مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

آیةالکرسی | محمد مجتهد شبستری , سمیه متقی آیَةُالْکُرْسی، آیۀ 255 از سورۀ بقره، دومین سورۀ قرآن کریم. برخی از مفسران، آیات 256 و 257 از همین سوره را نیز به سبب ارتباط مفاهیم آنها با مفاهیم آیۀ 255، جزو آیةالکرسی دانسته‌اند.
خسرو قبادان و ریدک | ملیحه کرباسیان خُسْرُوِ قُبادانْ وَ ریدَک، از رسائل غیردینی دورۀ ساسانی، که بیانگر سلیقۀ طبقۀ اشراف آن روزگار در امور روزمرۀ زندگی، اعم از غذا، میوه، موسیقی، زیبایی، جامه و جز اینها ست، و بازتاب مضامین اصلیِ آن را تا امروز نیز می‌توان پی گرفت.
پری | ثمین اسپرغم موجودی افسانه‌ای ـ اسطوره‌ای معمولاً به شکل زنی زیبا و نیک‌سرشت که در فرهنگ و ادبیات عامه نقش و حضوری پررنگ دارد.
ضرب المثل | حسن ذوالفقاری ضَرْبُ‌الْمَثَل، یا مَثَل، از انواع مشهور ادبی. مثل کلمه‌ای عربی، و به معنی شبیه‌بودن چیزی به چیزی دیگر، یا به معنی راست‌ایستاده و برپای آمده است ( المنجد).
خوارزمشاهیان | علی اکبر دیانت , علی میرانصاری سلسله‌ای ترک‌تبار از فرمانروایان مسلمان خوارزم (490- 628 ق / 1097-1231 م) بر این منطقه، و سپس بخش وسیعی از ایران، که نخست تحت حمایت و تابعیت سلاجقۀ بزرگ، و آنگاه به‌استقلال فرمان راندند و با هجوم مغولان به ایران منقرض شدند.
سیاه بازی | نسیم مقرب نمایشی شادی‌آور با تکیه بر شخصیت و رفتار مرد سیاه.
جغرافیا | عنایت الله رضا یا جغرافی، نامی یونانی که از دو واژۀ گئو2، به معنای زمین و گرافی (گرافین3) به معنای نگاره، رسم، وصف و یا نقشه ترکیب یافته است (بریتانیکا، ذیل جغرافی4).
سنگ قبر | محمود امیدسالار سنگی که برای نشان بر قبر میت می‌گذارند و کتیبه‌های آن دربرگیرندۀ اطلاعاتی دربارۀ میت و گاه افزوده‌های هنری است.
چرخ و فلک | نسیم عظیمی پور
کک به تنور | پگاه خدیش کَکْ به تَنور، از افسانه‎های کودکانۀ مشهور.
رنگرزی | مریم محمدتبار رَنْگْرَزی، فرایند رنگ‌کردن پارچه و الیاف با مواد رنگ‌زای طبیعی.
اسماعیل صفوی، شاه | مهدی کیوانی , حسن موسوی زاده اسماعيلِ صفوی، شاه \ šāh esmāˀil-e safavi\ ، نام سه تن از شاهان سلسلۀ صفویه:
ابن راوندی | عباس زریاب خویی , رضا رضازاده لنگرودی اِبْنِ راوَندی، ابوالحسین احمد بن یحیی بن محمد بن اسحاق، مشهور به ابن راوندی، یا ابن رَوَندی (ابوالحسین خیاط، 173؛ ماتردیدی، 193)، یا ابن ریوندی (ابن جوزی، 6/ 99؛ ذهبی، سیر، 14/ 59)، یكی از متكلمان مشهور به الحاد سدۀ 3 ق/ 9 م.
عباس دوس | حسن ذوالفقاری عَبّاسِ دوس، یا دَبس، نام گدایی مشهور در فرهنگ عرب که آوازۀ طمع‌کاری و سماجت او به داستانها و مثلهای فارسی نیز راه یافته است.
حجاب | احمد پاکتچی حِجاب، مفهومی ‌برآمده از قرآن کریم و فقه اسلامی ‌و ساخت يافته در فرهنگ ملل اسلامی‌که ناظر به پوشش شرعی در مقابل نامحرم، به‌ويژه برای زنان است.
چهارمقاله | اصغر دادبه , عبدالله مسعودی آرانی , یونس کرامتی نام و عنوان مشهور کتاب مجمع النوادر و یکی از بهترین نمونه‌های آثار منثور زبان فارسی (همایی، 100؛ صفا، 2 / 961-962)، تألیف ابوالحسن نظام‌الدین ــ یا نجم‌الدین ــ احمد بن عمر بن علی سمرقندی معروف به نظامی عروضی، نویسنده و شاعر سدۀ 6 ق / 12م.
آرابسک | آرابِسْک [ārābesk]، یا اَرَبِسْک، عَرَبِسْک، شیوه‌ای از تزیین با شکلهای دقیق هندسی و نقشهای گیاهی ساده شده (استیلیزه و قراردادی) و دور از طبیعت(انتزاعی) با پیچ و خمهای متقاطع و موزون و مکرر که در تذهیب، کاشی‌سازی، قالی‌بافی، گچ‌بری، قلم‌زنی، منبّت‌کاری، حجّاری و دیگر زمینه‌های هنری به کار می‌رود (بورکهارت، 68...
ابراهیم خان ظهیرالدوله قاجار | سید علی آل داوود اِبْراهیمْ خانِ ظَهیرالدّولۀ قاجار (د 1240 ق / 1825 م)، پسر عم، پسر خوانده و داماد فتحعلی شاه و از امیران و فرمانروایان اوایل دورۀ قاجاریه. او فرزند مهدی قلی خان پسر محمدحسن خان برادرزادۀ آقا محمدخان قاجار بود كه پس از درگذشت یا قتل پدرش در جوانی در 1198 ق / 1784 م در جریان محاصرۀ استراباد توسط زندیان، به فرم...
حمام | اصغر کریمی حَمّام، ساختمانی عام‌المنفعه، برای نظافت و شستن سر و تن، با معماری سنتی زیرزمینی، معمولاً مجلل، باشكوه، یكپارچه، گسترده و متشكل از فضاهای متعدد.
بابا، لقب | روزبه زرین کوب بابا، لقب شماری از مشایخ، عارفان و متصوفه که دست‌کم از اوایل سدۀ 5 ق/ 11 م به کار می‌رفته است.
بهارلو | سیمین محقق بَهارْلو، نام‌ یك‌ گروه‌ ایلی‌ ـ عشیره‌ای‌ ترك‌ زبان‌ و طایفه‌ای‌ از طوایف‌ كنونی‌ ایل‌ خمسه‌ در فارس‌. نام‌ این‌ گروه‌ را بولالّو نیز آورده‌اند.
جالینوس | حسین معصومی همدانی جالینوس، پزشک، فیلسوف، منطق‌دان و عالم بلاغت یونانی. وی بزرگ‌ترین پزشك دوران متأخر باستان، و در کنار افلاطون، ارسطو، اقلیدس، ارشمیدس، بقراط، و بطلمیوس، یكی از مهم‌ترین و اثرگذارترین چهره‌های علمی و فلسفی دوران باستان است که آثار او قرنها در جهان اسلام و اروپا اساسِ آموزش و عمل پزشکی بود.
حنابندان | مریم سامعی حَنابَنْدان، رسم شادمانۀ حنا‌بستن و حنا‌مالیدن به دست و پای عروس و داماد. حنابندان پیش از عروسی، به‌منزلۀ تقسیم شادی و خوش‌دلی با خانوادۀ عروس و داماد است
آق قویونلو | رضا رضازاده لنگرودی آقْ قویونْلو، یا بایَنْدُرِیان، آلوس یا اتحادیۀ قبایل ترکمان در منطقۀ دیار بکر که از آغاز سدۀ 9ق / 15م تا 908ق / 1502م (چیرگی صفویان) در آناتولی شرقی و غرب ایران فرمان راندند. این اتحادیه را سران ایل بایندر رهبری می‎کردند. وجه تسمیه: این واژه مرکب از 3 جزء است: آق (سفید)، قویون (گوسفند)، لو (پسوند دارندگی و ن...
شال اندازی | گلسا خیراندیش رسمی کهن برای درخواست هدیه، خواستگاری و نامزدبازی. این سنت عمدتاً در شب چهارشنبه‌سوری، شب عید نوروز یا شب قبل از آن، و شب یلدا برگزار می‌شود.
جمعیت | امیر هوشنگ مهریار مجموعه‌ای از افراد با خصوصیات مشابه که در محدودۀ جغرافیایی خاص زندگی می‌کنند. از آنجا که جمعیت‌شناسی و بررسی جمعیت جهان و ویژگیهای آن در این دائرةالمعارف مورد نظر نیست، این مقاله در دو بخش جمعیت مسلمانان جهان به طور عام، و جمعیت ایران و تحولات آن به طور خاص تنظیم شده است.
خاک | حسن اکبری بیرق خاک، بخشی از لایۀ رویین کرۀ زمین، با نقشی زندگی‌بخش، زایا و مؤثر در زندگانی و فرهنگ مردم. این واژه در اصطلاح بر زمین، و در تداول عام برحسب مورد به کشور، قبر، و گور نیز اطلاق می‌شود
آل باوند | صادق سجادی آلِ باوَنْد، سلسله‎ای از امیران محلی مازندران، منسوب به باوندی شاپور، احتمالاً از نوادگان قباد، شاه ساسانی، که میان سالهای 45-750ق / 665- 1349م، به نام اسپهبدان یا شاهان مازندران در 3 دوره بر بخشهایی از مازندران و گیلان فرمان راندند. سابقۀ تاریخی: قباد ساسانی پس از درهم شکستن رومیان و سرکوب کردن قبایل هون، با...
خوش نویسی | محمدحسن سمسار , حمیدرضا افسری هنر نوشتن حروف و کلمات به گونه‌ای فاخر، با رعایت قواعد ویژگیهای ساختاری حروف در هر قلم، ضمن حفظ تناسب بخشهای گوناگون یک نوشتار و ایجاد تعادل و تناسب در اثر.
اژدها | علی حصوری اِژْدِها، هیولایی افسانه‌ای که معمولاً به صورت سوسمار یا مار غول‌پیکر فلس‌دار، با بال خفاش‌مانند، نَفَس آتشین و دُم نوک‌تیز مجسم می‌شود.
سه (3) | فرزانه گشتاسب یکی از مهم‌ترین اعداد رمزی در ایران، پس از عدد 7.
طومار نقّالی | محمد جعفری (قنواتی) طومارِ نَقّالی، روایت مکتوب نقالان از داستانهایی که خود نقل می‌کردند، به‌طور عام، و داستانهای شاهنامه و منظومه‌های پهلوانی، به‌طور خاص.
ابراهیم حقی | علی اکبر دیانت اِبْراهیمْ حقّی، ارزرومی ‌(ارضرومی) شاعر، عارف و دانشمند مشهور ترك (1115-1186 ق / 1703-1772 م). وی در قصبۀ «حسن قلعه» از توابع شهرستان ارزروم (در شرق تركیه) زاده شد. پدرش درویش عثمان حُسنی بن ملاّبكر، ملقّب به «حقیرالله»، از عارفان مشهور ناحیۀ ارزروم بود. درویش عثمان در همان سال ولادت فرزند، حسن قلعه را ترك و...
چهار امام زاده | مصطفی جعفرزاده دستجردی چَهارْاِمامْزاده، زیارتگاهی در روستای دستگرد، از توابع بخش کهک قم. زیارتگاه در محوطه‌ای نسبتاً وسیع، و محصور با دیوارهای ساخته‌شده از سنگ و گل، قرار دارد.
استرالوپیتکوس | بخش علوم زیستی اُسترالوپیتِکوس \ ost[e,o]rālo-pitekus\ (درلاتین به‌معنی انسان‌ریختِ جنوبی)، سَرده‌ای (جنسی) از جانداران منقرض‌شده که خویشاوندان نزدیک، یا شاید نیاکان سردۀ هومو (سردۀ انسان) بوده‌اند. گونه‌های مختلف این سرده در طول دور پلیوسِن (3/ 5 تا 8/ 1 میلیون سال پیش) می‌زیستند و سنگواره‌های آنان از نقاط گوناگونی در شرق،...
چالدران | علی کرم همدانی شهرستان و دشتی واقع در شمال استان آذربایجان غربی و نیز جنگی به همین نام که در 920ق / 1514م میان شاه اسماعیل صفوی و سلطان سلیم عثمانی در این دشت روی داد. نام چالدران را برگرفته از «چهاردیران» دانسته‌اند که به‌تدریج بر اثر کثرت استعمال به چالدران بدل شده است (زاهدی، 576).
بم | شیوا جعفری , روزبه زرین کوب بَم، شهرستان و شهری در استان كرمان.
ایجاز و اطناب | اصغر دادبه ایجاز وَ اِطْناب، و نیز مساوات، گونه‌های مختلف ادای مقصود و بیانِ معانی ذهنی كه گویندۀ بلیغ بنابر مقتضیات از آنها استفاده می‌كند (سیوطی، 3/ 179؛ شمس قیس، 377). مباحث مربوط به ایجاز و اطناب مانند دیگر فصول علم معانی تا سدۀ 4ق/ 10م به صورت ضمنی و نامستقل مطرح می‌شد (مثلاً جاحظ، البیان ... ، 1/ 94، الحیوان، 1/ 5...
اسپانیا | بخش هنر و معماری , بخش ادبیات , بخش تاریخ , بخش جغرافیا , یونس کرامتی اِسپانیا\ espāniyā\ ، با نام رسمی پادشاهی اسپانیا، چهارمین کشور بزرگ اروپایی، واقع در انتهای جنوب غربی قارۀ اروپا، که حدود 85٪ از مساحت شبه‌جزیرۀ ایبِری را دربر دارد. این کشور 842‘504 کم‍2 مساحت دارد و پایتخت آن مادرید است. اسپانیا از شمال شرقی با فرانسه و آندورا، از شرق و جنوب شرقی با دریای مدیترانه، و از غر...
چل سرو | محمدعلی جودکی چِلْ‌سِرو، یا چهل‌سرود، گونه‌ای فال که از دیرباز در لرستان و برخی مناطق لرنشین خوزستان رواج داشته است.
بخت گشایی | جعفر اسحاقی تیموری مجموعۀ اعمال و رفتارهایی که همراه با برخی آداب خاص برای گشایش بخت بستۀ دختران «دم بخت» و شوهرنرفتۀ در خانه مانده صورت می‌گرفت که برخی از آنها هنوز هم رواج دارد.
تشبیه | اصغر دادبه , بابک فرزانه در لغت به معنای مانند کردن، در اصطلاح بیان مشارکت یک یا چند چیز با یک یا چند چیز دیگر در یک یا بیش از یک صفت که به واسطۀ ابزارهایی ویژۀ دال بر معنای مشابهت صورت می‌پذیرد (جرجانی، علی، 58؛ تهانوی، 1/ 795، 796؛ نیز نک‍ : دنبالۀ مقاله). بیان و مقدار حال مشبه، امکان وجود مشبه،تزیین و تقبیح آن از اغراضی است که بلا...
بهرام و گلندام | حسن ذوالفقاری از منظومه‌های عاشقانه، اثر امین‌الدین محمد صافی سبزواری. این منظومه در میان مردم رواج و شهرتی فراوان دارد.
حقوق بشر | عمادالدین باقی حُقوقِ بَشَر، حقوق ناظر بر هنجارهایی سیاسی كه عمدتاً به چگونگی رفتار دولتها با مردم تحت حاكمیتشان مربوط است. این حقوق، ناظر به هنجارهای اخلاقی عادی نیستند كه به نحوۀ رفتار میان اشخاص بپردازند؛ گرچه به عنوان حقوقی اخلاقی یا قانونی وجود دارند (نیكل، بش‍‌ ). فیلسوفان مبانی حقوق بشر را با عناوینی چون حقوق طبیعی، ...
خرس | محسن ابراهیمی خِرْس، از جانوران پستاندار وحشی و قدرتمند، با جثه‌ای بزرگ و پرمو که از دیرباز صفات و ویژگیهایش از موضوعات پربسامد در ادبیات، اساطیر و فرهنگ ایرانیان بوده است.
جاف | علی بلوکباشی جاف، نام اتحادیۀ ایلی متشکل از گروهی از ایلات و طایفه‌های بزرگ و کوچک کُرد شافعی مذهبِ ساکن در مناطقی از سرزمین غرب ایران و کشور عراق.
آغاجاری | آغاجاری \āqājārī\، شهرستان و شهری به همین نام در استان خوزستان.
فال و فال‌گیری | نیره افتخاری فال وَ فالْ‌گیری، پیش‌بینی و پیشگویی سرنوشت انسان یا واقعه‌ای بر‌اساس نشانه‌های ملموس یا غیبی، به کمک وسایل متفاوت، ازجمله کتاب، و عمل پرداختن بدان.
افغانستان | عباس سعیدی , علی بلوکباشی , بخش تاریخ , نجیب مایل هروی كشوری در غرب آسیا میان ایران و پاكستان
چنار | محمدحسین شمسایی

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام