مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

افسانۀ هورامان | اسماعیل شمس اَفْسانۀ هورامان ( ئه‌فسانه‌ی هه‌ورامان)، کتابی مشتمل بر 44 افسانۀ عامیانۀ رایج در منطقۀ اورامان (در زبان محلی هورامان) که باقی صفاری با ثبت و ضبط روایتهای دو پیرزن محلی، در 1382ش آن را به زبان اورامی تنظیم و چاپ کرده است.
ابر | یحیی ذکاء یکی از اصطلاحات هفتگانۀ هنرنگارگری کهن ایران، که منظور از آن نگاشتن شکل ابر در مینیاتورها و تصویرها به انواع گوناگون است. نویسندگانی که در زمینۀ اصطلاحات هنری ایران آثاری به جا نهاده‌اند، مانند عبدی بیک شیرازی، قطب‌الدین محمد قصه‌خوان، سید احمد آهو چشم مشهدی، صادق ‌بیک افشار کتابدار و قاضی احمد منشی قمی، همه ...
خانم باشی | میترا آقامحمدحسنی خانم‌باشی \ xānom-bāšī\ ، از زنان محبوب ناصرالدین شاه قاجار و از اهالی ازگل شمیران.
فرامرز | لاله آشنا فَرامَرْز، فرزند رستم، و از پهلوانان نامدار ایران در ادبیات حماسی و پهلوانی ایران.
جبروت | محبوبه هادینا جَبَروت، اصطلاحی در متون دینی، عرفانی و فلسفی. واژۀ عربی جبروت از ریشۀ جَبَر (= گَبَر) عبری است که خاتمۀ «وت» آرامی بودنِ اصل آن را تأیید می‌کند. این واژه با حرکتها و ضبطهای مختلف، جَبَروت به معنی جبر و نیرو، جَبَرِیَةُ به معنی تکبّر و رفتار سلطه‌آمیز، و جَبْرئوت به معنی مجبور کردن، خوانده می‌شود (گزنیوس، 149...
اعیانی | محسن طیبی شبستری اعیانی \aʾyānī\، اعیان در لغت عبارت است از بنا و ساختمان، روساخت و روبنا در مقابل عرصه.
اردن | محمدحسن گنجی , حیدر بوذرجمهر , مرتضی اسعدی اُرْدُن‌، كشوری‌ در آسیای‌ جنوب‌ غربی‌ كه‌ پس‌ از پایان‌ جنگ جهانی‌ اول و فروپاشی‌ امپراتوری‌ عثمانی‌ با نام‌ ماوراء اردن‌ با قیمومت‌ انگلستان‌ به‌ وجود آمد و در پایان‌ دورۀ قیمومت‌، در 1948م‌ با تغییراتی كه‌ در مرزهای‌ آن‌ داده‌ شد، به‌ صورت‌ كشوری‌ پادشاهی درآمد. نام‌ رسمی‌ آن‌ المملكة الاردنیة الهاشمیة است...
آل طباطبا | حسن یوسفی اشکوری آلِ طَباطَبا، خاندان شیعیِ امامی وزیدی که در طول 13 سده (از سدۀ 2 تا 14 ق / 8 تا 20 م) در حجاز، عراق، یمن، هند، مصر، شام و ایران می‌زیستند و اکنون نیز شماری از شاخه‌های آن در جهان اسلام پراکنده‌اند. خاندان نیای بزرگ آل طباطبا امام حسن‌ بن علی (ع) (3-50 ق / 624-670 م) است و از‌این‌رو اینان به «سادات حسنی» نیز ...
آل حسنویه | پرویز اذکایی آلِ حَسْنَوَیْهْ، یا حَسْنویه، خاندانی شیعه‌مذهب از کردان بَرْزَکانی ایران که حدود نیمۀ دوم سدۀ 4ق / 10م بر قسمتهایی از جبال و کردستان و لرستان و خوزستان فرمان راندند. سابقۀ تاریخی: دورۀ پریشانی خلافت عباسی در ایران زمین (سدۀ 3- 5 ق / 9- 11م) مجالی برای پیدایش امارتهای ایرانی پیش آورد. از‌جملۀ آنها، دیلمیان و...
اوتاد | حسین لاشیء اوتاد، در اصطلاح متصوفه به كسانی گفته می‌شود كه در سلسله مراتب اولیا مقامی فروتر از قطب و امامان و افراد، و فراتر از ابدال و ابرار و اخیار دارند. اوتاد در لغت به معنی میخهاست. در قرآن كریم از كوهها به عنوان اوتاد ارض یاد شده است (نبأ/ 78/ 7) كه در كتب روایات آن را به گروههای مختلف اولیا تعبیر و تفسیر كرده‌اند...
خطابه | غلامرضا اعوانی خَطابه، فن سخنوری که در منطق اسلامی از آن به «ریطوریقا» تعبیر شده است. مبحث خطابه در منطق بیشتر پیشینۀ یونانی دارد.
ابومسلم نامه | صادق سجادی , محمد جعفری (قنواتی) اَبومُسْلِمْ نامه، عنوان اثری حماسی و افسانه‌ای دربارۀ زندگی و شخصیت ابومسلم خراسانی که تحریرهای متعددی از آن به زبانهای فارسی، ترکی شرقی و نیز ترکی غربی در دست است.
ایران در قرن بیستم | پیمان متین ایرانْ دَرْ قَرْنِ بیسْتُم، پژوهشی از ژان پیر دیگار، برنار هورکاد و یان ریشار دربارۀ اوضاع سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران طی سدۀ اخیر.
باصری | علی بلوکباشی باصِری، ایلی کوچنده از ایلات خمسۀ فارس. این ایل از چند گروه قومی ـ زبانی گوناگون تشکیل شده است. اصل و خاستگاه بنیان‌‌گذار این باصری را برخی عرب و از بصره (فیلد، 216؛ نیز‌‌ﻧﻜ : شیل، 398)، و برخی دیگر آمیزه‌‌ای از عرب و ترک و احتمالاً از بازماندگان قبایل عرب مجاور فردوس خراسان که به فارس مهاجرت کرده‌‌بودند (ادو...
ابن بطوطه، سفرنامه | مریم صادقی اِبْنِ بَطّوطه، سَفَرْنامه، از مهم‌ترین ‌سفرنامه‌های نگاشته شده به زبان عربی حاوی شرح سفرهای ابن‌بطوطه در سدۀ 8 ق / 14م. اگرچه نام اصلی این اثر تحفة ‌النظار فی غرائب الامصار و عجائب الاسفار است،
حسبت ، یا حسبه | صادق سجادی حِسْبَت، یا حسبه، عنوان نهادی در تمدن اسلامی که وظیفۀ آن نظارت بر روابط و کردارهای اجتماعی بر حسب قوانین شرع و عرف، به مقتضای امر به معروف و نهی از منکر...
چهار اویماق (گروه ایلی) | یا چار اویماق (اَیماق)، نام یک گروه ایلی نیمه کوچنده، متشکل از 4 شعبۀ بزرگ در ولایات شمال‌غربی و غرب افغانستان و مناطقی از ایران و ترکمنستان.
جوزهر | حسن امینی اصطلاحی در نجوم قدیم که بر هر یک از نقاط برخورد فلک مایلِ سیارات با دایرة البروج اطلاق می‌شود. فلک مایلِ هر سیاره و دایرة البروج نسبت به هم زاویه دارند، پس در دو نقطه یکدیگر را قطع می‌کنند که هر یک از این دو نقطه جوزهر نامیده می‌شود. نقطه‌ای را که سیاره پس از عبور از آن در نیمۀ شمالی دایرة البروج قرار می‌گیرد...
آلپاگو | مجدالدین کیوانی آلْپاگو، آندرآ (د ح 1521م)، پزشک و دانشمند ایتالیایی و یکی از نخستین مترجمان آثار ابن‎سینا به زبان لاتین. زندگی: آلپاگو در نیمۀ اول سدۀ 15م در شهر بلون2 (بلوننسی) در جمهوری ونیز، در خاندانی اشرافی‎زاده شد. در دانشگاه پادوا3 به فراگیری پزشکی و فلسفه پرداخت و چندی نگذشت که در ایتالیا نامی به هم رسانید. در 1487م...
آبجی نسا | نسیم مقرب آبْجیْ نِسا، از نمایشهای شادی‌آور زنانه، رایج در مناطق مختلف ایران. نمایش، روایت آهنگینِ دختر دَم بختی است که به جوانی هم سن و سال خود ــ که البته وضع مالی خوبی هم ندارد
سید | یحیی میرحسینی عنوانی احترام‌آمیز در حوزۀ فرهنگی ایران، ویژۀ کسانی که با پیامبر اکرم (ص) ارتباط نَسَبی دارند. این واژه بار ارزشی مثبتی نزد عموم مردم ایران دارد.
آرابسک | هادی عالم زاده آرابِسْک، یا اَرَبِسْک، عَرَبِسْک، شیوه‎ای از تزیین با شکلهای دقیق هندسی و نقشهای گیاهی ساده‌شده (استیلیزه و قراردادی) و دور از طبیعت (انتزاعی) با پیچ و خمهای متقاطع و موزون و مکرر که در تذهیب، کاشی‎سازی، قالی‎بافی، گچ‎بری، قلم‎زنی، منبت‎کاری، حجاری و دیگر زمینه‎های هنری به کار می‎رود (بورکهارت، 68؛ زمانی، 81...
