مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

پرخوانی | بهروز وجدانی یا پَری‌خوانی، آیینی کهن در میان ترکمنها برای خارج کردن ارواح خبیث یا جنهای مولد بیماریهای روحی و روانی از تن بیماران روان‌پریش.
قاپ بازی | مهسا اکبری قاپْ‌بازی‌، یا قاب‌بازی، از کهن‌ترین بازیهای برد‌و‌باختی در ایران، که بیشتر نوعی قمار، و ابزار آن استخوان شتالنگ (استخوان میان ساق و مچ پای گوسفند و گاو) است.
جمال‌الدین اسدآبادی | جواد طباطبایی رجل سیاسی، روشنفکر، روزنامه ـ ‌نگار و مصلح دینی، که در برخی از کشورهای اسلامی و اروپایی، به فعالیتهای سیاسی، فراهم آوردن زمینۀ اتحاد جهان اسلام از طریق اصلاح دینی و تشکیل جامعۀ اسلامی با اتکا به اصول مشروطیت مشغول بود و در برخی از منابع از او با عنوانهای «فیلسوف شرق» و «حکیم اسلام» یاد شده است (امین، 4 / 207؛...
دخمه انوشیروان | مینا سلیمی دَخْمۀ اَنوشیرَوان، داستان بازدید خلیفۀ عباسی از دخمۀ انوشیروان. در متون تاریخی، روایتهای متفاوتی از این داستان آمده است. تحقیقات باستان‌شناختی و باورهای مردم محلی نشانه‌هایی را از محل این دخمه به دست می‌‌دهند.
خیام | حسین معصومی همدانی , یونس کرامتی , علی میرافضلی ابوالفتح عمر بن ابراهیم نیشابوری، فیلسوف، ریاضی‌دان، منجم، پزشک و شاعر قرنهای 5 و 6 ق / 11 و 12 م.
آذر کیوان | فتح الله مجتبایی آذَرْکیوان، (942-1027ق / 1529-1612م)، مُؤسس فرقۀ آذرکیوانی. وی از زرتشتیان ایران بود و در شیراز یا حوالی آن زندگی می‎کرد (بهرام بن فرهاد، 251، 384)، در اوایل سدۀ 11ق / 17م با چند تن از شاگردان خود از ایران به هند رفت و در پتنه ساکن شد (دبستان مذاهب، 1 / 47). آگاهی دربارۀ احوال شخصی او بسیار اندک و آمیخته با ا...
خراج | احمد پاکتچی خَراج، اصطلاحی ناظر به نوعی مالیات بر زمین کشاورزی که از سدۀ نخست هجری در میان مسلمانان رواج داشته است. خراج در تاریخ تمدن اسلامی، در نظام مالی دول نقشی محوری داشته و زمینه‌ساز یکی از اصلی‌ترین دیوانها در نظام دیوان‌سالاری مسلمانان بوده است.
اصفهان، مکتب نقاشی | یدالله غلامی مایانی \maktab-e naqqāšī-ye esfahān\، عنوانی برای مجموعۀ ویژگیهای نگارگری در پایتخت صفویه.
راز شیرازی | غزال رادبان تهرانی میرزا ابوالقاسم حسین شریفی ذهبی شیرازی (د 1286 ق / 1869 م)، مشهور به میرزا بابا و متخلص به راز، یکی از اقطاب برجستۀ سلسلۀ ذهبیه، و از متولیان آستان حضرت احمد ابن موسى مشهور به شاه‌چراغ.
آشپزخانه | محمدعلی جودکی آشْپَزْخانه، محل آماده‌سازی و پختن غذا و یکی از مهم‌ترین اجزاء ساختمان در معماری سنتی ایران. این محل به واسطۀ نقش مهم روزمره‌ای که دارد، جایگاه چشمگیری در فرهنگ عامه یافته است.
فاطمه (ع) | علی بلوکباشی , فرامرز حاج منوچهری , بخش فرهنگ مردم فاطِمه (ع)، دختر محمد بن عبداللٰه (ص)، پیامبر اسلام، از همسرش خدیجه بنت خویلد، همسر حضرت علی بن ابی‌طالب، و مادر امام حسن و امام حسین (ع).
حسین کرد شبستری | محمد جعفری (قنواتی) حُسِیْنِ کُرْدِ شَبِسْتَری، از داستانهای مشهور، به زبان فارسی که موضوع آن مبارزۀ پهلوانان وابسته به دربار شاه عباس صفوی (سل‍ 996- 1038 ق / 1588- 1629 م) و نوچه‌های آنها علیه دشمنان خارجی این شاه، یعنی ازبکان و عثمانیان است.
جلال‌الدین خوارزمشاه | احمد آرین نیا آخرین سلطان (ﺣﻜ 617-628 ق / 1220-1231م) سلسلۀ خوارزمشاهیان، که چندی دلاورانه در برابر مغولان پایداری کرد. وی فرزند ارشد سلطان محمد خوارزمشاه (حک‍ 596-617 ق / 1200-1220م) بود که از مادری هندی به نام ‌‌آی چیچاک (چیچک) زاده شد (نسوی، سیرة ... ، 25، 40؛ ابو الفدا، 6 / 48؛ ابن ابی الحدید، 8 / 227).
عقیقه | مینا احمدیان عَقیقه، حیوانی که برای تولد نوزاد قربانی می‌کنند و نیز مراسمی که به همین مناسبت برگزار می‌شود.
روته | ناصر پازوکی طرودی روته \ rūte\ ، روستایی از توابع بخش رودبار قصران، در شهرستان شمیران.
آلتاییان | عنایت الله رضا آلْتاییان، در مفهوم وسیع به اقوام و قبایل ترکی زبان ساکن سرزمین آلتای شوروی، چین و مغولستان اطلاق می‌شود و به 2 بخش آلتاییان شمالی و جنوبی تقسیم می‌گردد. وجه تسمیه: نام آلتای با گذشت سده‌های دراز هنوز در پرده‌ای از ابهام باقی مانده و چنان‌که باید به درستی روشن نشده است. بعضی محققان معتقدند که این نام از واژۀ ...
روضه و روضه خوانی | علی بلوکباشی روضه وَ روضه‌خوانی، در اصطلاح عام، به مجلس بازگویی وقایع مصیبت‌بار و حزن‌انگیزی گفته می‌شود که در آن، به شیوۀ تحول‌یافتۀ سنت کهن منقبت‌خوانی و نقالی (ه‍ م م)، واقعۀ کربلا و شهادت امام حسین (ع) و شهیدان دیگر و مصائب و فضایل آنان و اهل بیت و ائمۀ اطهار (ع)، به زبان نثر و نظم، نقل و بیان می‌گردد. عامۀ مردم، کسان...
آل بختیشوع | آذرتاش آذرنوش لِ بُختیشوع، نامی که بر خاندانی از پزشکان مسیحی نسطوری اطلاق شده است. افراد نامی این خاندان که طی این مقاله از آنان گفت‌وگو می‎شود، از سدۀ 2 تا اواسط سدۀ 5 ق / 8 تا 11م می‎زیسته‎اند. تلفظ و ریشۀ کلمۀ بختیشوع مورد بحث دانشمندان بوده است. 4 تلفظ زیر از همه معروف‎تر است: بَختیشُوع (کحاله؛ مصاحب)؛ بَختَیشُوع (زرک...
تعزیه‌خوانی | علی بلوکباشی یا شبیه‌خوانی، شکلی سنتی از مجموعۀ نمایشهـای آیینـی ـ مذهبی برگرفته از رویدادهای تاریخی و حماسی حزن‌انگیز واقعۀ تاریخی کربلا و شهادت امام سوم شیعیان، حسین بن علی(ع) و بستگان و یاران او و مصایب خاندان پیامبر(ص) و برخی موضوعهای الحاقی انتقادی، هجوآمیز، شاد و گزنده.
بهرام گور | محمد جعفری (قنواتی) یا بهرام پنجم، از پادشاهان مشهور ساسانی که زندگی وی در بسیاری از کتابهای عربی و فارسی سده‌های نخستین اسلامی، گاه به اختصار و گاه به ‌شرح آمده است.
اخوت، انجمن | سید علی آل داوود اُخُوَّت، اَنْجُمَنِ، نخستین مجمع سازمان یافته‌ای که با عنوان «انجمن» در ایران اواخر دورۀ ناصرالدین شاه پدید آمد و در ایام مظفرالدین شاه تشکیلات آن رسمی و علنی شد. بنیادگذار این انجمن، علی خان ظهیرالدوله (1281-1342ق/ 1864-1924)، وزیر تشریفات دربار قاجار، فرزند محمدناصرخان ظهیرالدوله، یکی از مریدان و سرسپردگان...
خواب | مینا سلیمی , محسن میهن دوست خواب، استراحت و رفتن به حالت آسایش همراه با قطع ارتباط حواس ظاهر از جهان پیرامون که معمولاً با بستنِ چشم و درازکشیدن همراه است. معنی دیگر خواب مجموعه‌ای از تصاویر، افکار، احساسات و رویدادهایی است که گاه در هنگام خوابیدن، به طور غیر ارادی از ذهن می‌گذرد و بعضی از آنها هنگام بیداری به یاد انسان می‌آید (انوری، ذ...
تابوت | اصغر کریمی جعبۀ مستطیل‌شکل روبازی از جنس چوب یا فلز در قد و قوارۀ انسان، برای حمل پیکر مرده به غسالخانه و گورستان. بیشتر لغت‌نامه‌های فارسی همین تعریف را، با اندکی کم و زیاد، برای تابوت داده‌اند (نک‍ : لغت‌نامه ... ).
اصفهان، استان | عباس سعیدی \esfahān\، استان (منطقه)، شهرستان (ناحیه) و یکی از کلان‌شهرهای ایران.
احمد بن حسن میمندی | ابوالفضل خطیبی ابوالقاسم (د 25 محرم 424 ق / 31 دسامبر 1032 م)، ملقب به شمس الكفاة، دیوان‌سالار و وزیر مشهور سلطان محمود و مسعود غزنوی، مهم‌ترین و كهن‌ترین منابع موجود دربارۀ زندگانی میمندی تاریخ یمینی نوشتۀ عتبی و تاریخ معروف بیهقی است.
تاتار | عنایت الله رضا تاتار، یکی از اقوام آسیای مرکزی. این نام در متون اسلامی به صورتهای تتار و تتر نیز نوشته شده است (نرشخی، 36؛ گردیزی، 258؛ یاقوت، 1 / 191؛ شرف‌الدین، 54). این واژه در ادوار مختلف به معانی متفاوت آمده است
دوما، برجها | سعیده صائبی مقدم ‌دوما، برجها \ borjhā-ye dūmā\ ، برجهایی روی تپه‌های امانیه در جنوب تجریش.
اردلان | عنایت الله رضا اَرْدَلان‌، طایفه‌ و نیز منطقه‌ای‌ در شمال‌ غرب‌ ایران‌. اسكندربیك‌ منشی‌ از اردلان‌ با انتساب‌ اُلكا (سرزمین‌) و عشیرت‌ (طایفه‌) یاد كرده‌ است‌ (2/ 867). اردلان‌ یكی‌ از 4 طایفۀ بزرگ‌ منطقه‌ است‌ (سنندجی‌، 75؛ مستوره‌، 5 و حاشیۀ 2). این‌ واژه‌ را برخی اِرْدِلان‌ هم‌ نوشته‌اند (BSE2, II/ 643) و نیز اردلان‌ را...
پدر سالاری | محمدسعید جانب اللهی در الگویی از نظام اجتماعی که در آن پدر، رئیس خانواده و صاحب‌اختیار همسر و فرزندان است و نسبت فرزند و خانواده به او می‌رسد و پیشوایی و مدیریت جامعه با مردان است، نظامی به نام پدرسالاری یا پدرشاهی بروز می‌کند که سابقه‌ای کهن دارد.
دمشق، مسجد جامع | یدالله غلامی مایانی بنایی مشهور به جامع اموی، و گاه جامع کبیر، که در سدۀ 1 ق / 7 م، بنیان یافته است و از مهم‌ترین آثار معماری جهان اسلام به شمار می‌آید.
ارغون خان | رضا رضازاده لنگرودی اَرْغونْ‌خان‌ (د 7 ربیع‌الاول‌ 690ق‌/ 10 مارس‌ 1291م‌)، فرزند اباقاخان‌، نوادۀ هلاگو و چهارمین‌ ایلخان‌ مغول‌ در ایران‌. وی‌ پسر بزرگ‌ اباقا از قیمش ایگاچی‌ بود (رشیدالدین‌، جامع‌ التواریخ‌، 2/ 1152). از میان‌ منابع‌ نزدیك به‌ عصر ارغون‌، فقط رشیدالدین‌ از تاریخ‌ تولد او اطلاعی به‌دست‌ داده‌، و آورده‌ است كه‌...
جبهه ملی ایران | عبدالحسین آذرنگ , عبدالعلی ادیب برومند , کورش زعیم جِبْهِۀ مِلّیِ ایران، ائتلافی بزرگ از حزبها و جریانهای ملی‌گرا (تأسیس: 1328ش). جبهۀ ملی ایران (جبهه) در دست یافتن دکتر محمد مصدق (نخست‌وزیری: 1330-1332ش)، رهبر خود به ریاست دولت، و نیز شماری از سران جبهه در رسیدن به قدرت و تشکیل کابینۀ ملی، در جنبش ملی شدن صنعت نفت و همچنین تحقق برخی اصلاحات در حکومت ملی، نقش...
حبسیه سرایی | مهدی نوریان ‌‌حَبْسیّه‌سُرایی، سرودن اشعاری توسط شاعر زندانی در وصف زندان و سختیها و رنجهای حاصل از آن. کلمۀ حبسیه صفتی است که به جای موصوف نشسته...
براهویی | بهروز محمودی بختیاری بَراهویی، زبان قومی به همین نام، از خانوادۀ زبان‌های دراویدی (كریستال، 437). در دسته‌بندی‌های دقیق‌تر براهویی را عضوی از خانوادۀ«دراویدی شمال غربی» دانسته‌اند. نام این زبان در متون مختلف به صورتهای بروهی، بروهكی و كورگالّی هم ثبت شده است (گریرسن، 619). گروهی زبان براهویی را کردگالی خوانده، و به اشتباه با كردی...
استفان ـ بولتزمن، قانون |
اتحاد شوروی | عنایت الله رضا وسیع‌ترین كشور جهان به مساحت تقریبی یك ششم مساحت خشكیهای كرۀ زمین كه در پایان سال 1991 م انحلال یافت و بزرگ‌ترین جزء باقی مانده از آن «كشورهای مستقل مشترك المنافع» نامیده می‌شود.
توبه نامه و مناجات نامه | حسن ذوالفقاری کتابچه‌ای مکتب‌خانه‌ای از سراینده‌ای ناشناس که با هدف تربیت دینی کودکان سروده‌شده‌است.
هاشمی علیا | محمدمهدی عزیززاده آیت‌الله سید علی‌اصغر (1315 ش ـ )، از روحانیان، خیّران و معتمدان محلۀ چیذر شمیران، و مؤسس و مدیر حوزۀ علمیۀ قائم چیذر.
حکومت و ورود | علی تولایی حُکومَتْ وَ وُرود، یکی از روشهای جمع میان ادله در اصول فقه امامیه که از نوآوریهای شیخ انصاری (د 1281 ق/ 1864 م) است (تبریزی، 588؛ مظفر، 2/ 194 بب‍‌ ). براساس نظریۀ وی، گاه رابطۀ بین دو دلیل، حکومت یا ورود است و دلیل حاکم یا وارد، همواره بر دلیل دیگر مقدم خواهد بود؛ بنابراین، در این حالت هیچ‌گونه تعارضی رخ نخو...
اسفندیار | محمد جعفری (قنواتی) اِسْفَنْدیار، فرزند گشتاسب، و از پهلوانان بزرگ حماسۀ ملی ایران. او با پذیرش دین زردشتی از مبلغان و مروجان اصلی این دین شد، برای گسترش آن جنگهای فراوانی کرد و سرانجام، در زابل به دست رستم (با راهنمایی سیمرغ) کشته شد.
ابن حجر عسقلانی | عباس زریاب خویی اِبْنِ حَجَر عَسْقَلانی‌، شهاب‌ الدين‌ ابوالفضل‌ احمد بن‌ علی‌ بن‌ محمد بن‌ محمد بن‌ علی‌ بن‌ احمد بن‌ محمود بن‌ احمد حجر عسقلانی‌ كِنانی‌ مصری‌ (22 شعبان‌ 773 ـ ذيقعدۀ 852 ق‌/ 16 فوريۀ 1372 - ژانويۀ 1449 م‌)، يكی‌ از علمای‌ بزرگ‌ حديث‌ و فقه‌ شافعی‌، موّرخ‌ و شاعر.
بدعت | احمد پاکتچی , ناصر گذشته بِدْعَت، نو در آوردن عقیده، کردار یا گفتاری در دین.
اقلید | محمدحسن گنجی اقلید \eqlīd\، شهرستان و شهری در شمال استان فارس.
رونما | مینا احمدیان رونَما، یا روی‌نما، هدیه‌ای نمادین به‌منظور کسب اجازه برای دیدن روی کسی. برخی از فرهنگها آن را هدیه و تحفه‌ای دانسته‌اند که داماد یا پدر داماد به هنگام دیدن روی عروس، به او می‌دهد (برهان ... ؛ نفیسی)؛ نیز هدیه‌ای است که به هنگام دیدن روی نوزاد می‌دهند (نجفی، 275؛ وکیلی؛ سپهری، 142-143)؛ همچنین آن را به معنی ن...
بزچلو | معصومه ابراهیمی بُزْچَلّو، یا بوزچلو، گروهی‌ از طوایف‌ ترك‌زبان‌ ساكن‌ در آذربایجان‌ غربی‌ و معروف‌ به‌ قاراپاپاق‌ (یا قراپاپاخ‌) كه‌ در اوایل‌ عهد صفویه‌ به‌ بخش‌ وَفس‌ اراك‌ كوچانده‌ شدند و در دهستانی‌ كه‌ بزچلو نامیده‌ شد، اقامت‌ گزیدند.
بارکزایی | علی بلوکباشی بارَکْزایی، طایفه‌ای بزرگ از گروه قومی دُرانیها (ابدالیهای)ی پشتون در افغانستان و بخش جنوب شرقی ایران. این طایفه در افغانستان به بارَکزایی، بارَکزَی یا بارَکزای، و در ایران به بارکزایی و بارَکزِهی شهرت دارند. نام طایفه از دو کلمۀ بارک (نام نیای بزرگ طایفه) وزی (جمع زَی در زبان پشتو)، یازای و زِه (پسوند گونه‌ا...
عروسی رفتن فاطمه زهرا (ع) | حسن ذوالفقاری عَروسی‌رَفْتَنِ فاطِمۀ زَهْرا (ع)، منظومه‎ای 78بیتی از شاعری ناشناس. این منظومه با بیت «باز به طرْف چمن بر اثر نوبهار / آنچه به دل غنچه داشت، کرد همه آشکار» آغاز می‎شود
ابراهیم کلانتر | سید علی آل داوود اِبْراهیمِ كَلانْتَر، اعتمادالدوله (مق‍ 1216 ق / 1801 م)، از دولتمردان اوایل سدۀ 13 ق / اواخر 18م كه در روزگار لطفعلی خان آخرین پادشاه دودمان زند صاحب اختیار كامل و به جای وزیر بزرگ او بود و در دورۀ آقا محمدخان قاجار و‌اندكی از دوران فتحعلی شاه مقام صدارت داشت . زندگی: حاج ابراهیم كلانتر سومین پسرحاج هاشم شیر...
بایزید بسطامی | فاطمه لاجوردی بایَزیدِ بَسْطامی، ابویزید طیفور بن عیسی بن سروشان (د 234 یا 261ق/ 848 یا 875م)، از عارفان بزرگ ایران در سده‌های 2 و 3ق/ 8 و9م. وی در نیمۀ دوم سدۀ 2ق در خانواده‌ای نومسلمان در محلۀ موبدان بسطام، از شهرهای منطقآ قومس به دنیا آمد (سهلجی، 63). اجداد او از موبدان زرتشتی و از بزرگان بسطام بودند. احمدبن حسین ابن خر...
بوزجانی، ابوالوفا | یونس کرامتی بوزْجانی، ابوالوفا محمد بن محمد بن یحیی بن اسماعیل ابن عباس (رمضان 328- رجب 388 / ژوئن 940- ژوئیۀ 998م)، ریاضی‌دان، ستاره‌شناس و موسیقی‌دان نامدار ایرانی كه در پیدایی و پیشرفتِ علم مثلثات و جنبه‌های مختلف حساب و هندسۀ كاربردی سهمی‌ بسزا داشت.

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام