آلپاگو

آلْپاگو، آندرآ (د ح 1521م)، پزشک و دانشمند ایتالیایی و یکی از نخستین مترجمان آثار ابن‎سینا به زبان لاتین.

زندگی

آلپاگو در نیمۀ اول سدۀ 15م در شهر بلون (بلوننسی) در جمهوری ونیز، در خاندانی اشرافی‎زاده شد. در دانشگاه پادوا به فراگیری پزشکی و فلسفه پرداخت و چندی نگذشت که در ایتالیا نامی به هم رسانید. در 1487م با سمت پزشک کنسولِ ونیز در دمشق، در این شهر اقامت گزید. در حدود 1517م همراه برادرزاده‎اش پائولو آلپاگو به قبرس رفت و 3 سال در آنجا ماند. همین که در 1520م به زادگاهش بازگشت، از وی برای تدریس در دانشگاه پادوا دعوت شد، لیکن بیماری فرصت این کار را به او نداد و به ناگهان وی را از پای درآورد. در 1566م به نشان احترام، تندیس نیم‌تنه‎ای از این طبیب بوعلی‌شناس بر سرْدرِ خانۀ او در بلون نصب گردید. در زمان آلپاگو دانشهای اسلامی در همۀ مدارس ایتالیا آموخته می‎شد. آثار ابن‎سینا را ارج بسیار می‎نهادند و آنها را از نوشته‎های پزشکی یونانی برتر می‎شمردند. آلپاگو برای آنکه بتواند کتابهای این فیلسوف ایرانی را به زبان اصلی آنها بخواند، با شوری تمام به یادگیری عربی همّت گماشت و به همین نیت آهنگ خاور‌زمین کرد. او عربی را چنان خوب فرا گرفت که توانست به ترجمۀ پاره‎ای از آثار ابن‎سینا دست بزند.

آثار

آلپاگو ترجمه‎ای را که پیش از او جراردوس کرموننسیس (1114-1187م) از کتاب قانون ابن‎سینا به زبان لاتین به انجام رسانده بود، به گونه‎ای عالمانه و انتقادی تصحیح کرد و یادداشتهای فراوانی بر آن افزود (میشو، 546). در 1510م، مارینوسانودو، وقایع‌نگار ونیزی، در یکی از یادداشتهایش که از دمشق به دوستانش نوشته، از آلپاگو به عنوان کسی که آثار ابن‎سینا را از عربی به لاتین برگردانده، یاد کرده است (رسی، 160). این نشان می‎دهد که آلپاگو ویرایشِ ترجمۀ کرموننسیس را بیش از 1510م انجام داده است. این نسخۀ ویرایش‌شدۀ قانون را برادرزادۀ آلپاگو به ناشری ونیزی سپرد و او آن را دوبار، در 1527م و 1544م در ونیز به چاپ رساند. این کتاب پس از دو چاپ یادشده، باز در 1555، 1562، 1564، 1595 و 1608م در ونیز و جاهای دیگر انتشار یافت. چاپ 1555م ترجمۀ قانون که به همت رینیوس صورت پذیرفت، همراه با دو رسالۀ دیگر از ابن‎سینا به نام کتاب فی دفع مضار الکلیة و رسالة ‎فی السکنجبین، که توسط آندرآ آلپاگو ترجمه شده بود، در ونیز انتشار یافت (رسی، 161). این دو رسالۀ اخیر گویا قبلاً در 1547م جداگانه در ونیز منتشر شده است (مهدوی، 1). آلپاگو پاره‎ای از آثار دیگر ابن‎سینا را که شامل آرای این اندیشمند بزرگ دربارۀ روح، معاد و نیز طبقه‎بندی علوم است زیر عنوان: «شرحی کوتاه دربارۀ روح، معاد و نیز طبقه‌بندی علوم است زیر عنوان: «شرحی کوتاه دربارۀ روح از فیلسوف بسیار سرشناس، ابن‎سینا»، از عربی به لاتین برگرداند که در 1546م در ونیز به چاپ رسید. در مقدمۀ این چاپ، پائولو آلپاگو به ترجمه‎های دیگری که از عمویش باقی مانده و ظاهراً چندی بعد از میان رفته بود، اشاره کرده است. آلپاگو به هنگام بازگشت از خاور‌زمین نسخه‎ای از متن عربی شرح حال ابن‎سینا را كه این فیلسوف بر شاگردش ابوعبید گوزگانی (د ح 438ق / 1046م) خوانده بود، با خود به ایتالیا آورد. همین متن بود که چندی بعد به دست نیکولومسا (1504-1589م)، آناتومیست ونیزی و استاد دانشگاه پادوا، افتاد. وی توانست به کمک مارکوس فادلا، از اهالی دمشق که مترجم بازرگانان ونیزی بود، نخست آن را به ایتالیایی و سپس به یونانی درآورد و از این رهگذر شرح زندگی ابن‎سینا را به غربیان بشناساند.

مآخذ

مهدوی، یحییٰ، فهرست نسخه‎های مصنوقات ابن‎سینا، دانشگاه تهران، 1333ش، صص 114، 123 (و ص 1 لاتین)؛ نیز:

Michaud, J. F. R., Biogrophie Universelle, Ancien et Moderne, Graz, (Austria), Akademische Druck - U. Verlagsanstalt, 1966, 1 / 546; Rossi, Ettore, «Quelques contributions à la bibliographie italienne sur Avicenne».,Le Livre du Millenaire d’Avicenne, Tehran, Société Iranienne Pour la Conservation des Monuments Nationaux, 1956, 4 / 160-163.

مجدالدین کیوانی