آغاجاری، سازند | آغاجاری، سازند \sāzand-e āqājārī\، جدیدترین واحد سنگ‌شناختی ترشیری در حوزۀ خلیج ‌فارس (خسروتهرانی، 444؛ نیز «زمین‌شناسی ... »، 303). نام این سازند برگرفته از میدان نفتی آغاجاری است و مقطع تیپ آن در طول جادۀ امیدیه ــ که بـه چاههای میدان نفتـی آغاجاری ‌منتهی می‌شود ــ اندازه‌گیری شده است (درویش‌زاده، 659؛ «زمی...
الجزایر | یوسف رحیم لو اَلْجَزایر، كشور مسلمان واقع درشمال افریقا با عنوان رسمی «جمهوری دموكراتیك خلق الجزایر» كه پایتخت آن شهر الجزایر (در تداول ایرانیان: الجزیره) است.
حشویه | مسعود تاره حَشْویّه، لقبی طعن‌آمیز برای طیفی از گرایشهای سیاسی ـ اعتقادی در تاریخ اسلام که منسوبان به آن، همواره از سوی مخالفان متهم به جهل و بی‌اعتنایی به روشهای عقلانی بوده‌اند.
جعفرخان زند | علی محمد طرفداری جَعْفَرْخانِ زَنْد (مق‍ ٢٥ ربیع‌ الآخر ١٢٠٣ق / ٢3 ژانویۀ١٧٨٩م)، هفتمین حاکم از سلسلۀ فرمانروایان زندیه و پدر لطفعلی‌خان زند. از آنجایی که گفته‌اند به هنگام مرگ ٣٥ تا ٤٠ سال داشته است (نک‍ : کوهمره‌ای، ٣٥٢)، تولد او را می‌توان میان سالهای ١١٦٨-١١٧٣ق دانست.
اضافه | فتح الله مجتبایی , بابک فرزانه اصطلاحی در دستور زبان: 1. در دستور زبان فارسی، 2. در صرف و نحو عربی:
خلخال | سیمین محقق خَلْخال، شهرستان و شهری در استان اردبیل. شهرستان خلخال: این شهرستان با وسعتی حدود 980‘ 3 کمـ2‍‍، در جنوب استان اردبیل جای دارد.
پشتو | بهروز محمودی بختیاری پَشْتو، یكی‌ از اعضای‌ مهم‌ خانوادۀ زبانهای‌ ایرانی‌ شرقی‌ كه‌ به‌ همراه‌ فارسی‌ (دری‌)، زبان‌ رسمی‌ كشور افغانستان‌ است‌. این‌ زبان‌ علاوه‌ بر افغانستان‌، در شمال‌ غرب‌ پاكستان‌ (منطقۀ پشتونستان‌) نیز تكلم‌ می‌شود
استسقا | یونس کرامتی استسقا \ estesqā[ˀ]\ ، در لغت به معنی آب‌خواهی و در پزشکی کهن به معنی آب‌آوردگی بافت اندامها، به‌ویژه شکم، که در پزشکی جدید، بر حسب نوع، دراپسی یا آناسارکا، اِدِم و آسیت نامیده می‌شود.
حسن و قبح | احمد پاکتچی حُسْن و قُبْح، اصطلاحی در کلام اسلامی که ناظر به ارزش هنجاری اعمال است و بنا بر اختلاف مذاهب می‌تواند تنها برآمده از شرع تلقی گردد، یا فراتر از آن به‌عنوان حسن و قبح ذاتی یا عقلی معنادار باشد.
ابوتمام | آذرتاش آذرنوش حبیب بن اوسِ طائی (188-231 ق / 804-846 م)، شاعر بزرگ عرب. در زندگی و شعر ابوتمام کمتر موضوعی می‌توان یافت که موجب گفت‌وگو و مشاجره میان محققان نشده باشد.
جیحون آبادی | مهدی لک زایی نـعـمت الله (1288- 1338ق / 1871-1920م)، از بزرگان و اندیشمندان اهل حق در ایران.
چشمه‌های مقدس | علی بلوکباشی چشمه‌های طبیعی آب سرد یا آب گرمی که از دیرباز در فرهنگ جهان اسلام جنبۀ تقدس داشته‌اند و مردم خوردن آب آنها و یا خودشویی درآنها را متبرک و درمانگر بسیاری از بیماریها و دردها و تقرب به درگاه خداوند و برخی از مقدسان دینی و مذهبی می‌پنداشته‌اند.
آب نبات | فخری سادات حیدری آبْ نَبات، گونه‌ای شیرینی که از شیرۀ قند تهیه می‌شود و طعمهای مختلف دارد.
حسینیه | عمادالدین باقی , اصغر کریمی حُسِیْنیّه، محلی که به یاد امام حسین (ع) بنا شده است و به روضه و مرثیه‌خوانی و سینه‌زنی اختصاص دارد.
وزارت امور خارجه، مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی | علی محمد مرادیان منفرد محل آرشیو و نگهداری اسناد وزارت امور خارجه، واقع در نیاوران، خیابان شهید آقایی، در محدودۀ منطقۀ 1 شهرداری تهران
پورزند | ناصر پازوکی طرودی پورزند \ pūr-zand\ ، روستایی واقع در شرق لواسانات.
تدبیر منزل | حمیده نورانی نژاد تَدْبیرِ مَنْزِل، دومین شاخۀ حکمت عملی در فلسفۀ مشائی که موضوع آن چگونگی ادارۀ امور خانه و نحوۀ مشارکت مرد با زن و فرزند و خدمتکار است.
آشپزی، خوراک | بخش مردم شناسی , معصومه ابراهیمی \āšpazī\، سازوکار آماده‌سازی خـوراکهای گوناگون، با بهره‌گیری از روشها، فنون و ابزار مختلف، به‌منظور دستیابی به غذایی با طعم و مزۀ مطلوب و قابلیت گوارش بهتر.
خوی | قاسم مهرعلیزاده زیستگاهی بسیار کهن، شهرستان و شهری در استان آذربایجان غربی.
اشم وهو | حسن رضایی باغ بیدی \ašem vohū\، نام دومین دعا از 4 دعای مقدس زردشتی به‌گویش کهن اوستایی، موسوم به گویش گاهانی.
تنگسیر، فیلم | وحید وحیدیان فیلمی ساختۀ امیر نادری برگرفته از رمانی به همین نام نوشتۀ صادق چوبک.
خنج | محسن احمدی خُنْج، شهرستان و شهری در جنوب استان فارس. ظاهراً نخستین‌بار از این شهر در کتاب فردوس المرشدیة (تألیف در 728 ق / 1328 م)، متعلق به محمود بن عثمان، نام برده شده است.
الاقمر، مسجد | یدالله غلامی مایانی الاقمر، مسجد \masjed-e al-aqmar\، از آثار معماری دورۀ فاطمیان در قاهره. مسجد الاقمر در 519 ق / 1125 م به دستور مأمون بطائحی، وزیر آمر خلیفۀ فاطمی، ساخته شد (مقریزی، الخطط، 2 / 290؛ نیز نک‍ : حسینی، 256-257). این مسجد که از ابتدا جزو ساختمانهای سلطنتی بود، در رجب 799 / آوریل 1397 تجدید بنا گردید (نک‍ : قلقشندی...
امامه | حسن موسوی زاده , ناصر پازوکی طرودی امامه \ a(e)māme\ ، روستایی کهن و از بزرگ‌ترین روستاهای بخش رودبار قصران. در جنوب شرقی روستای امامه کوه ورجین با ارتفاع 955‘2 متر، در شمال آن، کوه هَم‌هِن با ارتفاع 590‘2 متر، و در غرب آن، کوه اورجین با ارتفاع 933‘2 متر از سطح دریا واقع شده‌اند. در دامنۀ این 3 کوه دشت نسبتاً وسیعی قرار دارد که آبریز آن به سمت...
ابن خلدون، ابوزید | یوسف رحیم لو اِبْنِ خَلْدون،‌ ابوزيد عبدالرحمن‌ بن‌ ابوعبدالله‌ محمد بن‌ محمد بن‌ ابوبكر محمد بن‌ الحسن‌ بن‌ محمد بن‌ جابر بن‌ محمد بن‌ ابراهيم‌ بن‌ عبدالرحمن‌ بن‌ خلدون‌ حَضْرَمی‌ اِشبيلی‌ تونسی‌ (اول‌ رمضان‌ 732- 808 ق‌/ 27 مۀ 1332-1406)، ملقب‌ به‌ ولی‌الدين‌ (ابن‌خلدون‌، التعريف‌، 1؛ سخاوی‌، 4/ 145)، جامعه‌شناس‌، سياست...
حجاز، جزیرة العرب | محمدرضا ناجی حِجاز، منطقه‌ای در غرب و شمال‌غربی جزیرةالعرب (عربستان سعودی).حجاز در لغت برگرفته از حَجز، به معنی منع یا جدا کردن دو چیز است...
پیر | مریم صادقی واژه‌ای که در دو مفهوم کلی به کار رفته است: 1. سالخورده و کهن‌سال؛ 2. راهنما، مراد و قطب.
شراب | حسن اکبری بیرق مایعی مستی‌آور که از تخمیر انگور، خرما و برخی از دیگر میوه‌ها و غلات به دست می‌آید.

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام