مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

بدلیسی | محمدجواد شمس بِدلیسی، ابو یاسر عمار بن یاسر بن مطربن سحاب، عارف سدۀ 6ق/ 12م، مشهور به عمار یاسر بدلیسی و ملقب به ضیاء‌االدین. تاریخ ولادت و زادگان او دانسته نیست، اما با توجه به نسبت «بدلیسی»، به احتمال در بدلیس (ﻫ م) زاده شده است.
بوسلیک | منصوره ثابت زاده بوسَلیك (ابوسلیك)، مقامی ‌از مقامهای 12 گانۀ موسیقی قدیم ایران، دور سوم از «ادوار مشهوره» (صفی الدین، 235؛ مراغی، شرح ...، 202، جامع ...، 127، مقاصد...، 55) و دایرۀ بیست و هفتم از «ادوار كثیره» (صفی الدین، 236؛ مراغی، شرح، 202-204)
ارتدکس شرقی | اُرْتُدُکْسِ شَرْقی [ortodoks-e šarqī]، با نام رسمی «کلیسای کاتولیکِ ارتدکس»، یکی از 3 گروه عمدۀ دین مسیحی از نظر اصول اعتقادی و مرجعیت قانونی که وجه اختصاصی‌اش استمرار دادنِ آن به کلیسای حواری به همراه نیایشهای همگانی و کلیساهای منطقه‌ای آن است. کلیسای ارتدکس شرقی پیرو اعتقادات و اعمالی است که نخستین 7 شورای...
ابن بطه عکبری | احمد پاکتچی اِبْنِ بَطّۀ عُكْبَری‌، ابوعبدالله‌ عبيدالله‌ بن‌ محمد (304-387 ق‌/ 917- 997 م‌)، متكلم‌، فقيه‌ و محدث‌ حنبلی‌. نسبت‌ وی‌ به‌ عتبة بن‌ فرقد، صحابی‌ پيامبر اكرم‌ می‌رسد (ابن‌ ابی‌ يعلی‌، 2/ 144). او در عكبرا (شهر كوچكی‌ در حومۀ بغداد) به‌ دنيا آمد و در كودكی‌ برای‌ كسب‌ علم‌ راهی‌ بغداد شد (همو، 2/ 145؛ قس‌: خ...
تصحیف | رضوان مساح , محمد نوید بازرگان خواندن یا روایت کلمه‌ای به اشتباه به علت تشابه حروف مزدوجه (مانند ب، ت، ث، ی، ن)، یا عدم تمایز در نقطه‌گذاری. «صَحَفی» و «مُصَحِّف»کسی را گویند که قرائت وی با تصحیف همراه است. یاقوت نیز تصحیف را از عیوب «منطق» دانسته، و متذکر شده است که تصحیف معمولاً در زمینه‌های تخفیف و تثقیل (نک‍ : دنبالۀ مقاله، بخش بدیع)، ...
حجاب، اصطلاح عرفانی | ثریا خدامرادی حِجاب، اصطلاحی عرفانی، به معنای مانع و حائلی میان بنده و حق، عاشق و معشوق (از جانب عاشق، ولی به ارادۀ معشوق)، طالب و مطلوب...
افریدی | محمد آصف فکرت افریدی \afrīdī\، قبیلۀ بزرگ پشتون (= پتان، افغان) ساکن نواحی مرزی شمال غربی پاکستان و جنوب شرقی افغانستان.
آیین سخنوری | سید علی آل داوود آیینِ سُخَنْوَری، کتابی دربارۀ سخنوری و فن خطابه و شیوه‌های آن همراه با گزیده‌ای از خطابه‌های سخنوران مشهور جهان به زبان پارسی، نوشتۀ سیاستمدار و دانشمند معاصر ایران، محمدعلی فروغی (1256-1321 ش). این کتاب در 2 جلد است: جلد نخستین در 4 مقاله است و مؤلف در آن به بیان کلیاتی دربارۀ فن خطابه و مراحل و اقسام و شرا...
دشت میشان | شیوا جعفری سرزمینی کهن در غرب خوزستان. نام این سرزمین در متون فارسی میانه میشون، در عبری میشان، در سریانی مَیشان، در یونانی مِسِنه، و در دورۀ اسلامی به‌صورت مَیسان آمده است (نک‍ : بازورث، 594؛ نولدکه، 13 نیز حاشیۀ 5).
