مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

جزیره العرب | محمدرضا ناجی جَزیرَةُ‌‌ الْعَرَب، نامی که در منابع اسلامی به سرزمین وسیع و عمدتاً بیابانی در جنوب‌غربی قارۀ آسیا، یعنی شبه‌جزیرۀ عربستان، اطلاق شده است. این سرزمین بزرگ‌ترین شبه‌جزیرۀ جهان به شمار می‌رود (علی، جواد، 1 / 140) و با مساحتی حدود 000‘260 کمـ 2 (بریتانیکا) میان °12 تا °32 عرض شمالی و °35 تا °60 طول شرقی واقع اس...
شپش | محسن ابراهیمی انگلی ریز و خون‌خوار که در طب قدیم و طب مردمی، ادبیات و باورهای فرهنگی مردم مطرح بوده است.
جوراب | مریم محمدتبار جوراب، دست‌بافتی پشمی، پنبه‌ای یا ابریشمی برای پوشاندن پا.
جوشن کبیر | حسن اکبری بیرق جوشَنِ کَبیر، یا جوشنْ‌کبیر، دعایی به نقل از پیامبر اکرم (ص)، مشهور میان شیعیان و دربردارندۀ 001‘1 نام از نامهای خداوند.
بشار بن برد | عنایت الله فاتحی نژاد بَشّارِبْن‌ بُرْد، ابومُعاذ، ملقب‌ به‌ مُرَعَّث‌ (د 167 یا 168ق‌ / 783 یا 784م‌)، شاعر بلندآوازه‌ و نابینای‌ ایرانی‌نژاد در عصر اول‌ عباسی‌.
جالوت | فرامرز حاج منوچهری , سمانه تولیتی جالوت، نام شخصیتی منفور در قرآن کریم که در جنگ با قوم طالوت، به دست داوود نبی کشته شد؛ قصص جالوت با روایات کتاب مقدس دربارۀ شخصیت جُلیات (گُلیات) دارای هماهنگی بسیار است.
اجماع | احمد پاکتچی اصطلاحی است اصولی كه برای گونه‌ای از اتفاق آراء كه سومین دلیل از ادلۀ ‌فقه شمرده می‌شود و پس از كتاب و سنت جای می‌گیرد.
اوستا | فرزانه گشتاسب اَوِسْتا، کهن‌ترین اثر مکتوبی که از زبانهای ایرانی باستان باقی مانده و شامل آموزه‌های دین زردشتی، اساطیر، فرهنگ و باورهای مردم ایران است.
آتی ساز، مجتمع | سعیده صائبی مقدم آتی‌ساز، مجتمع \ mojtamaº-e ātī-sāz\ ، مجتمعی مسکونی، واقع در منطقۀ اوین. این مجتمع در مکان سابق بُنه صحرایی قَلقله یا باغ‌چال مشرف به بزرگراه چمران قرار دارد.
ابن ماجد | عنایت الله رضا دريانورد مشهور عرب در سدۀ 9ق / 15م. نام كامل او شهاب الدنيا و الدين احمد بن ماجد بن محمد بن عمرو بن فضل بن دويك بن يوسف بن حسن بن حسين بن ابی معلق السعدی بن ابی الركائب النجدی است (شوموفسكی، «سه راهنامه»، 80).
جباره | مهبانو علیزاده جَبّاره، یکی از طوایف ایل عربِ ساکن در استان فارس. جباره و شیبانی دو طایفۀ تشکیل دهندۀ ایل عرب از ایلات خمسۀ فارس است. در برخی از منابع، نامِ دیگر طایفۀ جباره را «عرب کوچی» ذکر کرده‌اند (فیلد، 213؛ قهرمانی، از باورد...، 169؛ سهام‌پور، 145). گفتنی است که نام گروهی از تیره‌های طایفۀ جباره نیز ترکیبی از «کوچی» ا...
ضحاک | آرش اکبری مفاخر ضَحّاک، پادشاهی اهریمنی که براساس روایتهای اسطوره‌ای، 000‘1 سال بر ایران فرمانروایی می‌کند.
جستانیان | عنایت الله مجیدی , منوچهر پزشک جَسْتانیان، خاندانی از حاکمان دیلمی که در سده‌های 2- 5 ق / 8-11م بر سرزمین دیلم و عمدتاً در نواحی رودبار الموت، طالقان، و سواحل شاهرود و سفیدرود فرمانروایی داشته‌اند. در متون کهن، نام این خاندان آل جستان یا جستانیه است ( اشکال ... ، 145؛ جوینی، 3 / 270-271؛ اصطخری، ترجمه، 215؛ ابن حوقل، 376؛ ابن حسّول، 31؛ را...
چوگان | آذرتاش آذرنوش چوگان، چوبی که با آن گوی زنند. این واژه بعدها به بازی چوگان نیز اطلاق گردید.
اسدالله اصفهانی | محمدحسن سمسار اَسَدُاللّهِ اِصْفَهانی‌، شمشیرساز نامدار ایرانی‌ سدۀ 11ق‌/ 17م‌.
باقلا پلو | معصومه ابراهیمی یا باقلی (در تلفظ کنونی تهران: باقالی) پلو، از معروف‌ترین پلوهای ایرانی که جایگاه ویژه‌ای در نظام آشپزی دارد.
پروین اعتصامی | اصغر دادبه , علی میرانصاری پَرْوینِ اِعْتِصامی‌، از شاعران‌ زن‌ ایرانی‌ و بلند آوازه‌ترین‌ِ ایشان‌ كه‌ زندگی‌ پربار، شخصیت‌ و اندیشۀ والای‌ او و نیز وجود معانی‌ بلند در سروده‌هایش‌، او را از جایگاهی‌ ممتاز در ادب‌ فارسی‌ برخوردار كرده‌ است‌.
شاه عبدالعظیم | صادق سجادی , اصغر کریمی زیارتگاهی در شهر ری.
ازبکستان | عنایت الله رضا , احمد پاکتچی اُزْبَکِستان، کشوری در بخش میانی آسیای مرکزی.
شتر | اصغر کریمی جانور چهارپای بلندقامت، پستاندار، گیاه‌خوار نشخوارکننده، حلال‌گوشت، مقاوم در برابر تشنگی و گرما، اهلی‌شده برای بارکشی و سواری در بیابانها و صحراها، و تربیت‌شده برای كشیدن خیش كشاورزی، گرداندن دستگاههای عصاری و به‌حرکت‌درآوردن چرخهای آبکشی از چاهها.
شهر قصه | عباس بهارلو نمایش‌نامه‌ای فولکلوریک و موزون از بیژن مفید، در قالبی تمثیلی با حکایاتی از دنیای حیوانات. این نمایش‌نامه در اواخر دهۀ 1340 ش / 1960 م، اجراهایی موفق در تهران و شهرستانها داشت.
ازد | علی بهرامیان , احمد پاکتچی اَزْد، نام عمومی مجموعه‌ای از قبایل کهن عرب. از نظر کاربرد تاریخی واژه، ازد نامی است که در آثار سده‌های نخست هجری غالباً به صورت منفرد و گاه به شکل ترکیبهای اضافی مانند ازدِ سَرات، ازد شَنوئه و ازد عُمان به کار رفته است، اما در شجره‌نامه‌های نسب‌شناسان و داستانهای قومی، ازد عنوان قبیله‌ای بسیار کهن و فراگیر ا...
پنج تن | محسن احمدی یا آل عبا، آل کساء، اصحاب کساء، عنوانی است در فرهنگ اسلامی برای حضرت محمد (ص)، حضرت علی، حضرت فاطمه، امام حسن و امام حسین (ع).
ابن حجاج | آذرتاش آذرنوش اِبْنِ حَجّاج‌، ابوعبدالله‌ حسين‌ (ثعالبی‌، 3/ 30؛ حسن‌) بن‌ احمد (د 22 جمادی‌ الآخر 391 ق‌/ 19 مۀ 1001 م‌)، شاعر شيعی‌ مذهب‌ و «سخيفه‌ سرا». وی‌ در محلۀ «سوق‌ يحيی» در بغداد زاده‌ شد و بعدها، اشعار متعددی‌ به‌ ياد آن‌ محله‌ سرود (ياقوت‌، بلدان‌، 3/ 195).
تعارف | محمدجعفر یاحقی از شاخصه‌های فرهنگ مردم ایران و مجموعۀ آدابی که هر فردی در رابطه‌اش با دیگران و برای نشان‌دادن فزونی محبت، دوستی و ادب به‌طور مستمر انجام می‌دهد.
جبال بارزی | محسن احمدی جِبالِ بارِزی، نام یکی از ایلهای شیعه مذهب در استان کرمان.
فتق | گلناز ناظری فَتْق، بیماری‌ای در پوست بیضه‌ها که باعث انحلال پردۀ بیضه، شکافتن آن و درآمدن به‌شکل جسمی غریب می‌شود.
جیوه | سعید اکبری شاد عنصر شیمیایی فلزی (نماد: Hg) با عددِ اتمیِ 80؛ نقره‌ای رنگ، و در دمای اتاق مایع. این عنصر سمی است و از دوران باستان شناخته بوده (بردرسن، 641)، و ظاهراً نخستین بار ارسطو از آن یاد کرده است (EI2, XI / 495).
اژدها | علی حصوری اِژْدِها [e(a)žde(a)hā]، هیولایی افسانه‌ای که معمولاً به صورت سوسمار یا مار غول‌پیکر فلس‌دار، با بال خفاش‌مانند، نَفَس آتشین و دُم نوک‌تیز مجسم می‌شود. اگرچه در اساطیر مختلف، اژدها صورتهای مختلفی یافته است، همواره در اساس، آن را ماری در نظر آورده‌اند. در خاورمیانه ــ که مارها بزرگ و کُشنده‌اند ــ مار یا اژدها...
اماج، آش | رویا فتح الله زاده اُماج، آش، از خوراکهای سنتی و آیینی متشکل از سبزی و حبوبات مختلف. تهیۀ این آش را نخستین بار به سلطان سنجر، از سلاطین سلجوقی در سدۀ 6 ق / 12م نسبت داده‌اند
ابن حوقل | جعفر شعار اِبْنِ حَوقل‌، ابوالقاسم‌ محمد بن‌ حوقل‌ يا محمد بن‌ علی‌ نصيبی‌ يا نصيبينی‌ (د پس‌ از 367 ق‌/ 978 م‌)، بازرگان‌، سياح‌ معروف‌ و جغرافی‌دان‌ عرب‌ در قرن‌ 4 ق‌، وی‌ از 331 تا 359 ق‌/ 943 تا 970 م‌ به‌ سياحت‌ در بلاد اسلامی‌ پرداخت‌ و كتاب‌ صورة الارض‌ يا المسالك‌ و الممالك‌ را تأليف‌ كرد. در برخی‌ مآخذ نسبت‌ و...
اسکندرانی، مکتب | بخش فلسفه , یونس کرامتی , بخش ادیان، اساطیر و عرفان اسکندرانی، مکتبِ \ maktab-e eskandarāni\ ، یا مکتب اسکندریه، در معنای عام، اصطلاحی دربرگیرندۀ همۀ نحله‌ها و سنتهای فکری و علمی که طی سالهای 310ق‌م ــ که بطلمیوس یکم، ملقب به سوتِر، نخستین شاه مقدونیِ مصر، مدرسه و کتابخانه‌ای در اسکندریه (ه‍ م) بنیاد نهاد ــ تا زمان فتح اسکندریه به‌دست مسلمانان (642م)، در این ...
جزیه | احمد پاکتچی جِزْیه، مالیاتی که غیرمسلمانان تحت شرایط خاص به امام مسلمین پرداخت می‌کنند و در مقابل به آنان اجازۀ سکنا در قلمرو حکومت اسلامی داده می‌شود و جان و مال و ناموس آنان تحت حمایت حکومت اسلامی قرار می‌گیرد. در حقیقت جزیه نوعی مالیات بر اشخاص یا مالیات سرانه است که در تاریخ تمدن بشری، سابقه و گستره‌ای وسیع دارد.
دوالپا | فاطمه مهری دَوالْپا، موجود افسانه‌ای، شریر و آسیب‌رسان با صورت و بالاتنۀ آدمی و پاهایی دراز، نرم و بی‌استخوان. این موجود معمولاً آدمیان را می‌فریبد و بر پشت آنها سوار می‌شود و با پیچیدن پاهای خود بر گرد کمر آنها، وادارشان می‌سازد خواسته‌های او را برآورند.
دالوند | یکی از ایلهای گروه ایلی باجولوند یا باجلان لرستان.
چهاردهمی | سهراب سعیدی
ابوالفرج اصفهانی | آذرتاش آذرنوش علی بن حسین (284- ح 362 ق / 897-973 م)، از نوادگان مروان بن حكم با هشام بن عبدالملك، راوی شاعر مشهور.
بهائیت | بخش تاریخ بَهائیت‌، فرقه‌ای‌ دینی‌ كه‌ در سدۀ 13ق‌ /19م‌ به‌ دست‌ حسینعلی‌ نوری‌ ملقب‌ به‌ بهاءالله‌، از پیروان‌ سیدعلی‌ محمد شیرازی‌، مؤسس‌ بابیه‌ پدید آمد.
بدیهیات | سید جعفر سجادی بَدیهیّات (جمع بدیهی)، اصطلاح و مبحثی در منطق (از مادۀ بدء که با تبدیل همزه به‌ها، در بدیئه و بداء‌ه، به صورت بدیهه و بداهه به کار رفته است). بدیهه در لغت به معنای آغاز به کاری، نخستین هر چیزی، آنچه به ناگاه و اول بار برآید، و نیز آشکار آمده است. برخی بدیهه را اصلاً به معنای ارتجال در کلام دانسته، و بعضی میان...
خوارج | احمد پاکتچی عنوان طیفی از فرق اسلامی که پس از ماجرای حکمیت در پایان جنگ صفین، راه خود را از امام علی (ع) و جبهۀ مخالف جدا کردند و همۀ دست‌اندرکاران حکمیت را منتسب به کفر ساختند. جریان خوارج در دهه‌های پس از امام (ع) خاستگاه بسیاری از خیزشهای اعتراضی برضد حکومتهای وقت بود و درعین‌حال، برانگیزندۀ رشته‌ای از بحثهای اعتقادی ...
دخیل بستن | نفیسه لباسچی گره‌زدن پارچه یا بستن قفل و چیزهایی دیگر به ضریح امامان و امامزادگان و اماکن مقدس، سقاخانه‌ها و درختان مقدس به‌منظور توسل برای برآمدن حاجت. دخیلِ کسی یا چیزی شدن، به‌معنای پناه‌بردن و التجا به کسی و یا درخواست چیزی از کسی، از رسوم دیرین جوامع مختلف به شمار می‌آید (انوری؛ نیز نک‍ : ه‍ د، بست)؛ این جنبه از اصطل...
خان | نادره جلالی خان، واژه‌ای ترکی به معنای رئیس بزرگ و خاقان، و عنوانی که به امرا و رؤسای قبایل ترک و تاتار اطلاق می‌شد. خان به صورت لقب نیز در آخر نام مردان می‌آمد و مترادف آقا، خواجه و مهتر بوده است ( لغت‌نامه ... ). کاشغری (3/ 117)، واژۀ خان را به معنی شاه آورده است. این کلمه در زبان عربی به معنی دکان و کاروان‌سرا ست (نک‍...
حکیم ترمذی | فتح الله مجتبایی حَکیمْ تِرْمِذی، ابوعبدالله محمد بن علی بن حسن بن بشر بن هارون، ملقب به «حکیم» و منسوب به ترمذ، محدث، مفسر، متکلم و صوفی دانشمند سدۀ 3 ق/ 9 م. نام و نسب و کنیۀ او در بیشتر منابع معتبر و در بسیاری از نسخه‌های آثار او چنان است که آورده شد (ابونعیم، 10/ 233؛ ذهبی، سیر ... ، 13/ 439-440؛ سبکی، 2/ 20؛ ابن‌حجر، 5/ ...
اردن | محمدحسن گنجی اُرْدُن [ordon]، کشوری در آسیای جنوب غربی که پس از پایان جنگ جهانی اول و فروپاشی امپراتوری عثمانی با نام ماوراء اردن با قیمومت انگلستان به وجود آمد و در پایان دورۀ قیمومت، در 1948م با تغییراتی که در مرزهای آن داده شد، به صورت کشوری پادشاهی درآمد. نام رسمی آن المملکة الاردنیة الهاشمیة است. اردن میان °29 و ´33 ...
تابستان | اصغر کریمی واژه‌ای از ریشۀ تاب + ستان، به عربی: صَیف، در اوستا: شیم، و در سنسکریت: سما؛ به معنی گرمگاه، موسم گرما، فصل دوم سال در گاه‌شماری خورشیدی که متشکل از ماههای تیر، مرداد و شهریور است.
چاقچور | فاطمه میرشجاعی چاقْچور، لباسی است مخصوص زنان که از پنجۀ پا تا کمر یا تا وسط ساق را می‌پوشاند و در مفصل پا و ساق چین دارد (پف کرده است).
اسطرلاب | محمدعلی مولوی اُسطُرلاب \ ostorlāb\ ‌، نام ‌چند گونه ‌ابزار اندازه‌گيری نجومی‌كه ‌برای سنجش ارتفاع‌، سمت‌، بعد و میل خورشید و ستارگان‌، تعیین وقت در ساعات روز و شب‌، قبله، و زمان‌ طلوع‌ و غروب‌ آفتاب‌ و مقاصد دیگر ــ كه‌ از بسیاری،‌ نتوان‌ شمرد ــ به‌ كار می‌رفته‌ است‌ (بیرونی‌، التفهیم‌...، 285، فی علم‌...، 2-7). این‌ دست...
بلوط، فیلم | عباس بهارلو عنوان دو فیلم مستند براساس مطالعات مردم‌شناختی دربارۀ مردم کهگیلویه و بویراحمد
حماسه | بابک فرزانه , حمیدرضا شایگان فر حَماسه، در ادبیات فارسی، سروده‌ها و نوشته‌های رزمی و پهلوانی خصوصاً در بیان افتخارات اقوام گوناگون ایرانی. واژۀ «حماسه» از ریشۀ عربی «حَمَسَ» به معنای «شدّت و حدّت در کار» وضع شده (زوزنی، 1/ 299)، و در ادب عرب، این اصطلاح مختص قطعات شعری به ویژه قصایدی است که در بیان مفاخرات قبیله‌ای سروده می‌شده است (صفا، 16...
جوهر | صمد موحد مفهومی بنیادی در فلسفه که در علم کلام و عرفانِ نظری نیز کاربرد داشته است (دربارۀ مفهوم کلامی جوهر، نک‍‌ : ه‍‌ د، جزء لایتجزى).

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام