افریدی

افریدی \afrīdī\، قبیلۀ بزرگ پشتون (= پتان، افغان) ساکن نواحی مرزی شمال غربی پاکستان و جنوب شرقی افغانستان. 
برپایۀ شجره‌نامۀ اقوام کرلانری (کارو، 21)، نیای بزرگ این قبیله فریدون، پسر مانی، پسر کودی، پسر کرلانر (یا کرران) است؛ ازاین‌رو، شاید بتوان میان نام افریدی و فریدون یا افریدون پیوندی یافت. اما برخی برآن‌اند که افریدی (در زبان پشتو: اپریدی) با اپاریتۀ مذکور در تاریخ هرودت (ص 181-182) یکی است. برخی از پژوهشگران نام‌آور نیز از این نظر طرف‌داری می‌کنند (کارو، 37). به‌روایت هرودت (همانجا)، در پکتیکا، 4 قوم در کنار هم می‌زیسته‌اند: گنداری، ستاگیدی، اپاریته و دادیک. به‌عقیدۀ صاحب‌نظران، گنداری با گندهـاری ــ که در سروده‌های ودایی هـم یـاد شده ــ اپاریتـه بـا افریدی، ستـاگیدی بـا ختک، و دادیک با تاجیکی یکی است (کارو، 29؛ کهزاد، 113، 123). در میان افریدیان، عقیده‌ای وجود دارد حاکی از آنکه اصل آنان از یونان است. این مطلب را ابوالفضل علامی آورده است و در سده‌های 13 و 14 ق / 19 و 20 م برخی از خاورشناسان هم آن را تکرار کرده‌اند (نک‍ : ایرانیکا). 
افریدیان به 8 خیل (گروه، قوم) تقسیم شده‌اند: کوکی‌خیل، مَلِکدین‌خیل، قنبر‌خیل، کَمره‌ای، زَکّا‌خیل (زخه‌خیل)، اَکا‌خیل، آدم‌خیـل و سپـاه. 6 خیل یا گـروه اول ــ کـه به افریدیان خیبر معروف‌اند ــ تابستان در میدان تیراه و نواحی علیای رودبارا زندگی می‌کنند و زمستان به دشتها فرود می‌آیند (EI1, I / 175-176). گفته‌اند که این خیلها، به‌ویژه زکا‌خیل، مردمی بدوی و قانون گریزند و غالباً بر دشتها می‌تازند (همانجا). 
این اقوام در حدود یک هزار میل مربع منطقۀ کوهستانی جنوب و غرب پیشاور را در اختیار دارند که گذرگاه خیبر در آن واقع شده است (اسپین، 46). سرزمین افریدیان پاکستان از سلسله‌های شرقی سفیدکوه و نیمۀ شمالی تیراه، و از گذرگاه خیبر تا غرب و جنوب پیشاور گسترده است. گذرگاه خیبر در شمال کوههای افریدی و درست در جنوب رود کابل واقع شده است که راه کابل ـ پیشاور از آن می‌گذرد. در مرکز این کوهها، سرزمین مرتفع تیراه قرار دارد که متشکل از چند دره با ارتفاع 829‘1 تا 134‘2 متر است و میان قبیلۀ افریدی و همسایۀ جنوبی آن، قبیلۀ اورکزی، تقسیم شده است. درۀ اصلی بخش افریدی میدان نام دارد که صحرای فراخ و خوش‌منظری است. رودبارا در شمال آن واقع شده، که به‌سوی مشرق در جلگه‌های پیشاور جاری است (EI1، همانجا). افریدیان افغانستان بیشتر در استان پکتیا ــ که در گذشته جنوبی خوانده می‌شد ــ زندگی می‌کنند (نک‍ : ایرانیکا). 
افریدیان مردمی کوهستانی به شمار می‌روند؛ بلندبالا، خوش‌سیما، دارای رنگ پوست روشن، نیرومند و باریک‌اندام‌اند. استخوان گونه‌هاشان برجسته، و ابروانشان به بالا کشیده است. سیمایِ آنان با ساختار کلی سیمای افغانان اختلاف دارد و می‌توان گفت که نژادی ویژه و کوهستانی بوده‌اند که با پیشروی به‌سوی شمال، جذبِ افغانان شده‌اند. 

مآخذ

کهزاد، احمدعلی و دیگران، دافغانستان پخوانی تاریخ، کابل، 1334 ش؛ نیز: 

Caroe, O., The Pathans 550 B. C. - A. D. 1975, London, 1964; EI1; Herodotus, The History, tr. G. Rawlinson, New York, 1974; Iranica ; Spain, J. W., The Pathan Borderland, Karachi, 1985. 
محمدآصف فکرت (دبا)