ادیب پیشاوری | علی میرانصاری اَدیبِ پیشاوَری [adīb-e pīšāvarī]، احمد(1223- 1309ش/ 1844-1930م)، فرزند شهاب‌الدین، از سخن‌سرایان و ادیبان برجستۀ فارسی‌زبان که در بسیاری از علوم نقلی و عقلی سرآمد بود. او به گفتۀ برخی در دهکده‌ای کوهپایه‌ای میان افغانستان و پیشاور، و به گفتۀ برخی دیگر در شهر پیشاور ولادت یافت.
بهار، محمد تقی | احمد سمیعی بَهار، محمدتقی‌ ملك‌ الشعرا (13 ربیع‌الاول‌ 1304ق‌ - اول‌ اردیبهشت‌ 1330ش‌ / 10 دسامبر 1886-20 آوریل‌ 1951م‌)، شاعر، روزنامه‌نگار، نمایندۀ مجلس‌، وزیر، استاد دانشگاه‌ و عضو فرهنگستان‌ ایران‌.
احمد هاشم | بخش ادبیات اَحْمَدْهاشِم (1304-1352ق/ 1887-1933م)، شاعر و نویسندۀ ترک، فرزند عارف حکمت‌بیک آلوسی‌زاده. از خاندان وی دانشمندانی بزرگ در فقه و تفسیر و ادب برخاسته‌اند. نیای او در عهد هلاکوخان (654-663ق/ 1256-1265م) از بغداد گریخت و به آلوس رفت و اخلاف او که تا سدۀ 11ق/ 17م در آن سامان می‌زیستند، به آلوسی و سپس آلوسی‌زاده ...
ابراهیم نخعی | حسن یوسفی اشکوری اِبْراهیمِ نَخَعی، ابو عمران بن یزید (د 96ق / 715م)، متكلم، فقیه، محدّث و از حافظان بنام حدیث. نام و نسب كامل او ابراهیم بن یزید بن قیس بن اسعد نخعی كوفی است. در تاریخ تولد و مرگ وی اتفاق نظر نیست: تولّد او را در 50ق / 670م (بستانی ف) و مرگ او را در 95 ق‌م نیز دانسته‌اند (صفدی، 1 / 169). با اینكه راویان و تار...
ختمی | مریم سامعی خَتْمی، یا خطمی، از گیاهان خودرو با رنگها و خواص دارویی مختلف.
پیراهن | فاطمه میرشجاعی بخشی از پوشاک که تکیه‌گاه آن شانه‌ها ست و بالاتنه را می‌پوشاند.
ارگ تهران | مریم همایونی افشار اَرْگِ تِهْران [arg-e tehrān] ، بخش سلطنتی و دیوانی تهران درگذشته. تهران تا پیش از فرمان شاه طهماسب صفوی در 961ق/ 1554م فاقد حصار و برج و بارو بود، اما احداث چهارباغی از چنار در زمان شاه عباس، نیز اقامت یک سالۀ شاه سلطان حسین و پذیرایی او از درّی افندی، سفیر عثمانی، بیانگر اهمیت این شهر در آن دوره است (کلاویخ...
اهر | مژگان نظامی اَهَر، شهر و مركز شهرستانی به همین نام در استان آذربایجان شرقی. دربارۀ سبب نام‌گذاری این شهر گفته‌اند: چون در این منطقه درخت اَهَر (در عربی اَهْر = وَن یا زبان گنجشك) فراوان بوده، شهر به این نام معروف شده است ( آنندراج؛ هدایت، 130؛ فرهنگ جغرافیایی ... ، 7/ 58).
بلعم باعور | فرامرز حاج منوچهری بَلْعَمِ باعور (یا باعورا)، دانشوری‌ پرهیزگار در قصص‌ بنی‌اسرائیل‌ که‌ فرجام‌ کار او به‌ تباهی‌ انجامید. داستان‌ بلعم‌ بن‌ باعور (بلعام‌ بن‌ بعور)، از مضامین‌ مشترک‌ در نوشته‌های‌ دینی‌ عهدین‌ و روایات‌ اسلامی‌، با خطوط کلی‌ همسان‌ است‌.
آق حصاری | سید علی آل داوود آق‎حصاری \āq-hesārī\، محیی‎الدین محمد بن بدرالدین ‎محمود حنفی صاروخانی رومی (د 1001 ق / 1593 م)، ادیب و شاعر ترک. او در آق‌حصار (شهری در ترکیۀ امروز) زاده شد (زرکلی، 6 / 275؛ محبی 3 / 400). در 963 ق / 1556 م، به مصر سفر کرد و در آنجا منصب قضاوت یافت (عطایی، 321). در 982‌ ق / 1574 م، به مدینه رفت و در آنجا مقا...
زمزم | حسن اکبری بیرق زَمْزَم، نام چشمه یا چاهی مشهور، نزدیک خانۀ کعبه که در فرهنگ مسلمانان اعتقادات و باورهای گوناگونی دربارۀ آن وجود دارد. معروف است که این چشمه با ساییدن پای اسماعیل (ع)، پسر (نوزاد) ابراهیم (ع) بر زمین، گشوده شد. زمزم در ضلع شرقی مسجد‌الحرام و در نزدیکی مقام ابراهیم قرار دارد (یاقوت، 2/ 941-943؛ ابن‌بطوطه، 126-...
ذوالریاستین | محسن شرفایی مرغکی حاج میرزا عبدالحسین شیرازی (13 ربیع‌الاول 1290 -1 شوال 1372 ق / 11 مۀ 1873-24 خرداد 1332 ش / 14 ژوئن 1953 م)، فرزند حاج علی آقا وفاعلیشاه، فرزند حاج آقا محمد منورعلیشاه، ملقب به مونس‌علیشاه، صوفی و از مشایخ طریقۀ نعمت‌اللٰهیه، شاعر، نویسنده و فعال سیاسی در اواخر دورۀ قاجار.
چیغ | مریم محمدتبار چیغ، حصیری بافته‌شده از نی یا ترکه‌های باریک درختان و گیاهان خودرو، مختص مناطق عشایری ایران.
ابن یونس، ابوالحسن | علیرضا جعفری نائینی ابوالحسن علی بن ابی سعید عبدالرحمن بن احمد ابن یونس صدفی (د 399 ق / 1009 م)، ریاضی‌دان و منجم.
آیین اسکندری | سید علی آل داوود آیینِ اِسْكَنْدَری، منظومه‌ای به زبان پارسی اثر علی ملقّب به زین‌العابدین بن عبدالمؤمن بن صدرالدین متخلّص به نویدی و سپس عبدی، و مشهور به عبدی بیك شیرازی (921- 988ق / 1515-1580م). این مثنوی كه نام آن را برخی از فهرست‌نویسان ایرانی آیینۀ اسكندری ضبط كرده‌اند، منظومۀ پنجم از نخستین خمسۀ (پنج گنج) این سراینده و ...
ژوکوفسکی | مریم سامعی ولنتین الکسیویچ، ایران‌شناس نامی روس در سدۀ 19-20 م / 13-14 ق.
درجزین | حسن موسوی زاده یا درگزین، نام شهر و ناحیه‌ای کهن، و امروزه نام روستا و نام دو دهستان به نامهای درجزین سفلا و درجزین علیا در شهرستان رزن، واقع در شمال خاوری استان همدان.
حیوانات | فرامرز حاج منوچهری , حمید رضا شایگان فر حِیْوانات، از حیوانات در زبان و ادبیات فارسی معمولاً به یکی از صورتهای ذیل سخن می‌رود:
خلاری | مژگان هوشمند خلّاری / xollâri/ ، از گویشهای جنوب غربی ایران و زیرمجموعۀ گویشهای استان فارس.
روم | مهدی مطیع , فاطمه شرکت روم، سی‌امین سورۀ قرآن کریم به ترتیب مصحف، و هشتاد‌وچهارمین سوره در ترتیب نزول، پس از سورۀ انشقاق (84)، و پیش از سورۀ عنکبوت (29).
ابن بنا | یونس کرامتی اِبْنِ‌بَنّا، ابوالعباس احمد بن محمد بن عثمان اَزدی مراکشی (د 721 ق/ 1321 م)، ریاضی‎دان، ستاره‎شناس و ادیب صوفی‌مشرب، از مردم مغرب اقصا که در علوم دینی، تفسیر، ادب عرب و پزشکی نیز دست داشت. او به‌سبب شغل پدر بدین نام خوانده می‎شد (ابن‎قاضی، جذوة ... ، 148؛ بابا‎تنبکتی، 65). بنا‌به گزارش ابن‎قاضی (همان، 152؛ ن...
آزادی منفی و آزادی مثبت | آزادیِ مَنْفیْ وَآزادیِ مُثْبَت [ āzādī-ye manfī va āzādī ye mosbat-] : فیلسوفانِ طرفدار آزادی مثبت غالباً در برابر عقاید اهل مکتب تجربی انگلستان ــ از هابز تا جان استوارت میل و برتراند راسل ــ واکنش نشان می‌دهند. هابز آزادی را به معنای عدم مانع و رادعِ خارجی در مقابل رفتار هدفمند آدمی تعریف می‌کرد، مانند آبی...
دوتار | گلاله هنری دوتار، سازی زهی ‌‌ـ مضرابی، با کاسه‌ای گلابی‌شکل، دسته‌ای بلند و دو رشته تار. امروزه حوزه‌های نواختن دوتار عبارت‌اند از: شمال خراسان در شهرهای بجنورد، اسفراین، شیروان، درگز، و قوچان (درویشی، 1/ 151)؛ جنوب و شرق خراسان در شهرهای بیرجند، قائنات، تربت جام، کاشمر، باخرز، خواف، و سرخس (همو، 1/ 123)؛ نواحی ترکمن‌نش...
تیپو سلطان | هدی سید حسین زاده تیپوسُلْطان، فتح‎علی‎‎خان بهادر (مق‍ ذیقعدۀ 1213/ مۀ ‌1799)، نیز مشهور به تیپوصاحب و ببرمیسور، واپسین حکمران مسلمان میسور در جنوب هند. پدرش تیپو حیدر علی‎خان بهادر (حک‍ 1175-1196ق/ 1761-1782م) مؤسس نخستین حکومت مسلمان در ساحل مالابار در جنوب هند، و مادرش دختر نورمعین‌الدین، از خانواده‌ای محترم بود (هاردی، 17؛...
احمد بن محمد بن عبدالصمد شیرازی | ابوالفضل خطیبی اَحْمَدِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدُالصَّمَدِ شیرازی، خواجه ابونصر (د ح 434ق/ 1043م)، وزیر سلطان مسعود و مودود غزنوی.
البیرة | إلْبيرَة، مدينة قدیمة ومرکز إقلیم بنفس الاسم في جنوب
ترنگبین | پیمان متین یا ترنجبین، نوعی صمغ در رنگها و طعمهای متفاوت از شیرین تا بی‌مزه با مصارف متعدد در شیرینی‌پزی و پزشکی مردمی. ترنگبین مرکب از دو واژۀ فارسی تر و انگبین است.
خجندی | حمید بهلول خُجَنْدی، ابومحمود حامد بن خضر، منجم، ریاضی‌دان و سازندۀ برجستۀ ابزارهای نجومی در قرن 4 ق / 10 م. او را ابومحمد نیز گفته‌اند
ابراهیم، قرآن | محمدعلی لسانی فشارکی اِبْراهیم (جایگزین مقالۀ دبا)، نام چهاردهمین سوره از قرآن کریم، دارای 7 واحد موضوعی (رکوع)، 52 آیه (یا 51، 54، 55 آیه)، 831 کلمه و 434‘6 حرف.
شش انداز | مریم یادگاری غذایی به‌صورت خورش که در برخی جاها بیشتر برای مناسبتی خاص مثل شب شش نوزاد، و در برخی از مناطق برای زمانی معین در سال، مثل شبهای دهم تا آخر بهمن می‌پزند.
خورشید | اصغر کریمی خورْشید، ستارۀ ثابتی که مرکز منظومۀ شمسی است. خونگ کهن‌ترین واژه برای خور و خورشید است که در سروده‌های زردشت آمده، و برآمدن و فرو رفتن خونگ (خورشید) را نشانی از فر و شکوه پروردگار یکتا دانسته‌اند ( گاتها، هات 50، بند 10). در بعضی از گویشهای محلی، مثل گویش کرمان و فامور، خورشید را روز می‌‌نامند (کوهی، 95، حاشی...
محمد و عبدالله، امامزادگان | حسن موسوی زاده دو امامزاده در آبادی بوجان، واقع در دهستان لواسان کوچک. بقعۀ این امامزادگان در منطقه‎ای کوهستانی و خوش‌آب‌وهوا در آبادی بوجان و در 10کیلومتری محلۀ گلندوک قرار دارد (سروقدی، 167؛ طباطبایی، 119).
استویهاد | شهلا آذری اَستْویهاد \ astvihād\ ، دیـوِ مرگ در دیـن زردشتی. نام این دیو در اوستا به صورت astō.vīδātav- (بارتولمه،214) و در فارسی میانه به صورت astwihād (مکنزی، ذیل «استویهاد») آمده، و معنی آن «جداکنندۀ استخوانها» است (بارتولمه، همان‌جا).
ابن ابی صادق | غلامرضا جمشیدنژاد اِبن اَبی صادِق، ابوالقاسم، عبدالرّحمن بن علی بن احمد ابن ابی صادق نیشابوری (ح 385-470ق / 995-1077م)، پزشك، كالبدشناس و شارح آثار بقراط و جالینوس و ملقّب به بقراط دوم. تاریخ تولد و سال فوت ابن ابی صادق را در منابع متقدّم به صراحت تعیین نكرده‌اند، اما به طور مسلّم در 460ق / 1068م وی زنده بوده است (ابن ابی اصیب...
ابوحاتم رازی، احمد | مسعود جلالی مقدم احمد بن حمدان بن احمد (د 322 ق / 934 م)، از متفكران، مصنفان و داعيان بزرگ اسماعيلی ايران.
دهلی، سلاطین | هدی سید حسین زاده عنوان کلیِ سلسله‌های مسلمانی که در فاصلۀ سالهای 602-961 ق / 1206-1554 م، بر بخشهایی از شبه‌قارۀ هند، با مرکزیت دهلی، حکومت کردند.
افرا | هما میرانصاری افرا \afrā\، جنسی از گیاهان گل‌دار، مشتمل بر نزدیک به 200 گونۀ درختی و درختچه‌ای.
جصاص | علی تولایی جَصّاص، ابوبکر احمد بن علی رازی (305-370ق / 917-981م)، فقیه و عالم حنفی ساکن عراق. لقب جصاص به معنای گچ‌کار (سمعانی، 2 / 63؛ نیز نک‍ : ابن منظور، ذیل جصص) در معرفی او از سوی ابن ندیم (ص 261)، خطیب بغدادی (5 / 72) و محمد ذهبی (سیر ... ، 16 / 340) ذکر نشده است.
جزیره | محمدرضا ناجی جَزیره، نامی که درمنابع‌اسلامی به‌بخش علیای بین‌النهرین داده شده است. این منطقه که گاه جزیرۀ اَقور یا اقلیم اقور (مقدسی، 136؛ یاقوت، 2 / 72) و جزیرۀ فُراتیه (ابن خلدون، 2(1) / 310، 312) نامیده شده است، میان دو رود دجله و فرات قرار دارد (یاقوت، همانجا) و در واقع جزیره به معنی حقیقی کلمه نیست. امروزه این منطقه ...
ارزنجان | علی اکبر دیانت اَرْزَنْجان‌، استانی‌ در آناتولی‌ شرقی‌ در حوضۀ علیای‌ فرات‌ (قره‌سو، شاخۀ بزرگ فرات‌) در تركیه‌ كه‌ مركز آن‌ نیز شهری‌ به‌ همین‌ نام‌ است‌.
ابن ابار ابوعبدالله | محمدعلی لسانی فشارکی اِبْنِ اَبّار، ابوعبدالله محمّد بن عبدالله قُضاعی (595-20 محرم 658ق / 1199-6 ژانویۀ 1260م)، كاتب، مورّخ، محدّث، ادیب و سیاستمدار ‌اندلسی. افرادی كه از قبیلۀ قضاعۀ یمن به ‌اندلس كوچیده بودند از دیرباز در محلی به نام ‌اُنده در همسایگی بلنسیه مسكن داشتند. پدر ابن ابار و احتمالاً خود او نیز در همین محل به دنیا آم...

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام