀ شمال غربی و غرب تهران.
اسطوره و اسطوره شناسی | عزت الله فولادوند اسطوره و اسطوره‌شناسی \ osture va osture-šenāsi\ ، اسطوره اسم عام است برای روایتهای اصولاً دینی نمادین دربارۀ ایزدان یا موجودات فوق انسانیِ دخیل در رویدادها یا اوضاع خارق‌العاده در زمانهای نامشخص ولی به هر حال جدا از زمان عادی و تاریخی وقایع انسانی، و معمولاً در بیان ریشۀ برخی اعمال یا باورها یا نهادها و علت ...
جامی، نورالدین | اصغر دادبه , امیر حسین پورجوادی جامی، نورالدین (یا عمادالدین)، ابوالبرکات، عبدالرحمان ابن نظام‌الدین احمد بن محمد (817-898 ق/ 1414-1493م)، متخلص به جامی، شاعر، نویسنده، عارف و دانشمند نام‌آور و خاتم‌الشعرای بزرگ پارسی‌گوی سدۀ 9ق/ 15م.
دوتار | ژان دورینگ سازی با دو وتر از ردۀ بربطها یا لوتهای دسته‌بلند، از مازندران تا سین‌کیانگ چین. دوتار واژه‌ای فارسی، به معنی «دوسیم» است.
ثواب و گناه | یحیی میرحسینی , مینا سلیمی ثَواب و گُناه، ملاکی برای طبقه‌بندی نتیجه‌‌گرایانۀ بخشی گسترده از اعمال ارادی انسان از حیث ارزش آنها در بهینه‌سازی فرجام فرد.
حکمت | جواد طباطبایی , فرامرز حاج منوچهری , علی اشرف امامی حِکْمَت، در لغت به معنای دانش، دانایی، معرفت و عرفان (بـرای مـوارد استعمـال در زبـان فـارسی و شـواهد شعری، نک‍ : لغت‌نامه ... ). تهانوی حکمت را در اصل به معنای «اتقان الفعل و القول و احکامهما» دانسته که در اصطلاح فیلسوفان به دو معنای خاص، شامل دو بخش عملی و نظری، و معنای اخص استعمال شده که مراد از آن قوه‌ای ع...
آلپ تکین | سید علی آل داوود آلپ‌تکین، از غلامان ترک دربار سامانیان و بنیادگذار سلسلۀ غزنوی (ح 314- 359ق / 926-970م). اگر سخن نظام‎الملک را بپذیریم که می‎گوید آلپ‌تکین به هنگام رسیدن به مقام سپهسالاری خراسان (349ق / 960م) 35 سال داشت، باید تولد او را در حدود 314ق / 926م بدانیم (ص 123) آلپ‌تکین را هنگامی که غلام بود، احمد بن اسماعیل، دومی...
جانورشناسی | حنیف قلندری جانِوَرْشِناسی، یا علم‌الحیوان، دانش مطالعۀ ساختمان بدن جانوران، بررسی صفات و شناسایی بیماریهای آنها و یافتن راههای درمان آن بیماریها. امروزه این مطالعات در شاخه‌های مختلف علومی چون زیست‌شناسی، علوم دامی و دامپزشکی انجام می‌گیرد، حال آنکه در گذشته این مجموعه در یک حوزه بررسی می‌شده است. همچنین در گذشته این گو...
بگ زاده | جعفر اسحاقی تیموری بِگ‌زاده، یا بیگ‌زاده، نام یك گروه بزرگ كُرد زبان پراكنده در شمال غرب ایران و مناطقی از سلیمانیه عراق. بگ‌زاده‌ها را یكی از 5 گروه بزرگان ونجبای كرد دانسته‌اند (نیكیتین، 285).
حمدالله مستوفی | مهرزاد پرهیز کاری , زهرا رضایی نسب حَمْدُاللٰهِ مُسْتوفی (د ح 750 ق/ 1349 م)، مورخ و جغرافیادان سدۀ 8 ق/ 14 م. از زندگی او جز آنچه خود در آثارش بدان اشاره کرده است، اطلاع چندانی در دست نیست. خاندان حمدالله، که گویا نسب خود را به حرّ بن یزید ریاحی (ه‍ م) می‌رسانده‌اند (نک‍ : حمدالله، تاریخ ... ، 811-812)، از قدیمی‌ترین ساکنان عربِ قزوین بوده‌ان...
ایقاع | تقی بینش ايقاع، اصطلاحی در موسيقی كه به بحث دربارۀ كشش زمانی نغمه‌ها يا وزن آنها می‌پردازد. اين واژه مصدر باب افعال از ريشۀ ثلاثی «و ق ع» است كه در لغت به معانی گوناگونی نظير افكندن (زوزنی، 2/ 79) و تاختن (فروزانفر، 121) آمده، و در موسيقی دوران اسلامی همچون «تأليف» به عنوان اصطلاحی بنيانی و مشهور به كار می‌رفته است. ت...
ارداویراف نامه | فرزانه گشتاسب اَرْداویرافْ‌نامه، یا ارداویرازنامه، کتابی به زبان فارسی میانه (پهلوی ساسانی) و خط فارسی میانۀ کتابی. کتاب دربارۀ کشف و شهود و پیشگویی حوادث، به‌ویژه حوادث پایان جهان است
حقیقت | شهرام خداوردیان , علی اشرف امامی حَقیقَت، مفهوم و اصطلاحی در فلسفه و حکمت که غالباً در وجوه وجودشناختی، منطقی و معرفت‌شناختی به کار رفته است. بررسی پیشینۀ کاربرد این اصطلاح در آثار فلاسفۀ مسلمان و به تبع آن، ارائۀ تعریفی از این اصطلاح با دشواریهای متعددی روبه‌رو ست، زیرا به‌رغم کاربرد فراوان واژۀ «حقیقت»، موارد نسبتاً اندکی را در متون فلسفی ...
آتش بازی | علی بلوکباشی آتَشْ بازی، آتش زدن تیرتخشها (اسباب آتش‌زا) و بازی با آنها برای نمایش نور و صدا در فضا. در آتش‌بازی معمولاً دو نوع تیرتخشِ فشار و جرقه، و شعله یا شراره به‌کار می‌رود
دی بلال | عباس قنبری عدیوی دِیْ‌بَلال، یا بلال، گونه‌ای مشهور از ترانه‌های عاشقانه در بختیاری. در نام‌گذاری این گونۀ ادبی چند روایت شفاهی وجود دارد، ازجمله دختری خوش‌اندام که به ناکامی از دنیا رفته است (خسروی، 164، حاشیۀ 1)؛ براساس مشهورترین روایت، برخی معتقدند که «بلال» دختری به همین نام بوده است که به جوانی دل می‌بندد. پس از مرگ بلال...
جاکی | معصومه ابراهیمی جاکی، یکی از ایلات بزرگ گروه لر شیعه مذهب کهگیلویه که به دو دستۀ لیراوی و چهار بنیچه منشعب می‌شدند. امروزه دیگر نامی از ایل جاکی و شاخه‌های آن در میان نیست و هر یک از ایلات و طوایف وابسته به آن به طور مستقل در استان کهگیلویه و بویراحمد پراکنده‌اند (‌فسایی، 2/ 1478؛ امان‌اللٰهی، 204-205؛ EI2, V/ 822؛ دومورنی، ...
سیاه‎دانه | مهشید شیرمحمدلو از گیاهان کاربردی در فرهنگ دارویی، خوراکی و اعتقادی میان مردم. قسمتهای گوناگون این گیاه به عنصری پرمصرف در ترکیبهای غذایی و دارویی، و نیز در امور جادویی مبدل شده است.
انسان کامل | نجیب مایل هروی اِنْسانِ كامِل، اصطلاحی عرفانی كه از لحاظ انسان‌شناسی و جهان‌شناسیِ عرفانی، و نیز به اعتبار نظریۀ امامت و ولایت نزد امامیه و اسماعیلیه دارای اهمیت خاصی است. اندیشه‌ها و نظریه‌های مختلفی كه در طول تاریخ دربارۀ این مفهوم ارائه كرده‌اند، موجب شده است كه به دست دادن تعریفی جامع و فراگیر از آن میسر نباشد. با اینهم...
حیدرانلو | حسن موسوی زاده حِیْدَرانْلو، از طایفه‌های کرد سنی شافعی‌مذهب ساکن در نقاط مرزی ایران و ترکیه، به‌ویژه در شهرستان چالدران واقع در استان آذربایجان غربی. این طایفه در دورۀ قاجار از طوایف بزرگ کرد به شمار می‌آمد (جلیل، 26؛ فیلد، I/ 80؛ بیات، 40) و از دورۀ فتحعلی شاه قاجار (سل‍ 1212-1250 ق/ 1797-1834 م) به این سو در جنگ‌ونزاعهای...
چوپی | مریم فرزانه چوپی، یا چووپی، نام رقص یا گونه‌ای از رقص کردی. برخی منابع مجموعه رقصهای کردی را چوپی می‌نامند که خود به شیوه‌های مختلف تقسیم می‌شود
چنار | مهبانو علیزاده نام درختی از خانوادۀ چناریان و از درختان بومی مناطق جنوب و غرب اروپا و فلات ایران که از دیرباز ارزشی ویژه نزد مردم جوامع مختلف داشته است. این درخت با نام علمی پلاتانوس اُرینتالیس معروف است و در زبان عربی الدُلب (خلیل بن احمد، 8 / 41؛ جوهری، 1 / 125؛ مظفریان، 584) و صِنار، مُعَرّب چنار نامیده می‌شود ( تاج ... ...

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام