فرشچیان، موزه

فرشچیان، موزه \ mūze-ye farščiyān \ ، موزه‎ای دربردارندۀ آثار محمود فرشچیان، واقع در کاخ بیرونی رضا شاه، از مجموعۀ کاخ‎ ـ موزه‎های سعدآباد.

براساس مستندات سازمان میراث فرهنگی، کاخ بیرونی رضا شاه یکی از قدیمی‎ترین ساختمانهای موجود در مجموعـۀ سعدآبـاد است. ایـن بنـای خشتی 600 مـ2 وسعت دارد و شامل یک طبقه و یک زیرزمین است. عمارت این کاخ ویژگیهای معماری دوران قاجار را دارا ست. 
این ساختمان در زمان پهلوی اول مدتی دفتر کار رضا شاه، و مدتی هم محل اقامت ملکه عصمت دولتشاهی، همسر چهارم رضا شاه، بود. در زمان سلطنت محمدرضا شاه، این ساختمان به محل سکونت سرآشپز مخصوص او تبدیل شد. در همین دوره تصمیم به تخریب بخش اندرونی ساختمان، و احداث کاخ دیگری به جای آن گرفته شد، اما این تصمیم اجرا نشد. 
پس از انقلاب اسلامی از این عمارت به‎عنوان انباری برای نگهداری برخی از اموال موزه‎ها و دیگر تجهیزات سعدآباد استفاده می‎کردند تا اینکه در دهۀ 1370 ش، پس از اجرای یک دوره مرمت و ایجاد تغییراتی در فضای داخلی، به‎ موزه‎ای برای نمایش آثار محمود فرشچیان، مینیاتوریست مشهور ایرانی تبدیل شد. این موزه در 26 مهر 1380، به نام این هنرمند با 5 سالن مشتمل بر 70 اثر اهدایی از مجموعۀ آثار او به سازمان میراث فرهنگی، گشایش یافت. در مقابل این موزه تندیسی از محمود فرشچیان نصب شده است (آقایی، 51؛ «تهران‎گردی ... »، بش‍ ؛ تحقیقات ... ).
موزۀ فرشچیان از تابستان 1382 ش تا زمستان سال بعد، به‎منظور مجهزشدن به سیستمهای نورپردازی، ارتقای سیستمهای امنیتی و حفاظتی، و اجرای یک دوره مرمت برای دفع رطوبت از این بنای تاریخی تعطیل شد. در جریان عملیات مرمت و احیا، با تخریب یکی از دیوارهای خشتی، نقشۀ مادر و اولیۀ این عمارت قاجاری بدون الحاقات کشف شد. این نقشه اکنون در مرکز اسناد سعدآباد نگهداری می‎شود («موزه ... »، 1؛ تحقیقات).
از مهم‎ترین حوادث مرتبط با موزۀ فرشچیان باید به مفقودشدن شماری آثار هنری از این موزه در بهار 1384 ش اشاره کرد. چند ماه پس از مرمت و بازگشایی مجدد موزۀ فرشچیان، تابلوی «گرفتار» که در یکی از گالریهای موزه به نمایش درآمده بود، و نیز دو اثر طراحی از انبار موزه به سرقت رفت. اگرچه سارق این آثار هنری، یکی از خدمۀ موزه شناخته شد، و صبح روز بعد از این حادثه او را دستگیر کردند، اما وی ادعا کرد که آثار مسروقه را نابود کرده است و از محل آنها اطلاعی ندارد. 
فرمانده یگان پاسداران میراث فرهنگی در 1385 ش اعلام کرد که آثار مسروقۀ موزۀ فرشچیان پیدا شده است؛ اما این خبر در روزهای بعد تکذیب شد. پروندۀ تابلوهای مسروقۀ این موزه همچنان بدون نتیجۀ مشخصی مفتوح مانده است.
پس از سرقت این آثار از موزۀ سعدآباد، فرشچیان به نشانۀ اعتراض به عدم پیگیری مسئولان برای پیداکردن آثارش، از اهدای آثار جدید به این مجموعه خودداری کرده است (محمود‎زاده، 13؛ «فرمانده ... »، 15؛ «خبر ... »، بش‍ ؛ «انصراف ... »، بش‍ ‎).

مآخذ

 آقایی، مهتاب، «موزۀ فرشچیان، کاخ بیرونی رضاخان»، کارنامۀ سال 1381 سعدآباد، تهران، 1382 ش؛ «انصراف فرشچیان از اهدای آثار جدید به موزه»، زمانه (مل‍ ‎)؛ تحقیقات میدانی مـؤلف؛ «تهـران‎گـردی را بـا سعدآبـاد شـروع کنیـد»، راهنمـای کاخ ـ مـوزه‎های سعدآبـاد، روابط عمـومی فـرهنگی ـ تاریخـی سعدآباد، تهران، 1388 ش؛ «خبر پیداشدن آثار فرشچیان تکذیب شد»، خبرگزاری فارس، 1 / 6 / 1385 ش، شم‍ 334‘010‘506‘8؛ «فرمانده یگان پاسداران میراث فرهنگی کشور: تابلوهای مسروقۀ استاد فرشچیان از موزۀ سعدآباد کشف شد»، کیهان، 26 / 5 / 1385 ش، شم‍ 594‘18؛ محمودزاده، چنگیز، «سرنوشت مبهم آثار به‎سرقت‎رفتۀ استاد فرشچیان»، ایران، 25 / 1 / 1385 ش، شم‍ 442‘ 3؛ «موزۀ فرشچیان اسفندماه بازگشایی می‎شود»، خبرگزاری میراث فرهنگی، 3 / 12 / 1383 ش؛ نیز:

Zamaaneh, www.zamaaneh.com / morenews / 10 / 2006 / post_186.html.

شیده لالمی