مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

تاسوعا | حسن اکبری بیرق روز نهم ماه محرم، که همه‌ساله شیعیان و دوستداران امام حسین (ع) با آیینهای ویژه‌ای، به یاد مصائبی که در روز نهم محرم 61 ق / 9 اکتبر 680 م بر شهدای کربلا گذشته است، آن را گرامی می‌دارند.
ارغنون | تقی بینش اَرْغَنون‌، یا اُرْغَنون‌، ساز باستانی‌ و آرمانیِ دنیای‌ قدیم‌. ضبط یعنی‌ املا و تلفظ ارغنون‌ در متون‌ قدیم‌ دوران‌ اسلامی‌ و در آثار موسیقی‌دانان‌ بزرگ‌ ایران‌ به‌ صورتهای‌ گوناگونی‌ آمده‌ است‌. به‌ عنوان‌ مثال‌ خوارزمی‌ (سدۀ 4ق‌) در مفاتیح‌ العلوم‌، ارغانون‌ (ص‌ 236)، ابن‌ خردادبه‌ (آغاز همان‌ سده‌) در كتاب...
حجاز، مقام موسیقی | ژان دورینگ حِجاز، یا حجازی، یکی از مقامها (طبعها، آوازها، شعبه‌ها، ... )ی موسیقایی که مستقل از محتوای ملودیکش، از مغربِ عربی تا ایران رواج دارد.
خلود | مسعود تاره , حسن مهدی پور خُلود، آموزه‌ای قرآنی، در قالب بشارت و انذار، مربوط به سرنوشت اخروی انسان و دوام بهشت و دوزخ برای اهل آنها.
ابوطاهر جنابی | رضا رضازاده لنگرودی سلیمان بن ابی‌سعید حسن (د 17 رمضان 332 ق / 13 مۀ 944 م)، پیشوای مشهور قرمطیان بحرین.
احمد بن حنبل | احمد پاکتچی , حسن انصاری ابوعبدالله احمد بن محمد بن حنبل بن هلال شیبانی مروزی (ربیع‌الاول 164-12 ربیع‌الاول 241 / نوامبر 780-31 ژوئیۀ 855)، پیشوای حنبلیان، از رهبران بزرگ فكری اصحاب حدیث و محدث نامداری كه به‌ویژه به واسطۀ نقشی كه در مـاجرای «محنه» ایفـا كرد، شهرت بسیـاری ــ حتـی در دورۀ زندگانیش ــ به دست آورد.
ارشام | پرویز رجبی اَرْشام [aršām] یا آرشام، اَرشامه، نام پدربزرگ داریوش و چند تن از بلندپایگان هخامنشی. نخستین‌بار در سنگ‌نبشتۀ بیستون (نک‍ : کنت، 116) به این نام برمی‌خوریم. ارشامه در زبان فارسی باستان به معنی «اسبْ نیرو»(پهلوانْ نیرو)و با احتمال کم، «خرسْ نیرو» به کار رفته است (بارتولمه، 204 ؛ مایرهفر، 106).
گلدره | ناصر پازوکی طرودی یا گَلدره، روستایی واقع در 3کیلومتری شمال شهر بومهن و در یک‌کیلومتری شمال شرقی فاز 4 شهر جدید پردیس و در دوکیلومتری شرق روستای واصفجان در ارتفاع 932‘1 متر از سطح دریا.
ابراهیم خلیل (ع) | اِبْراهیمِ خَلیل (ع)، دومین پیامبر اولوالعزم، نیای بزرگ عرب از طریق پسرش اسماعیل، و بنی اسرائیل از طریق پسر دیگرش اسحاق . شكلهای گوناگون این نام در منابع دینی و غیردینی، با افزایش، ادغام، یا جابجایی حروف و هجاها می‌تواند حاكی از شهرت و رواج آن در منطقۀ هلال خصیب باشد. شكل ابرام1 در نخستین موضعی كه عهد عتیق به...
حدود و تعزیرات | احمد پاکتچی , محمدصادق لبانی مطلق حُدودْ وَ تَعْزيرات، اصطلاحی در فقه و حقوق جزای اسلامی‌که در معنای عام خود، طيف گسترده‌ای از مجازاتها در مقابل جرايم مختلف را دربر می‌گيرد.
باد | محسن ابراهیمی بـاد، یکی از عنـاصر طبیعت، همچنین نـام یکی از ایـزدان ایران باستان و از مهم‌ترین پدیده‌های باورساز در اساطیر، ادبیات، فرهنگ و اندیشۀ ایرانی.
جوسق الخاقانی | فاطمه کریمی کاخ معتصم خلیفۀ عبـاسی (حک‍ 218-227ق / 833-842 م)، معروف به «دارالخلیفه» یا «بیت‌الخلیفه»، که بنا بر ویژگی‌اش، «تیسفون عرب» نیز خوانده شده است. این کاخ در 221ق / 836 م به دستور معتصم هم‌زمان با بنیان شهر سامره در انتهای شمالی شهر، در شرق رود دجله و مشرف بر آن ساخته شد. امروزه بقایای آن در میان ویرانه‌های سامر...
چهارطاق | حسین پورنادری یا چهارطاقی، اصطلاحی در معماری ایرانی؛ در اصل بنایی چهارگوش است، مشتمل بر 4 قوس میان جرزهای 4گوشۀ آن، و یا 4 دیوار محدودۀ آن، که فضای مربع داخلی را گنبدی استوار بر سه‌کنجها پوشانده است (هوف، «گنبد ... »، 400). ساختار آن در دورۀ ساسانی به پیشرفته‌ترین شکل خود رسید، و بدون وقفه در معماری دورۀ اسلامی ایران تداوم...
الک دولک | فاطمه شعبانی اصل اَلَکْ دولَک، ازبازیهای کهن رایج در بسیاری از شهرها و روستاهای ایران. فرهنگهای فارسی این بازی را به صورتهای «لاوه»، «چالیک»، «آلاوه» و «کورشت» نیز آورده‌اند
چچن | عنایت الله رضا از جمهوریهای فدراسیون روسیه در قفقاز شمالی. چچن با جمهوریهای خودمختار اینگوش، اوستی شمالی، داغستان و نیز جمهوری گرجستان هم‌مرز است.
استیناتو | بخش موسیقی اُستیناتو \ ostināto\ (در ایتالیایی به معنی سرسخت)، در موسیقی، واژه‌ای که به تکرار شدن پی در پی یک طرح موسیقایی، درحالی‌که دیگر بخشهای موسیقایی، پیوسته در تغییرند، اشاره دارد. استیناتوها از سدۀ 13م به بعد در قطعه‌های موسیقی غربی پدیدار شدند. در استیناتوهای آغازین، واحد تکرارشونده در بخش باس، ثابت بوده است. کا...
ختنه | علی بلوکباشی خَتْنه، نوعی عمل جراحی بر روی آلت تناسلی که بنابر سنتهای فرهنگی و دینی رایج در میان برخی از اقوام جهان و پیروان برخی از ادیان صورت می‌گیرد و بر دو گونه است: ختنۀ مردان و ختنۀ زنان.
رستم و سهراب | ابوالفضل خطیبی رُسْتَم و سُهْراب، از مهم‌ترین و مشهورترین داستانهای شاهنامۀ فردوسی در شرح نبرد رستم و پسر جوانش، سهراب.
خارپشت | محسن ابراهیمی خارْپُشْت، پستانداری خاردار با جایگاهی ویژه در فرهنگ مردم ایران، از عهد باستان تا کنون.
باقر و گلندام | حسن ذوالفقاری از جمله داستانهای عامیانه و محلی که در مناطق مرکزی و جنوبی ایران رواج دارد.
سینه زنی | عمادالدین باقی نوعی سوگواری همراه با نظم و مراسم خاص. سینه‌زدن رسمی است مذهبی که به‌ویژه در عزای حسین (ع) اجرا می‌کنند؛
کلک چال، اردوگاه و پناهگاه | ناصر پازوکی طرودی تأسیساتی واقع در میانۀ دامنۀ جنوبی کوههای البرز مرکزی، در فاصلۀ حدود 000‘1متری جنوب شرقی قلۀ توچال، و در ارتفاع 622‘2متری از سطح دریا.
برفی کردن | محمد جعفری (قنواتی) یـا جشن برفی، از کهن‌آیینهای زمستانی در بسیاری از نقاط سردسیر ایران و برخی کشورهای همسایه مانند افغانستان، تاجیکستان و ازبکستان.
احیاء علوم الدین | عبدالکریم سروش اِحْیاءُ عُلومِ‌الدّین‌، مشهور به‌ احیاءالعلوم‌، مهم‌ترین و جامع‌ترین و بلندترین‌ و پرآوازه‌ترین‌ كتاب‌ ابوحامد محمد بن‌ محمد غزالی طوسی (450- 505ق‌/ 1058-1111م‌) كه آن را در دوران‌ كناره‌گیری‌ازتدریس‌ در نظامیۀ بغداد،و پس از بروز دگرگونیهای‌ روحی‌ و شكوك‌ و شوریدگیهای‌ فكری‌، و بر اثر برگزیدن‌ طریق‌ مجاهده‌ ...
ابرقوه | علی رفیعی علامرودشتی اَبَرْقوه، يا ابركوه، شهري قديمی ‌در فارس، و امروزه مركز بخش ابركوه از شهرستان آبادۀ استان فارس با °53 و′17 طول شرقی و °31 و ′10 عرض شمالی و 500‘1 متر ارتفاع از سطح دريا و 977‘2 خانوار و 370‘15 نفر جمعيت (جدول). ابركوه در 72 كيلومتري آباده و 216 كيلومتري يزد و 299 كيلومتري شيراز واقع شده است. وجه تسميه: نام ا...
ترانه های کار | حمید جعفری ترانه‌هایی که در ارتباط با کار، یعنی قبل، حین انجام‌دادن و پس از پایان کار خوانده می‌شوند.
رحمان آباد | میترا آقامحمدحسنی رحمان ‎آباد \ rahmān-ābād\ ، منطقه‎ای مسکونی، واقع در شمال محلۀ کاشانک، در منطقۀ 1 شهرداری تهران.
آیینه اسکندری | آذرتاش آذرنوش آیینۀ اِسْكَنْدَری، داستانی منظوم در قالب مثنوی به بحر متقارب محذوف یا مقصور، به زبان فارسی، سرودۀ امیر خسرو دهلوی (651-725 ق / 1253-1324 م). این داستان یكی از پنج منظومه‌ای است كه امیرخسرو به پیروی از خمسه یا پنج گنج نظامی‌ ساخته است. آیینۀ اسكندری در این مجموعه كه آن نیز به پنج گنج معروف است، در برابر اسكند...
تربت حیدریه | محمد رضا خسروی تُرْبَتِ حِیْدَریّه، شهرستان و شهری در استان خراسان رضوی. شهرستان تربت حیدریه: این شهرستـان بـا 5 / 287،9 کمـ 2 وسعت و 870‘322 تن جمعیت
تیسفون | عنایت الله رضا , علی موسوی تیسْفون، یکی از مجموع چند شهر نزدیک به یکدیگر در کنار اروندرود (دجله، دکلت، تیگریس) که بعدها در زبان عربی مدائن نامیده شد. به نوشتۀ نولدکه مدائن به خلاف بعضی نوشته‌ها مثنّا نبوده، بلکه جمع است و به مجموعۀ شهرهای حکومت‌نشین دو سوی دجله اطلاق می‌شده است (ص 16، حاشیۀ 1). بعضی از این شهرها روستایی بیش نبودند، ولی...
خمین | پرویز امین خُمِیْن، شهرستان و شهری در استان مرکزی: شهرستان خمین: این شهرستان که در اسفند 1337، با مرکزیت شهر خمین تشکیل گردید
اشکال اربعه | فاطمه رحمتی \aškāl-e arbaʾe\، اصطلاحی در منطق برای هیئتهای چهارگانۀ قیاس. منطق‌دانان چگونگی قرارگرفتن حد وسط در دو مقدمۀ قیاس اقترانی را اصطلاحاً شکل، سیاق یا نظم نامیده‌اند (نک‍ : سهروردی، «حکمة ... »، 34؛ قطب‌الدین، 1 / 124).
حسینیه ارشاد | شیوا جعفری , سیما طایفه حسینیۀ ارشاد \ hoseyniy(yy)e-ye eršād\ ، نهادی غیرانتفاعی برای تبلیغات، تحقیقات و انتشار کتابهای دینی که در 1343 ش تأسیس شد.
بادبادک | فاطمه شعبانی اصل بادْبادَک، از اسباب‌بازیهای سنتی کودکان ایران. بادبادک ـ بازی هنوز هم در بسیاری از مناطق ایران رواج دارد. در فرهنگ و ادب فارسی بادبادک به صورتهای «کاغذباد»، «بادپرک»، «بادبرک»، «بادپر»، «بابر» و «کاغذ هوایی» آمده است
سرداری | محمدسعید جانب اللهی بالاپوش کمرچین مردانه که قد آن تا زیر زانو می‌رسد. در سبب نام‌گذاری سرداری، برخی آن را لباس شاهزادگان، عمال بلندپایۀ دولتی، اشراف، رجال، بازرگانان و اعیان‌زاده‌ها دانسته‌اند (شهری، طهران ... ، 2 / 212؛ رضایی، 421؛ رجبی، 463).
شاه عباس | محمد جعفری (قنواتی) , محمد حنیف معروف به شاه عباس بزرگ یا شاه عباس اول، پنجمین پادشاه سلسلۀ صفوی که شخصیت وی در فرهنگ مردم ایران بسیار بازتاب داشته است.
پری خوانی | علی بلوکباشی پَریْ خوانی‌، یا پری‌ داری‌، كار كسی‌ كه‌ با افسون‌ و وِرد پری‌ (ه‍ م) را فرا خواند و رام‌ و تسخیر خود كند و در بر آوردن‌ خواسته‌هایش‌ او را به‌ كار گیرد.
درشکه | نرگس صادقی گویا دُرُشْکه، وسیلۀ نقلیۀ قدیمی، سنتی و چرخ‌دار برای حمل مسافر. درشکه مأخوذ از واژه‌ای روسی، وسیلۀ نقلیه‌ای است با دو، و یا معمولاً 4 چرخ که به‌وسیلۀ اسب کشیده می‌شود (دایرةالمعارف ... ؛ داعی‌الاسلام).
رشوند | عنایت الله مجیدی رَشْوَنْد، یکی از طایفه‌های کُرد، که افزون‌بر مناطق غربی، در نواحی مختلف ایران به‌ویژه استان قزوین، همچنین در سلیمانیۀ عراق، کردستان سوریه، نیز کردستان ترکیه پراکنده‌اند، و در دوران صفویه عمدتاً همراه دیگر طایفه‌های کرد، نخست به دشت ری و قزوین، و سپس گروهی از آنان به خراسان بزرگ برای مقابله با تجاوزهای ازبکها...
ابونصر مشکان | ابوالفضل خطیبی یا منصور بن مشکان، ملقب به شیخ عمید (د 431 ق / 1040 م)، ادیب، دیوان‌سالار و مشاور بانفوذ سلطان محمود و مسعود غزنوی.
آصف الدوله | بخش تاریخ آصِفُ‎الدّوله، الٰلهیارخان فرزند محمدخان بیگلربیگی قاجار دولّو، یوخاری‌باش (د پس از 1264ق / 1848م) سیاست‌پیشۀ دورۀ قاجار و صدراعظم فتحعلی شاه. پدرش محمدخان از سرکردگان برجستۀ ایل قاجار بود و در زمان جنبشهای سلطنت‎خواهی قاجاریان، بسیار کسان از بزرگان و کلانتران، او را برای پادشاهی ایران شایسته‎تر از آقامحمدخان...
عمرو بن عاص | علی بهرامیان
محمدباقر، امامزاده | حسن موسوی زاده امامزاده‎ای در آبادی رودک، واقع در دهستان رودبار قصران. بنای این امامزاده در دامنۀ منطقه‎ای کوهستانی، در 20کیلومتری فشم، در بالاترین نقطۀ آبادی رودک و در سینه‎کش باختری درۀ زیارت واقع شده است
آیینها و افسانه های ایران و چین باستان | پیمان متین آیینْها وَ اَفْسانه‌هایِ ایران و چینِ باسْتان، عنوان مجموعه‌مقالاتی از جهانگیر کویاجی دربارۀ بررسی تطبیقی اسطوره‌ها، افسانه‌ها و آیینهای مندرج در اوستا و شاهنامه با نظایر آنها در منابع اسطوره‌ای چین باستان و تحلیل شباهتهای آنها با یکدیگر.
اشبیلیه | عنایت الله فاتحی نژاد اِشْبيليّه‌، نام‌ معرب‌ ايالت‌ سويل‌ در جنوب‌ غربى‌ اسپانيا در كرانۀ رود وادي‌ الكبير (گواذ الكيوير).
اورنگ زیب | هدی سید حسین زاده اورَنْگْ‌ زیب، ابوالمظفر محیی‌الدین محمد عالمگیر غازی (حك‍ 1068- 1118 ق/ 1657-1706 م)، ششمین پادشاه گوركانی هند. او سومین پسر شاهجهان (حك‍ 1037- 1068 ق) بود كه در 1027ق/ 1618 م در دهود متولد شد ( توزك ... ، 282-283؛ قس: خافی خان، 2/ 3). اورنگ‌زیب آموزشهای متداول عصر را زیرنظر استادان آغاز كرد و با زبانهای فار...
تشبیه و تنزیه | محمدجواد شمس , بیتا ولادوست دو اصطلاح در علم کلام اسلامی، نیز از مهم‌ترین مباحث عرفانی.
آب، | عسکر بهرامی , محمدحسین شمسایی آب، مایع حیات‌بخش و یکی از تأثیرگذارترین عناصر حیاتی در فرهنگ و فولکلور مردم ایران. جلوه‌های گسترده‌ای از فرهنگ، تمدن و هنر ایرانیان تحت تأثیر باورها و اسطوره‌هایی بوده است که دربارۀ آب پدید آمده‌اند.
ابراهیم بن سیارنظام | عباس زریاب خویی اِبْراهیمِ‌ بْنِ سَیّارِ نَظّام، ابواسحاق ابراهیم بن سیار بن هانی، معروف به نَظّام، از بزرگان معتزله و علمای کلام در قرن 2 و 3 ق / 8 و 9 م که فِرقۀ نَظّامیّه از فِرَق معتزله به او منسوب است. نَظّام در مسائل طبیعی و الهی که در زمان او مطرح بود، آرا و نظریات خاصی داشت که بعضی از آنها، مانند نفی جوهر فرد یا جزء ...
آل مهلب | صادق سجادی آلِ مُهَلَّب، خاندانی اصلاً ایرانی نژاد منسوب به مهلّب بن ابی صُفره که در اوایل ظهور اسلام برآمد و لااقل تا سدۀ 7 ق / 13 م امیران، وزیران، شاعران و دانشمندانی از آن برخاستند. نیای این خاندان مردی بافنده از مردم خارک بود به نام بَسْخَرّه یا بَسْفَرّه (بسیار فره) که در منابع عربی از او به شکل بَسْخَره پسر بهبوذ...

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام