مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

جیبوتی | پرویز امین کشوری در شمال شرقی افریقا (شاخ افریقا) و نام پایتخت آن. جیبوتی با مساحتی حدود 200‘ 23 کمـ 2، از شمال به اریتره، از شمال غربی و غرب و جنوب به کشور اتیوپی، از شرق به خلیج عدن و تنگۀ باب‌المندب و از جنوب شرقی به کشور سومالی محدود است («کتابخانه ...2»، npn.).
جفتک چارکش | علی آخرتی جُفْتَکْ چارْکُش، از بازیهای ورزشی در ایران. این بازی در بسیاری از مناطق با نامهایی متفاوت، اما با اصول و قواعدی تقریباً مشابه، دیده می‌شود.
توماس آکویناس | امیر حسین ساکت توماسْ آکویناس، فیلسوف و حکیم الٰهی (د 1274م/ 623ق). وی در میان سالهای 1224-1226م در منطقۀ آکوینو در نزدیکی شهر ناپل متولد شد؛ پس از طی تحصیلات مقدماتی در دانشگاه ناپل، در 1244م به فرقۀ دومینیکیان پیوست و پس از آن، برای ادامۀ تحصیل راهی پاریس شد. توماس در دانشگاه پاریس نزد آلبرت کبیر الٰهیات آموخت و بعدها خود...
جاجرود، رودخانه | علی کرم همدانی , ناصر پازوکی طرودی جـاجـرود، رودخـانـه \ rūd-xāne-ye jājrūd\ ، بزرگ‌ترین رودخانه در شهرستان شمیران، با حوضۀ آبریزی به مساحت 800‘69 هکتار و با متوسط جریان آب سالانه به میزان 350 میلیون مـ3.
دوازده | فرزانه گشتاسب دَوازْدَه، عددی مقدس در باورهای مردم از دوران باستان تا زمان حاضر.
الازهر | یدالله غلامی مایانی , نورالله کسایی اَلْاَزْهَر، یا جامع الازهر، کهن‌ترین نهاد آموزشی ـ دینی بازمانده از روزگار فاطمیان در مصر که همزمان با تأسیس شهر قاهره بنیاد نهاده شد و با گذشت بیش از هزار سال رویارویی با بسیاری از دگرگونیهای سیاسی، اجتماعی و فرهنگی همچنان به عنوان یکی از پرآوازه‌ترین دانشگاههای اسلامی موجود جهان به حیات علمی ـ آموزشی خود ا...
افشار | علی بلوکباشی , بخش مردم شناسی ، نام یك گروه بزرگ قومی ـ عشایری از اقوام ترك زبان ایران. افشار در متنهای قدیم به صورتهای اَوْشار (بدرالدین، 20؛ ابوالغازی، 27)، اَوشر (رشیدالدین، 1 / 40)، اَوْشَریّه، اوشاریه و افشاریه (ابن تغری بردی، 14 / 48؛ مقریزی، 4(1) / 86، 126، جم‍‌ ؛ قلقشندی، 7 / 282) نیز آمده است.
حکاکی | مهشید شیرمحمدلو حَکّاکی، فن سنتی کنده‌کاری و برجسته‎کاری بر انواع مواد، برای کاربریهای گوناگون در فرهنگ مردم ایران.
تصنیف (در موسیقی) | ساسان فاطمی در معنای کلی، اصطلاحی حاکی از فرایندِ «ساختن» و «نوشتنِ» قطعه‌های موسیقی. این اصطلاح از سده‌های 8 و 9ق/ 14 و 15م معنای خاص‌تری یافت و تا قبل از عصر قاجار، به هرگونه قطعۀ ساخته شده، در مقابل بداهه‌پردازی شده ــ چه آوازی، چه سازی، اما با فرم معین ــ اطلاق می‌شد. از عصر قاجار تا امروز نیز، تصنیف به هر قطعۀ صرفاً...
دیر | حمیرا ارسنجانی واژه‌ای که در ادبیات اسلامیِ عربی و فارسی به معنای صومعه، یا محل سکنا و زندگی راهبان مسیحی به کار می‌رفت و بعدها در ادبیات فارسی معانی تمثیلی و نمادین به خود گرفت.
بوق | علی مسعودی نیا سازی بادی، مارپیچی‌شکل و دارای امتدادی مخروطی.
توپ مرواری | محمد بهارلو یا قضیۀ توپ مرواری، یکی از آثار انتقادی ـ سیاسی صادق هدایت با زبانی طنزگونه و سرشار از اصطلاحات و مثلهای فرهنگ مردم.
آینه کاری | یحیی ذکاء , محمدحسن سمسار آینه‌كاری، هنر ایجاد اشكال منظم در طرحها و نقشهای متنوع، با قطعات كوچك و بزرگ آینه، به منظور تزیین سطوح داخلی بنا. حاصل هنر آینه‌كاری ایجاد فضایی درخشان و پر‌تلألؤ است كه از بازتاب پی‌درپی نور در قطعات بی‌شمار آینه پدید می‌آید. پیشینۀ این هنر كه یكی از رشته‌های هنر تزیینی ایران در داخل ابنیه و از ابتكارات ویژ...
دجال | محمدجعفر یاحقی دَجّال، مردی یهودی، با کنیۀ ابویوسف که براساس روایات اسلامی، در آخرالزمان، پیش از ظهور مهدی موعود (ع) پیدا می‎شود و در دورۀ حضور چهل‌روزه یا چهل‌سالۀ او، دنیا پر از ظلم و ستم می‎شود و سرانجام مهدی (ع) شرّ او را دفع می‎کند و دنیا پر از عدل و داد می‎گردد.
ابوالعباس اسفراینی | ابوالفضل خطیبی فضل بن احمد (مق‍ ‍404 ق / 1013 م)، دیوان سالار و دبیر دورۀ سامانی و نخستین وزیر سلطان محمود غزنوی.
حمزه نامه | محمود امیدسالار حَمْزه‌نامه، از داستانهای بلند ادب عامه، دربارۀ عموی حضرت پیامبر (ص)، و جنگها و ماجراهای تخیلی بسیاری که برای او ساخته‌اند.
امیرکبیر، مجسمه ها | علی محمد مرادیان منفرد , میترا آقامحمدحسنی امیرکبیر، مجسمه‌ها \ mojassamehā-ye amīr kabīr\ ، دو پیکرۀ برنزی و تمام قد از میرزا تقی خان امیرکبیر، یکی در بوستان ملت، و دیگری در بوستان قیطریه.
حرکت | حسین معصومی همدانی حَرَکَت، از مفاهیم بنیادی زندگی روزمره و فلسفه و کلام و علم. هرچند امروزه بحث دربارۀ حرکت موضوع شاخه‌ای از فیزیک به نام مکانیک است، پیش از آغاز علم جدید، حرکت در بخشی از فلسفه به نام طبیعیات مورد بحث قرار می‌گرفت
دیگ جوش | فرزانه زارع دیگْ‌جوش، خوراکی نذری که به مناسبتهای گوناگون و با هدف نزدیکی به خدا، یا به حسب زمان، برای درویشان و صوفیان می‌پزند، یا خود آنها مبادرت به پخت آن می‌کنند. این غذا گونه‌های مختلف دارد که عبارت‌اند از: خوراکهای لذیذی که در نان تُنُک پیچیده‌ شده است (نک‍ : زمانی، 2/ 172)؛ گوشت قربانی پخته‌شده در دیگ (مدرسی، 185)...
اشکور | حسن یوسفی اشکوری \eškavar\، ناحیه‌ای کوهستانی و ییلاقی در مرز دو استان گیلان و مازندران.
حکومت | جواد طباطبایی حُکومَت، اصطلاحی که در سدۀ 19 م/ 13 ق در زبان ترکی عثمانی به عنوان معادلی برای gouvernement در زبان فرانسه به کار رفت و به‌تدریج در زبانهای فارسی و ترکی رواج یافت (EI2, III/ 552؛ نیز لویس، 36-37). واژۀ حکومت از ثلاثی مجرد «حکم» در عربی و دیگر زبانهای سامی به معنای قضاوت، حکمت و نیز طبابت است، اما در زبان عربی...
جمل، جنگ | علی بهرامیان جَمَل، جَنْگ، نبردی که در جمادی الاول 36 / نوامبر 656، میان امیرالمؤمنین علی‌(ع) و سپاهیان آن حضرت،با طلحه، زبیر، عایشه و هوادارانشان در بصره روی داد. جنگ جمل یکی از پیامدهای حادثۀ قتل عثمان و خلافت امیرالمؤمنین علی‌(ع)، و نخستین نبردی بود که پس از اسلام میان مسلمانان پیش آمد.
ابن خردادبه | عنایت الله رضا اِبْنِ خُرْدادْبِهْ، ابوالقاسم‌ عُبَيدالله‌ بن‌ عبدالله‌ بن‌ خردادبه‌ (د ح‌ 300 ق‌/ 913 م‌). مؤلفان‌ نام‌ و نام‌ پدر او را به‌ گونه‌های‌ متفاوت‌ آورده‌اند: مسعودی‌ (1/ 22) نام‌ او را عبيدالله‌ بن‌ عبدالله‌ به‌ خرداذبه‌ و ابن‌نديم‌ (ص‌ 165) عبدالله‌ بن‌ احمد خرداذبه‌ و ابن‌حجر عسقلانی‌ (4/ 96) عبيدالله‌ بن‌ اح...
بید | پیمان متین از درختان کهن، طبی و آیینی ایرانیان. بید از درختان بومی است که در ایران 13 گونۀ درختی و درختچه‌ای دارد و معمولاً در مناطق مرطوب و کنار جویبارها می‌روید (نیاکی، 8؛ گل‌گلاب، 271-272؛ مظفریان، فرهنگ ... ، 470). بیدمِشْک و بید مجنون از شناخته‌‌ترین انواع بید هستند (همان، 470-471).
میگون | ناصر پازوکی طرودی از شهرهای شهرستان شمیران که به همراه شهرهای اوشان و فشم مرکز بخش رودبار قصران را تشکیل می‌دهد.
خوزستان | محمود جعفری دهقی , فاطمه احمدوند سرزمینی کهن و استانی واقع در جنوب غربی ایران با مرکزیت اهواز. این استان با بیش از 64‌هزار کمـ‍2 مساحت و 730‘531‘4 تن جمعیت (1390 ش / 2011 م)، در کرانه‌های شمال غربی خلیج فارس جای دارد و در 1393 ش / 2014 م، بنابر قانون تقسیمات کشوری، متشکل از 27 شهرستان، 67 بخش، 144 دهستان، 77 شهر و 467‘6 آبادی و روستای دارای ...
استرالیا | بخش جغرافیا , بخش ادبیات جهان اُسترالیا \ ost[o]rāliyā\ ، کوچک‌ترین قاره، و یکی از بزرگ‌‌ترین کشورهای جهان. استرالیا در نیمکرۀ جنوبی، بین‌ اقیانوس هند و اقیانوس آرام واقع شده است. مساحت قارۀ (جزیرۀ) استرالیا 500،614،7 کم‍2، و مساحت کل کشور استرالیا 300،682،7 کم‍2 است. این قارۀ جزیره‌ای را هم قدیمی‌ترین قاره، و هم آخرین سرزمین نامیده‌‌اند....
الاصنام و السبعة | محمد کریمی زنجانی اصل اَلْاَصْنامُ السَّبْعَة، رساله‌ای به زبان عربی دربارۀ کیمیاگری مبتنی بر تنجیم، منسوب به بلیناس حکیم، فیلسوف و کیمیاگر روزگار هلنی.
الفیه | فرامرز حاج منوچهری , بابک فرزانه اَلْفیّه، نامی برای منظومه‌های هزار بیتی که به منظور آسان ساختن فراگیری و حفظ اصول و قوانین مربوط به دانشهای گوناگون، به ویژه دستور زبان عربی سروده می‌شد. از آغاز سدۀ 4 ق/ 10 م گرایشی نو در جهت تألیف کتابهای آموزشی دستور زبان عربی پدیدار شد و دانشمندانی چون ابن‌سراج (د 316 ق/ 928 م)، زجاجی (د 337 ق/ 948 م)، ا...
آریایی | جواد نیستانی , مریم سینایی آرْیایی [āryāyī]، نامی که به مهاجران هند و اروپـایـی ـ زبان که در طول هزارۀ 2ق‌م به فلات ایران و شبه قارۀ هند کوچ کرده‌اند، داده شده است. این نام در ایران باستان به شکل اَریه (اوستایی: اَیریَه، فارسی باستان: آریَه) و در سنسکریت به صورت آریه بوده است (مایرهفر، I(3)/ 174). صورت اضافی جمع این واژه، به صورت «آریا...
چله | ناهید خنجری مخفف چهله و منسوب به چهل، به معنای یک دورۀ 40 روزه یا 40 ساله و روز چهلم پس از یک واقعۀ معین. در بافندگی به تار، در مقابل پود و نیز به نخی که از «پهنای کار جولاهگان» در بافت زیاد می‌آید؛ همچنین به زه کمان ( لغت‌نامه ... ؛ برهان ... ؛ نیز نک‍ : لغت‌نامه، ذیل چله‌افشاندن، چله‌بستن، چله‌کردن و چله‌گیر) و در زبان...
تاریخ ورزش باستانی ایران | ساغر برجی اثری ممتع و مفید در زمینۀ تاریخ و آداب زورخانه، نوشتۀ حسین بیضایی (1285- 1348 ش / 1906- 1969 م).
ابن طولون، جامع | نوشین دخت نفیسی جامع، سومین مسجد ساختۀ مسلمانان در مصر و یکی از بزرگ‌ترین مساجد کهن جهان اسلام که به فرمان احمد بن طولون در ناحیۀ القطایع در حومۀ فسطاط بر روی جبل یَشکُر برپا گردید.
خسرو و شیرین | معصومه طالبی خُسْرو و شیرین، دومین منظومۀ نظامی گنجوی، روایت عشق میان خسرو پرویز، پادشاه ساسانی، و شیرین، شاهزادۀ ارمنی. خسرو و شیرین همچون دیگر آثار نظامی، سرشار از اشارات، کنایات و مثلهای برخاسته از فرهنگ شفاهی است و می‌توان حضور و ارائۀ پررنگ باورها و آداب و رسوم مردمی را یکی از ویژگیهای بنیادین آن دانست.
آلو | پیمان متین آلو، از گیاهان و میوه‌های بومی و معروف در ایران با مصارف متعدد خوراکی، درمانی و فرهنگی. انواع درختان و درختچه‌های مرتبط با این جنس در ایران ...
استرلیتز، نبرد | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه اُستِرلیتز، نبردِ \ nabard-e osterlitz\ ، نیـز مـوسـوم بـه جنگ سه امپراتور (2 دسامبر 1805م/ 1220ق)، از بزرگ‌ترین پیروزیهای ناپلئون در جنگ با نیروهای اتریشی و روس. در این نبرد، ارتش 68 هزار نفری او نزدیک به 90 هزار تن سپاهیان روس و اتریشی زیر فرمان ژنرال کوتوزُف را شکست داد، اتریش را به صلح با فرانسه واداشت (پ...
جراحی | صادق سجادی جَرّاحی، حاصل مصدر فارسی از ریشۀ عربیِ جرح (به معانی مختلف، از جمله خستن، زخم زدن، شکافتن جایی از بدن)، در اصطلاح بر فن یا صناعتی (مثلاً نک‍ : قلقشندی،9/ 265، که جراحان را در کنار اطبا و چشم پزشکان در زمرۀ «ارباب الوظائف الصناعیة» خوانده است؛ نیز ابن قف، 1/ 2، 4) اطلاق می‌شده است که وظیفۀ آن مداوای برخی بیمار...
ثعالبی، ابومنصور | آذرتاش آذرنوش , بخش کتاب شناسی , رضوان مساح ثَعالِبی، ابومنصور عبدالملک بن محمد نیشابوری (350-429ق/ 961-1038م)، ادیب، لغت‌شناس و یکی از بزرگ‌ترین گزیده‌نگاران شعر و نثر عربی، و به قول برخی، ناقد زبردست. نویسندگان کهن با آنکه در ثعالبی به چشم شخصیتی بزرگ می‌نگریستند، دربارۀ زندگی‌اش، چندان اطلاعی به دست نداده‌اند. شاگردش باخرزی (د 467ق) و نیز حصری (د 45...
تیرماه سیزده | نسیم نورافکن روحی تیرْماهْ سیزْدَه، جشن و مراسمی آیینی در سیزدهم تیرماه «تبری»، مصادف با آبان ماه شمسی، به منظور شکرگزاری خداوند، ستایش آب و طلب خیر و برکت.
طاق یا جفت | علی آخرتی طاقْ یا جُفْت، از بازیهای رقابتی همراه با شرط‌بندی که در نواحی مختلف، نامهای محلی گوناگونی دارد (نک‍ : دنبالۀ مقاله)، اما اصول و قواعد آن تقریباً مشابه است.
جود | مسعود تاره اصطلاحی اخلاقی، فلسفی، کلامی و عرفانی، به معنای بخشش و دهش. مفهوم جود به تناسبِ کاربردِ آن در زمینه‌های مختلف و بنا بر اطلاقِ آن بر باری تعالى یا بر انسان وجوه مختلفی دارد.
اروندکنار | جعفر اسحاقی تیموری اَرْوَنْدْكَنار، بخش‌ و شهری‌ در استان‌ خوزستان‌ از توابع‌ شهرستان‌ آبادان‌.
تاورنیه، سفرنامه | زهرا نصرالهی گزارش سفر ژان باتیست تاورنیه (1605- 1689 م / 1014-1100 ق)، جهانگرد و بازرگان فرانسوی، با عنوان «شش سفر ژان باتیست تاورنیه، بارون دوبون، به ترکیه، ایران و هندوستان».
جمال و جلال | علیرضا ابراهیم واژۀ جمال، از مصدر «جَمُلَ»، به معنای خوبی صورت و سیرت است. جلال نیز از ریشۀ «جَلَلَ»، به معنای بزرگی است. کاربرد این الفاظ و مشتقات آنها در اشعار دورۀ جاهلی مرسوم بوده، و در موارد مختلفی از جمله وصف خداوند به کار رفته است (ابن منظور، ذیل جلل؛ صفی‌پوری، 1 / 190، 196).
جناس | علیرضا باقر , حسن جعفری تبار یا تجنیس، تجانس، مجانست (در لغت به معنی همگونی و مشابهت)، نیز عطفِ رَجَز، در اصطلاح بلاغت، یکی از صنایع برجسته و موسیقی آفرین بدیع لفظی، به معنای آوردنِ واژه‌هایی همگون در لفظ ، با معناهایی ناهمگون. برای مثال در این بیت فردوسی «خرامان بشد سوی آب روان / چنان چون شده باز یابد روان» (چ ژول مُل، 405، بیت 1122)، و...
شاباش | محسن احمدی پول و سکه‌ای که در عروسیها و جشنها به عروس و داماد، و خوانندگان، نوازندگان و رقصندگان می‌دهند.
اسدی طوسی | ابوالفضل خطیبی اَسَدی‌طوسی‌، ابومنصور (ابونصر) علی‌ بن‌احمد (د ح‌ 465ق‌/ 1073م‌)، شاعر، لغت‌ شناس‌ و كاتب‌ پرآوازۀ ایرانی‌. زندگانی‌ و حتی‌ زمان‌ حیات‌ اسدی‌، به‌ رغم‌ آوازۀ بلندش‌، در هاله‌ای‌ از ابهام‌ است‌ و با اینكه‌ پژوهشگران‌ غربی‌ و شرقی‌ از اواخر سدۀ 19م‌ به‌ این‌ سو، بسیار كوشیده‌اند تا بر نقاط تاریك‌ زندگانی‌ وی‌ ...
آقا حسینقلی | فرشاد توکلی آقا حسینقلی \āqā hoseyn-qolī\، یا میرزا حسینقلی، مشهور به جناب میرزا (1266-1333 ق / 1850- 1915 م)، نوازندۀ تار، ردیف‌دان و موسیقی‌دان سرشناس، هم‌زمان با 4 پادشاه آخر قاجاریه. او کوچک‌ترین پسر آقا ‌علی‌اکبر فراهانی (1236-1287 ق / 1821-1870 م)، تارنوازِ بزرگ دربار ناصری، بود و در زمان مرگ زودهنگام پدر تقریباً 1...
غسالخانه | فرشته بهرامی غَسّالْخانه، مکانی مجهز به تابوت و تخته یا سنگ مرده‌شورخانه برای شستن، غسل‌دادن و کفن‌کردن مردگان.
بحرین | صادق سجادی , علی بهرامیان , احمد پاکتچی , فاطمه لاجوردی , محمد باقر وثوقی , احمد اقتداری بَحْرِیْن، نام قدیم منطقه‌ای واقع برساحل شرقی شبه جزیرۀ عربستان، جغرافی‌دانان دست‌کم تا سده‌های 6-7ق/ 12-13م نام بحرین را بر منطقۀ وسیعی از کنارۀ شرقی شبه جزیرۀ عربستان اطلاق کرده‌اند که از شمال به بصره، و از جنوب به عُمان، و از غرب به منطقۀ یمامه، و از شرق به جنوب غربی خلیج‌فارس محدود می‌شد (ابن‌رسته، 182؛ ا...

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام