مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

ابن مواز | فرامرز حاج منوچهری اِبْنِ‌مَوّاز، ابوعبد‌الله محمد بن ابراهیم بن زیاد (180- 269 ق/ 796-882 م)، فقیه مالکی مصر و صاحب کتاب الموّازیة. برخی، وفات ابن‌مواز را در 281 ق/ 894 م دانسته‌اند که وجه آن را در دو نکته می‌توان جست: نخست آنکه ابن‌کثیر (11/ 71) در بیان وقایع سال 281 ق، شرح‌حال وی را با ابوزرعۀ دمشقی (د 281 ق) خلط کرده، و این...
دیه | حمید گوینده اصطلاح فقهی ـ حقوقی ناظر به مالی که به‌سبب قتل، یا صدمه به جسم اعم از جوارح یا حواس، یا سلب منافع جسمی انسان، برحسب مورد به اولیای دم مقتول یا به مصدوم پرداخت می‌شود.
دارالندوه | بخش تاریخ خانه‌ای نزدیک کعبه، که بزرگان قریش در مکه، پیش و اندکی پس از ظهور اسلام برای رایزنی و مشورت، در آن گرد می‌آمدند.
ضراب خانه | حسن موسوی زاده محل ضرب مسکوکات دولتی از دورۀ ناصرالدین شاه قاجار، بعدها روستایی از توابع شمیران، و امروزه محله‌ای به همین نام واقع در محدودۀ شهرداری منطقۀ 4 تهران.
آدریانوپل | محمدعلی مولوی آدریانوپل، پیمانی كه در 15 ربیع‌الاول 1245ق / 14 سپتامبر 1829م در شهر اَدِرنه (ه‍ م) میان مقامات عثمانی و روسیۀ تزاری منعقد گشت و طی آن با واگذاری امتیازات بسیار به روسیه، به جنگ 1828-1829م، میان دو دولت پایان داده شد. در این جنگ نیروهای روسیه قسمتهایی از خاك تركیه و ازجمله همین شهر را به تصرف خویش درآوردند (...
ترمذ | محسن احمدی شهری کهن در کرانۀ آمودریا. این شهر در جنوبی‌ترین نقطۀ خاک ازبکستان در مجاورت مرز آن کشور با افغانستان، در کرانۀ راست آمودریا در محل تلاقی رودخانۀ سرخان با آن رود واقع است («دائرةالمعارف ازبکستان»، XI/ 63). ترمذ با 824‘ 143 تن جمعیت (1385ش/ 2006م) مرکز استان سرخان دریای ازبکستان است و از گرم‌ترین نقاط آن کشور ...
پاسارگاد | علی موسوی پاسارْگاد، یا پازارگاد، نخستین‌ تختگاه‌ امپراتوری‌ نوپای‌ هخامنشی‌ كه‌ كورش‌ كبیر (سل‍ 559-530 ق‌م‌) احتمالاً پس‌ از پیروزی‌ بر لیدی‌، آن‌ را در حدود سال‌ 547ق‌م‌ پی‌ افكند.
فروغی | حمیدرضا دالوند فُروغی، محمدعلی (1256-1321 ش / 1877-1942 م)، ملقب به ذکاءالملک، سیاستمدار، ادیب و نویسندۀ روزگار مشروطه و پهلوی اول که در بنیادنهادن مردم‌شناسی دولتی ایـران نقشی مهم داشت.
زردچوبه | آمنه میرمطهری زَرْدْچوبه، گیاهی علفی و پایا، از خانوادۀ زنجبیلیان و از راستۀ تک‌لپه‌ایها، که ساقۀ زیرزمینی آن (ریشه) کاربرد خوراکی، دارویی و صنعتی دارد.
حیرتی تونی | پریسا سنجابی حِیْرَتیِ تونی، یا حیرتی مروی، ملا تقی‌الدین محمد هروی متخلص به حیرتی از شاعران روزگار شاه طهماسب صفوی (930-984 ق/ 1524-1576 م). در باب زادگاه و نسب او در بین تذکره‌نویسان اختلاف است. از مرو، تون، بخارا، و کاشان به‌عنوان موطن وی نام برده‌اند و گاهی از او با نسبتهای حیرتی تونی، حیرتی بخارایی، و حیرتی مروی یاد ...
بدرالدین جاجرمی | لیلا پژوهنده بَدرُالدّینِ جاجَرمی (د 686ق/ 1287م)، فرزند عمر، متخلص به بدر و بدر جاجرمی، از شعرای فارسی‌سرای نامدار سدۀ 7ق/ 13م وی در جاچرمِ خراسان متولد شد، اما تاریخ تولدش روشن نیست. در آغاز جوانی و در روزگار حکمرانی بهاءالدین جوینی (د687ق) بر اصفهان و عراق عجم، رهسپار اصفهان شد و در آنجا با برخورادری از لطف و حمایت بها...
ایوانف | جواد فیروزی ایوانُف، ولادیمیر الكسیویچ (1886-1970م/ 1265-1349ش)، شرق‌شناس روسی‌تبار و یكی از محققان برجستۀ تاریخ و مذهب اسماعیلیه. رشتۀ اصلی مطالعات او، زبانهای ایرانی و به ویژه لهجه‌های فارسی بود (دفتری، «كتاب‌شناسی ... » 55، «اسماعیلیه ... »، 28).
رسکت | یدالله مایانی یا رسگت، برج ـ آرامگاهی بازمانده از آغاز سدۀ 5 ق/11 م، واقع در حدود دوکیلومتری روستای رسکت در شهرستان ساری
صحافی | صَحّافی، یا جلدسازی، پیشه‌ای سنتی در رابطۀ مستقیم با کتاب و برخوردار از اعتبار و احترامی خاص در فرهنگ مردم. این پیشه با آمیزه‌ای از انواع هنرها در راستای شیرازه‌کشی (شیرازه‌دوزی)، ته‌بندی (ته‌دوزی) و جلدکردن کتابهای جدید، و نیز مرمت و بازسازی کتابهای فرسوده و ازهم‌گسیخته است.
آرچر | آرْچِر [ārčer]، فردریک اسکات‌ (1813 - 1857م/ 1228-1273ق)، مخترع انگلیسی نخستین روش عملی عکاسی که تهیۀ بیش از یک عدد از هر عکس را امکان‌پذیر ساخت.
خواستگاری | محبوبه حاجی زاده خواسْتْگاری، مراسم رسمی درخواست خانوادۀ پسر از خانوادۀ دختر برای ازدواج پسر و دختر با یکدیگر. خواستگاری یا خواستاری و خواستداری نخستین مرحله از مراحل مراسم سنتی عروسی است که معمولاً از طریق فرستادن پیام، یا شرکت حضوری بزرگان خانوادۀ پسر در خانۀ دختر انجام می‌شود.
آداب الحرب و الشجاعة | جعفر شعار , سید علی آل داوود آدابُ‌الْحَرْبِ وَالشَّجاعَة، كتابی در آیین پادشاهی و كشورداری، شیوه‌های نبرد و آراستن سپاه و راههای دستیابی به پیروزی شناختن انواع گوناگون اسب و اندرز به پادشاهان در زمینه‌های یادشده به زبان پارسی به نوشتۀ محمد بن منصور بن سعید ملقب به مبارك شاه و مشهور به فخرِ مدبر از نویسندگان اواخر سدۀ 6 و اوایل سدۀ 7ق / ...
نرگس، چشمه | سیما صفری چشمه‌ای در دامنۀ جنوبی توچال، روبه‌روی جان‌پناه امیری (سیاه‌سنگ).
دانا | ناصر پازوکی طرودی دانا \ dānā\ ، یا به گویش مردم محل دونا، روستایی نوبنیاد از توابع بخش لواسانات شهرستان شمیران.
اقتصاد، شورای عالی | کامران قدیرلی اقتصاد، شورای عالی \šowrā-ye ālī-ye eqtesād\، (نام شورا چند بار تغییر یافته است)، از باسابقه‌ترین نهادهای مشاوره‌ای و تصمیم‌گیری در امور اقتصادی کشور که با هدف متمرکزساختن مطالعات، بررسی، نظارت، هدایت و هماهنگی در زمینۀ اقتصاد تشکیل شده است.
ابوعلی سیمجور | ابوالفضل خطیبی محمد بن محمد بن ابراهیم (مق‍ ‍387 ق / 997 م)، ملقب به عمادالدوله والمظفر، از امرای بلندپایه، دانشمند و ادیب سیمجوری ــ و فرزند ابوالحسن سیمجور (ﻫ م) ــ که یک چند سپهسالار سامانیان در خراسان بود.
ترکی، زبانها | حسن رضایی باغ بیدی خانواده‌ای از زبانها که مراکز اصلی رواج آنها شمال غرب چین، جنوب سیبری، جمهوریهای آسیای مرکزی، ایران، قفقاز، ترکیه و شبه‌جزیرۀ بالکان است. تنها یک زبان به نام یاکوت خارج از این مسیر و در شمال سیبری رواج دارد (کامری، 187). برخی از زبان‌شناسان، زبانهای ترکی را همراه با زبانهای مغولی و تونگوزی (یا تونگوزی ـ منچور...
ابن ابی یعفور | محمدهادی مؤذن جامی اِبْنِ اَبی یعْفور، ابومحمد، عبدالله بن ابی یعفور عبدی كوفی (د 131ق / 749م)، محدث شیعی و از خواص اصحاب امام جعفر صادق (ع). او را به سبب انتساب به عبدالقیس بن اقصی، از نوادگان ربیعة بن نزار، عبدی گفته‌اند (سمعانی، 9 / 190-192؛ برقی 22). نام پدرش كه به ابویعفور اكبر شهرت داشت (ابن‌حجر، 12 / 281)، واقد و به قولی...
ادویه، راهها | عسگر بهرامی اَدْویه، راهْهـا [rāhhā-ye adviye(a)]، مـجمـوعـه‌ای از راههای بازرگانی دریایی و زمینی که در دوره‌ای طولانی، از روزگار باستان تا سده‌های 11 و 12ق/17 و 18م میان شرق و غرب برقرار بود.
آباده ای | محمد صاحبی آباده‌ای / ʔâbâdeʔi/ ، از گویشهای استان فارس، که در شهرستان آباده رایج است.
حمص | محمدرضا ناجی حِمْص، یا حُمْص، شهری مهم و مشهور در غرب میانی سوریه. این شهر در دو سوی شرقی و غربی نهر العاصی (اورونتس)، در ارتفاع 508 متری از سطح دریا و بر سر راه دمشق به حلب جای دارد. فاصلۀ این شهر تا دمشق در جنوب آن، 162کمـ ، و تا حلب در شمال آن، 192 کمـ است (بهنسی، 55؛ خوند، 285). شهر حمص در 2010 م/ 1389 ش، 600‘889 تن ج...
بهاءالدین زکریای ملتانی | غلامعلی آریا بَهاءُ‌الدّینْ زَكَریای‌ مُلْتانی‌، عارف‌ سدۀ 6 و 7ق‌ /12 و 13م‌ و مروج‌ طریقۀ سهروردیه‌ در هند. كنیۀ او ابومحمد، و خود معروف‌ به‌ بهاء الحق‌ بود و القاب‌ دیگری‌ چون‌ غوث‌ العالمین‌ و بدرالمشایخ‌ داشت‌. وی‌ هاشمی‌ نسب‌ و قریشی‌ بود و تبارش‌ به ‌اسد بن ‌هاشم ‌عبدمناف‌ می‌رسید.
حدائق السحر فی دقائق الشعر | فرشید سادات شریفی حَدایِقُ السِّحْرِ فی دَقایِقِ الشِّعْر، از نخستین کتابهای بلاغی به زبان پارسی که به قلمِ امیر رشیدالدین محمدِ عُمَریِ بلخیِ کاتب، مشهور به رشید وطواط (سدۀ 6 ق / 12م)، در برخی از صنایع مربوط به هنر شعر، به‌ویژه صنایع بدیعی و بیانی، نوشته شده است.
آماسیه | علی اکبر دیانت آماسْیه، یا آماسْیا شهری در شمال آناتولی (جمهوری ترکیه) و مرکز استانی به همین نام در بخش میانی منطقۀ دریای سیاه با °35 و ´51 طول شرقی و °40 و ´39 عرض شمالی (بریتانیکا، ج I). مساحت استان آماسیه با 6 شهرستان، 18 بخش و 360 روستا، 452‘5کمـ‍2 است. کوتاه‌ترین فاصلۀ شهر آماسیه تا کرانۀ دریای سیاه (بندر سامسون) 130کم...
جمال‌الدین اردستانی | حمیرا ارسنجانی مشهور به پیرجمال (د 879 ق / 1474م)، صوفی، شاعر و مؤلف. تخلص او جمالی است و گاه پیرجمال عراقی، فضل‌الله جمالی و نیز عاشق اصفهانی نیز نامیده شده است و طریقه‌ای با عنوان پیر جمالیه منسوب به او ست. برخی منابع نام وی را احمد، برخی دیگر محمد، و برخی هر دو نام را ذکر کرده‌اند (کاشفی، 232؛ حاجی‌خلیفه، 2 / 1611؛ چیمه،...
اویس جلایر | ابوالفضل خطیبی اُوِیْسِ جَلایر، شیخ اویس معزالدنیا والدین (743-777 ق/ 1342-1375م)، دومین و مشهورترین فرمانروای سلسلۀ جلایریان در عراق و آذربایجان.
انجمن معارف | علی میرانصاری اَنْجُمَنِ مَعارِف، انجمنی متشكل از برخی معارف دوستان ایرانی كه در 1315ق/ 1897م، به اهتمام شخصیتهایی مانند امین‌الدوله و احتشام‌السلطنه، با هدف تأسیس مدارس جدید و توسعۀ معارف در تهران تشكیل شد.
روح بن زنباع | علی بهرامیان روحِ بْنِ زِنْباع، ابوزرعه (د 83 ق/ 702 م)، از مردان مشهور در دورۀ اموی.
آقا دربندی | سید کاظم موسوی بجنوردی آقا دربندی \āqā darbandī\، آخوند ملا آقا بن عابد بن رمضان‌علی بن زاهد شروانی، معروف به «فاضل دربندی حایری» (د 1286 ق / 1869 م)، فقیه، اصولی، رجالی، محدث، متکلم و واعظ شیعی امامی. دربندی در اخلاص و دوستی نسبت به اهل‌بیت پیامبر اسلام (ص)، به‌ویژه نسبت به امام حسین (ع)، شهرت بسیاری داشت (قمی، 153)، چنان‌که در رو...
آق قلعه | بخش جغرافیا , اصغر کورنگی آقْ قَلْعه، یكی از بخشهای شهرستان گرگان كه اكنون گاهی آق قَلا خوانده می‌شود. این بخش در طرفین رودخانۀ گرگان و در شمال شهر گرگان قرار گرفته است. از سمت شمال به بخش اترك، از غرب به بخش گُمیشان، از جنوب به بخش مركزی گرگان و دهستان ملك و از شرق به دهستان كَتُول و بخش مركزی شهرستان گنبد قابوس محدود است. این بخش 79...
ارژنگ | یدااله منصوری اَرْژَنْگ [aržang]، نام اثری از مانی و حاوی نقاشی و نگاره‌ها که در زبان پارتی (پهلوی اشکانی) به صورت آردَهَنگ و در فارسی به صورتهای گوناگون: ارژنگ، ارتنگ، ارجنگ، ارثنگ، ارهنگ، ارغنگ، تنگ و چنگ بازمانده است( ایرانیکا).
باذان | صادق سجادی باذان (عربی شدۀ باذام، برای معنی و اشتقاق، ﻧﻜ : یوستی، 56). فرمانروای ایرانی یمن از سوی خسروپرویز مقارن اسلام. نام او در اغلب منابع عصر اسلامی باذان بن ساسان (در برخی منابع عربی در اغلب منابع عربی صورت باذام نیزآمده، مثلاً ابن‌حبیب، 8)، و در برخی باذان بن ساسان الجرون (مجمل...، 173؛ سامان، که تصحیف است) یاد ش...
بهاءالدین ولد | پروانه محمدی بَهاءُالدّین‌ وَلَد، محمد بن‌ حسین‌ خطیبی‌ بكری‌ (543 - 628ق‌ / 1148-1231م‌)، معروف‌ به‌ بهاء ولد «سلطان‌ العلماء»، عارف‌، واعظ، از مشایخ‌ صوفیه‌ و پدر جلال‌الدین‌ محمد مولوی‌.
اشراق | حسین ضیایی روشی در شناخت فلسفی، و مکتبی فلسفی در جهان اسلام که فیلسوف ایرانی، یحیی بن حبش بن امیرک سهروردی (مق‍ 587 ق / 1191 م)، آن را پایه‌گذاری کرده است.
ابن ادریس | حسن یوسفی اشکوری احمدبن ادریس حسنی ابوالعباس (1172-1253ق / 1759-1837م)، مفسّر، محدّث، عارف و صوفی فاسی، رئیس طریقۀ ادریسّیه. او از سادات حسنی است و نسب وی از طریق ادریس بن عبدالله بن حسن (عبدالله محض) به امام حسن (ع) می‌رسد. احمد در آبادی میسور، در نزدیكی فاس واقع در مغرب (مراكش) زاده شد (حسنی یمنی، 1 / 223) و پس از فراگیری ع...
شال کو | محمدعلی جودکی بازی گروهی پسرانه که در بسیاری از مناطق ایران با تفاوتی اندک انجام می‌شود.
اسکار | بخش تاریخ اُسکار \ oskār\ ، نام دو تن از شاهان سوئد.
ابوسعید جنابی | رضا رضازاده لنگرودی حسین بن بهرام (مق‍ ‍300 یا 301 ق / 913- 914 م)، از سران قرامطه و بنیادگذار دولت قرمطیان بحرین. نام او را حسین نیز نوشته‌اند (مقریزی، المقفی، 261).
تفسیر بیضاوی | عباس مصلایی پور از تفاسیر مختصر و بسیار مشهور از سدۀ 8ق/ 14م، تألیف ناصرالدین عبدالله بن عمر بیضاوی (ه‍ م). نام اصلی این اثر چنان که در مقدمۀ مؤلف آمده، انوارالتنزیل و اسرارالتأویل است. این تفسیر که به اتفاق آراء اهل نظر در میان تفاسیر کم‌حجم قرآن کریم از محققانه‌ترین تفسیرها ست و سالیان دراز یکی از کتابهای درسی مجامع دینی ب...
جویای تبریزی | فریده صراف زاده میرزا داراب، معروف به جویای تبریزی و جویای کشمیری، فرزند ملاسامری، از شاعران پارسی‌گوی سدۀ 12ق / 18م در شبه قارۀ هند. اجدادش تبریزی بودند و به هند مهاجرت کردند. میرزا داراب و برادرانش میرزا کامران متخلص به «گویا» و میرزا فتح‌علی متخلص به «تسکین» هر 3 در کشمیر زاده شدند (ابراهیم‌خان خلیل، 44؛ علی‌حسن‌، 110؛ مح...
ابن قف | یوسف رحیم لو امين‌الدوله ابوالفرج بن موفق‌الدين يعقوب بن اسحاق كَرَكی (630-685ق / 1233-1276م)، پزشك و نويسندۀ مشهور مسيحی سوری.
ترکمنی | حسن رضایی باغ بیدی از زبانهای ترکی نو. زبان ترکمنی، براساس تقسیم‌بندی کامری (IV/ 188)، از شاخۀ ترکی جنوبی یا جنوب غربی(اُغوز) و هم‌خانواده با زبانهای ترکی آذری یا آذربایجانی (شامل خلجی و قشقایی)، تاتاریِ کریمه‌ای، سالار و ترکی عثمانی (شامل ترکی بالکان و گاگائوز) است (نیز نک‍ : ایرانیکا، I/ 910, III/ 245؛ کمبل، II/ 1697؛ تکین، I...
ابن سیده | عنایت الله فاتحی نژاد اِبْنِ سيده، ابوالحسن علی بن اسماعيل (398- 458/ 1008-1066 م)، اديب، لغوی و نحوی عصر ملوك الطوايفی اندلس. نام پدر وی در برخی منابع (حميدی، 2/ 493؛ ياقوت، 12/ 231-232) احمد و محمد نيز آمده است، اما هيچ كدام در ذكر سلسله نسب او از اين حد فراتر نرفته‌اند و اين امر، با توجه به نام نيای وی «سيده»، چه بسا حاكی از تب...
ابوالسرایا | علی بهرامیان سرّی بن منصور شیبانی (مق‍ ‍10 ربیع‌الاول 200 ق / 18 اکتبر 815 م)، فرمانده نظامی شورش ابن طباطبا بر ضد مأمون خلیفۀ عباسی.
اجمیر | عباس سعیدی شهری در راجپوتانای قدیم و ایالت امروزی راجستان، واقع در شمال غربی هند.

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام