مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

اضداد | عنایت الله فاتحی نژاد جمع ضد، واژه‌هایی كه در زبان عربی بر دو معنای متضاد دلالت می‌كنند. لغت‌شناسان اضداد را نوعی اشتراك لفظی می‌دانند با این تفاوت كه در اشتراك لفظی یك واژه در معانی مختلف به كار می‌رود بدون آنكه تضادی میان آن معانی وجود داشته باشد، اما در اضداد دو معنی با یكدیگر كاملاً متضادند (سیوطی، 1 / 387).
ادبیات شفاهی ایران | محمد جعفری (قنواتی) اَدَبیّاتِ شَفاهیِ ایران، عنوان کتابی از ایران‌شناس ژاپنی، شین تاکه‌هارا، شامل 202 متن از ادب شفاهی ایران که به شیوۀ میدانی گردآوری شده‌ است.
کبود، کوه | ناصر پازوکی طرودی کوهی واقع در محدودۀ خط مرزی شهرستانهای شمیران و دماوند.
داعی شیرازی | میثم سلگی سید نظام‌الدین محمود بن حسن حسنی (810-870 ق / 1407-1466 م)، مشهور به شاه داعی شیرازی و داعی الی الله، شاعر و عارف نامدار سدۀ 9 ق / 15 م.
حیفا، بندر | حمیده طهرانی حائری حَیْفا، بَنْدَر، مرکز استان حیفا، واقع بر کرانه‌های شرقی دریای مدیترانه، در شمال غربی اسرائیل.
بیوتات سلطنتی | سید علی آل داوود بُیوتاتِ سَلْطَنَتی‌، مجموعه‌ای‌ از سازمانها، كارخانه‌ها، كارگاهها و واحدهای‌ خدماتی‌ كه‌ وظیفۀ آنها تهیۀ حوایج‌ و ملزومات‌ مورد نیاز دربار پادشاهان‌ بود.
چراغانی | علی بلوکباشی یا چراغان، جلوه و نمودی از جشن و مراسم شادی که با آرایه‌بندی و چراغ‌باران کردن فضاهایی از خانه‌ها، بازارها، گذرگاههای پررفت و آمد، میدانهای شهر، ارگهای سلطنتی و برخی از اماکن عمومی دیگر با افروختن شمع، فانوس و انواع چراغهای روشنایی رنگارنگ همراه است.
جیلی، ابوالفضل | عطیه میرزایی ابوالفضل مجدالدین یوسف بن نصر، حکیم، فقیه و متکلم سدۀ 6 ق / 12م. وی به‌رغم آنکه از شهرت چندانی برخوردار نیست، در انتقال سنت فلسفی و منطقی به نیمۀ دوم سدۀ 6 ‌ق سهم داشته است.
الف | اصغر دادبه اَلِف (آ، ا)، نخستین حرف از حروف الفبای زبان فارسی. الف هم در ترتیبِ اَبْتَثی (ا، ب، ]پ[، ت، ث، ... ) و هم در ترتیب ابجدی (ا، ب، ج، د، ... ) سر سلسلۀ حروف است. از لحاظ آواشناسی، این حرف چون در آغاز كلمه باشد، مركب است از یك صامت حلقی (همزه در اصطلاح قدما) و یك مصوّت كوتاه (چنانکه در «ابر») یا مصوت بلند (چنانک...
آلی و آلت | بخش فلسفه و کلام آلی و آلت، آلت در لغت به معنی «افزار» و در اصطلاح اهل معقول واسطۀ میان فاعل و منفعل و صانع و مصنوع است. این وساطت برای رسانیدن اثر فاعل به منفعل و صانع به مصنوع است، مانند تیشه که اثر درودگر را به چوب می‌رساند. در کتابهای فلسفی، گاهی کلمۀ آلت را مجازاً بر منطق نیز اطلاق کرده‌اند چنانکه گفته‌اند: المنطق آلةٌ ق...
آرواره | آرْواره [ārvāre(a)]، یا فک، هر یک از دو استخوانی که در جانوران مهره‌دار، استخوان‌بندی دهان را تشکیل می‌دهند. این دو استخوان عبارت از آروارۀ متحرک پایینی (مَندیبِل) و آروارۀ ثابت بالایی (ماگْزیلا) است که معمولاً دندانها را در خود جای می‌دهند. آرواره‌ها در مقابل هم حرکت می‌کنند و برای گاز گرفتن، جویدن و برداشتن...
الخلیل | علی کرم همدانی اَلْخَلیل (عبری: حَبرون / هَبرون)، شهری کهن در فلسطین، واقع در جنوب کرانۀ باختری رود اردن.
خاوری | مهدی نمازی خاوَری، تخلص، نام یا لقب چند شاعر پارسی‌گوی. 1. خاوری شیرازی، میرزا فضل‌الله، فرزند عبدالنبی حسینی فرزند میرزا ابوالقاسم شریفی حسینی شیرازی از بزرگان سادات شیراز، و برادر بزرگ‌تر میرزای راز، از شاعران و فضلای سدۀ 13 ق / 19 م.
افوس | احمد آرین نیا افوس \efūs\، شهری در شهرستان فریدن در استان اصفهان ( نشریه ... ، 10). افوس با 500‘ 2 متر ارتفاع و موقعیتی میان‌کوهی، در °50 و ´6 طول شرقی، و °33 و ´1 عرض شمالی جغرافیایی، و هشت کیلومتری جنوب غربی شهر بوئین و میاندشت قرار دارد. کوههای سرخ و سنبله به‌ترتیب در شمال غربی و جنوب غربی افوس، که دارای آب‌وهوایی خشک م...
الرصافه | شیوا جعفری اَلرُّصافه، یا رصافه، نام چند مکان در سرزمینهای اسلامی از اندلس در غرب تا نیشابور در شرق:
آزاد | ابوالفضل خطیبی آزاد [āzād]، نام طبقه‌ای از اشراف ایرانی دورۀ ساسانی. مهم‌ترین منابع دربارۀ جایگاه این طبقه، سنگ نبشته‌هایی از پادشاهان ساسانی و آثار مورخان ارمنی و رومی است، ولی پیشینۀ طبقۀ آزادان در کنار 3 طبقۀ اصلی دیگر، یعنی شهریاران (شاهان، نایبان شاهنشاه در استانهای بزرگ کشور)، ویسپوهران (شاهزادگان) و وُزُرگان (بزرگان ...
خطابی | احمد پاکتچی خَطّابی، ابوسلیمان حَمد (حماد) بن محمد ابراهیم (317- 388 ق / 929- 998 م)، محدث و ادیب خراسانی. نسبت خطابی بازگشت به نیای سوم او دارد
آکرا | بخش جغرافیا آکرا، پایتخت کشور آفریقایی غنا (ساحل طلای سابق)، واقع در کرانۀ شمالی خلیج گینه در اقیانوس اطلس، در حدود 600 کیلومتری شمال خط استوا و نزدیک نصف‎النهار مبدأ، با °5 و َ32 عرض شمالی و ´12 طول غربی. گاه شهر مذکور را انکران نیز نامیده‎اند (بستانی). آکرا در جنوب شرقی کشور غنا و در دشت آکرا قرار گرفته است. ارتفاع آکر...
جونز | مجدالدین کیوانی ویلیام3 (1746- آوریل 1794م / 1159- رمضـان 1208ق)، خاورشناس، مترجم، حقوق‌دان و پژوهشگر انگلیسی و بنیان‌گذار انجمن آسیایی بنگال.
ذرت | لیلا احمدی ذُرَّت، گیاهی از تیرۀ غلات با کاربرد خوراکی، طبی و آیینی در فرهنگ مردم.
خلیل الله شاه | حمیدرضا افسری خَلیلُ‌اللّٰهْ شاه، از خوش‌نویسان مشهور قلم نستعلیق در ایران و شبه قارۀ هند (زنده در 1029 ق / 1620 م).
تدمر | عباس سعیدی تَدْمُر، شهری کهن در شمال بادیة الشام. تدمر با 086، 53 تن جمعیت (1385ش / 2006م) در °34 و´32 عرض شمالی و °38 و ´ 17 طول شرقی در فاصلۀ حدود 210 کیلومتری شمال شرقی دمشق واقع است و یکی از شهرهای استان حمص در سوریه به‌شمار می‌آید
چک | حمید گوینده (اصطلاحی حقوقی)، واژه‌ای فارسی بـه معنی قباله، براتِ وظیفه و مواجب و مانند آن (نک‍ : نخجوانی، صحاح ... ؛ نیز لغت فرس؛ برهان ... ).
حبوه | فرامرز حاج منوچهری , قاسم مهرعلیزاده حَبْوه، از مباحث خاص فقه امامیه و زیرشاخۀ فرائض یا ارث، مربوط به برخورداری استثنایی فرزند ذکور ارشد با شرایطی خاص از برخی اموال پدر متوفا.
پاکدشت | شیوا جعفری پاكْدَشْت‌، شهرستان‌ و شهری‌ در استان‌ تهران‌: شهرستان‌ پاكدشت‌: این‌ شهرستان‌ با 750 كمـ2 وسعت‌ از شمال‌ به‌ شهرستان‌ تهران‌، از غرب‌ به‌ شهرستان‌ ری‌، از جنوب‌ به‌ بخش‌ مركزی‌ شهرستان‌ ورامین‌، و از شرق‌ به‌ شهرستان‌ گرمسار محدود است
سرسام | رویا فتح الله زاده گونه‌ای بیماری روانی حاد. سرسام مرکب از دو کلمۀ «سر (رأس)» و «سام» (به معنی ورم و آماس) است ( آنندراج؛ شکیبی، 50، 54)؛
افریدی | محمد آصف فکرت
احمد، سوم | علی اکبر دیانت اَحْمَد (سوم) (1084- 1149 ق / 1673-1736 م)، فرزند سلطان محمد چهارم و بیست و سومین سلطان عثمانی.
ابن ابی الخطاب | ابوالفتح حکیمیان اِبْن اَبی الْخَطّاب، ابوجعفر محمد بن الحسین بن ابی‌الخطاب زید زَیات همدانی كوفی (د 262ق / 876م)، از نوادگان عبدالعزیز بن المهتدی بن محمد بن عبدالعزیز الاشعری القمی (طوسی، 183)، محدّث ایرانی در سدۀ 3ق / 9م و از راویان شیعه. نام او را نخستین بار كلینی (د 328 یا 329ق) در مواضع مختلف از اصول كافی محمد بن الحسین ...
آیینه حکمت | آیینۀ حِكْمَت، كتابی فلسفی و كلامی ‌به زبان فارسی نوشتۀ میرزا حسن لاهیجی قمی ‌(د 1121 ق / 1709 م) پسر ملاعبدالرزاق لاهیجی قمی ‌(د 1072 ق / 1662 م). وی این كتاب را در باب آشتی دادن میان حكمت و شریعت و بیان یگانگی آن دو، ظاهراً در 1070 ق / 1660 م نوشته است. بسیاری از متفكران و حكمای بزرگ اسلامی‌ مانند ابوسلیمان...
اقامه دعوی | محمدحسین ساکت اقامۀ دعوی \eqāme-ye daʾvī\، در اصطلاح آیین دادرسی، طرح خواسته‌ای حقوقی (مدنی) یا اداری در یکی از مراجع قضایی رسمی، ازجمله در دادگاههای عمومی و دیوان عدالت اداری یا شبه‌قضایی (شورای حل اختلاف)، در قالب دادخواست. دعوی هنگامی در مراجع فوق اقامه می‌شود که می‌خواهیم حقی را که مورد انکار یا تجاوز قرار گرفته است، م...
اسپنجروش | یدااله منصوری اِسپَنجَروش\ š\ espa(e)njaru، دیوی که کارش جلوگیری از بارش باران است. این نام با املاهای گوناگون، همچون‌ اسپن‌جروی، سِپن‌جغری، اسپنجغر و اسپنجروز نیز در متون زردشتی آمده است (آموزگار، 36). اسپنجروش در اوستا به شکل سپِنجَغریه (بارتولمه، 1619) آمده، و نام دیوی است که با آتشی به نام وازیشته \ vāzišta\ (وازِشت) ن...
ترنم | امیر حسین پورجوادی در لغت به‌معنی خواندن شعر با صوت یا آواز خوش، اما در اصطلاح موسیقی به مفهوم خواندن هجاهایی غالباً بی‌معنی است که با عنوان «الفاظ نقرات» در تصنیفهای کلاسیک‌ترکی و ایرانی در سده‌های 9 تا 12ق/ 15 تا 18م متداول بوده است.
استصحاب | احمد پاکتچی اِسْتِصْحاب، یکی از ادله در برخی از مکاتب فقهی و یکی از اصول عملی در مکتب اصولی متأخر امامیه که عبارت است از صدور حکمی در یک موضوع بر پایۀ یقین پیشین در شک کنونی.
آقانجفی | محمدعلی مولوی آقانجفی \āqā-najafī\، شیخ محمدتقی (1262-1332 ق / 1846-1914 م)، از علمای مشهور شیعی ایرانی. پدر وی شیخ محمدباقر، از دانشمندان روزگار خود بود و جد وی شیخ محمدتقی رازی، نویسندۀ هدایة المسترشدین، مقام اجتهاد و رهبری داشت (امین، 9 / 19؛ قمی، 2 / 6؛ حاج سیدجوادی، 1 / 57). آقانجفی مقدمات علوم را در محضر پدرش فرا گرف...
درویش عبدالمجید طالقانی | محمدحسن سمسار نامورترین خوش‌‌نویس قلمِ شکسته‌نستعلیق سدۀ 12 ق / 18 م ایران. او در حدود سال 1150 ق / 1737 م در طالقان قزوین دیده به جهان گشود و در جوانی به اصفهان رفت. شهرت وی به «درویش» به‌سبب پیوستنش به سلسلۀ درویشان بود (آذر، 415).
اسپرس | یونس کرامتی اِسپِرِس \ esperes\ ، هر یک از گونه‌های سَرده‌ای(جنسی) از گیاهان علفی یک ساله و چند ساله، و شمار اندکی درختچه‌های پشته‌ای‌شکل از تیرۀ حبوبات (تیرۀ فرعی پروانه‌سانان). برخی از درختچه‌های این سرده، مانند اُنوبریکیس کونیفولیا، بعضاً زیرِ سردۀ تاوِرنیِرا ‌‌یا اسپرس درختی نیز رده بندی می‌شوند که آن نیز سرده‌ای دیگ...
آسپاس | عباس سعیدی آسُپاس [āsopās]، روستایی در شهرستان اقلید (استان فارس). این نام را به صورتهای آسوپاس (کرزن، II/ 68؛ آدامک، III/ 63؛ «راهنما...7»، 75) و اسپاس (وقایع...، 320) نیز نوشته‌اند.
جعفر بن علی | حسین هوشنگی جَعْفَرِبْنِ عَلی، ابوعبدالله، فرزند امام هادی (ع) و برادر امام حسن عسکری (ع)، ملقب به ابوکَرَّین و ابوالبنین (ابن‌عنبه، عمدة…، 199)، و نزد امامیه ملقب به کذاب، به سبب دعوی دروغین امامت (همانجا؛ ابن‌صوفی، 130-131)، و نزد فرزندان و پیروانش ملقب به زَکیّ (عرشی، 51) و توّاب (امین، 6 / 425).
جنگل، نشریه | اسماعیل شمس روزنامۀ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی به مدیریت و سردبیری حسین کسمایی و غلامحسین کسمایی. این روزنامه به صورت متناوب از 19 شعبان 1335ق / 11 ژوئن 1917م تا 4 ربیع‌الآخر 1337ق / 7 ژانویۀ 1919م در 8 صفحۀ چاپ ژلاتینی، و سپس چاپ سنگی، به خط نستعلیق و به عنوان ارگان جنبش جنگل (هیئت اتحاد اسلام) در کَسما از توابع فومن گیلان...
رقیه، دختر یا دخترخوانده | علی بهرامیان رُقَیّه، (د رمضان 2 ق/ مارس 624 م)، دختر یا دخترخواندۀ پیامبر (ص).
ارسال المثل | اصغر دادبه اِرْسالُ الْمَثَل [ersāl-ol-masal]، اصطلاحی در بلاغت، به معنیِ آوردن مَثَل در شعر، یا سرودن شعرِ حکمت‌آمیز بدان‌سان که ضرب‌المثل شود. ارسال در لغت به معنی فرستادن، و مَثَل (ه‍ م) به معنی قصه و داستانِ مشهور در میان مردم است که وسیلۀ ایضاح و تبیین منظور گوینده قرار گیرد.
فرشچیان، موزه | شیده لالمی موزه‎ای دربردارندۀ آثار محمود فرشچیان، واقع در کاخ بیرونی رضا شاه، از مجموعۀ کاخ‎ ـ موزه‎های سعدآباد.
آن | صمد موحد آن، در لغت به معنای وقت و در اصطلاح فلاسفه حدّ فاصل یا فصل مشترک میان گذشته و آینده است (تهانوی، 1 / 98- 99؛ نصیرالدین، 137). فیلسوفان اسلامی بحث دربارۀ «آن» را ضمن مبحث زمان و گاهی نیز به‌عنوان ذیلی بر مبحث یاد شده مطرح كرده‌اند. این بحث به طور كلی در پیرامون دو موضوع می‌‌چرخد: یكی ماهیتِ «آن» و چگونگی رابطه...
ابوالقاسم حکیم سمرقندی | احمد پاکتچی اسحاق بن محمد بن اسماعیل بن ابراهیم بن زید، حكیم وعالم حنفی ماوراءالنهر در اواخر سدۀ 3 و نیمۀ نخست سدۀ 4 ق / 9 و 10 م.
آذر | پرویز رجبی آذَر [āzar]، ایزد نگهبان آتش و یکی از مهم‌ترین ایزدان آیین زردشتی. بدون تردید آذر از دیرباز یکی از ایزدان ایرانیان بوده است و سابقۀ آن را می‌توان تا دوران مشترک هند و ایرانی پی گرفت. گزارش هرودت (II/23) یکی از کهن‌ترین اشاره‌هایی است که به این ایزد شده است. او می‌گوید که ایرانیان به آتش به چشم یک ایزد می‌نگرن...
اسفرزه | یونس کرامتی اِسفَرزه \ esfarze\ ، نیز اَسپغول، اَسبغول (اسبقول)، نام فارسی دست‌کم دو گونۀ گیاهی از جنس (سردۀ) بارهنگ از تیرۀ بارهنگیان. خواص درمانی اسفرزه در پزشکی کهن یونانی، ایرانـی ـ اسلامی، هندی و نیز پزشکی نوین، همواره مورد توجه بوده است.
آیات الاحکام | بخش معارف آیاتُ الْاَحْكام، عنوان مشهور و اصطلاحیِ تعدادی از كتب فقهی استدلالی كه بر پایۀ آیات فقهی قرآن مجید نوشته شده است. برخی از این كتابها نامهای خاص دارند، و برخی دیگر به آیات الاحكام موسومند. در شمار كتابهایی كه با نام آیات الاحكام تألیف شده‌اند، این كتابها را می‌‌توان یاد كرد: 1. تألیف محمدبن علی بن ابراهیم است...
ابن بخاری | فرامرز حاج منوچهری اِبْنِ‌بُخاری، ابو‌الحسن فخر‌الدین علی بن احمد بن عبد‌الواحد سعدی صالحی (575-2 ربیع‌الآخر 690 ق/ 1180-4 آوریل 1291 م)، محدث معمر حنبلی ساکن در بیت‌المقدس که نقش بسزایی در انتقال آثار گذشتگان به آیندگان داشته است.
عزیز و نگار | ثمین اسپرغم عَزیز و نِگار، از افسانه‌های عاشقانه که به‌ویژه در قزوین و مناطق شمالی ایران بسیار رایج است.

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام