مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

ابرشهر | علی بته کن اَبْرشَهْر، نام قدیم ناحیه‌ای بوده است كه نیشابور كنونی در آن قرار دارد. وجه تسمیه: منابع مختلف اسلامی این نام را به صورتهای اَبْرَشهر (ابن حوقل، 2 / 431؛ یاقوت، بلدان)، آبِرْشهر (شباب، 2 / 580)، و گاه به تخفیف بَرْشَهر (یاقوت، همان) ضبط كرده‌اند، امّا صورت اصلی و صحیح اَبَرْشهراست (دینوری، 48؛ بیهقی، 322؛ یا...
جلولاء | محمد کاظم میر سجادی شهری کهن در استان دیالی عراق کنونی و محل وقوع جنگی به همین نام میان سپاهیان ساسانی و عربها. این شهر با 486‘44 تن جمعیت (1384ش / 2005م) («فرهنگ ... 1». npn) در°34 و ´16 عرض شمالی و °45 و´10 طول‌شرقی («اطلس ... 2»، I / 79) در فاصلۀ حدود 27 کیلومتری شهر مرزی خانقین، در شرق عراق واقع است («راهنما ... 3»، 597).
ابن محرز، ابوالخطاب مسلم | تقی بینش ابوالخطاب مُسلم و به قولی سَلْم يا عبدالله، موسيقی‌دان ايرانی‌تبار و خوانندۀ هنرمند مكی. او در مكۀ معظّمه پرورش يافت و حدود 140ق / 757م (زركلی، 7 / 223؛ بستانی) يا به روايتی قابل ترديد 96ق / 715م (فارمر، «تاريخ موسيقی»، 78) درگذشت.
استیفاء، دیوان | سید علی آل داوود اِسْتیفاء، دیوانِ، واژۀ استیفاء در لغت به معنی دستیابی به تمام چیزی مثلاً تمام مال و یا حق خود را از کسی گرفتن، و در اصطلاح به معنی معرفت به قوانین امور مالی و ضبط دخل و خرج و شیوۀ محاسبات مربوط به آن است. استیفاء همواره در دوره‌های مختلف نظم و نسق خاصی داشته، و در ادوار تاریخی و ولایات مختلف متغیر بوده است. ...
شهر فرنگ | فاطمه شعبانی اصل شَهْرِ فَرَنْگ، دستگاهی برای نمایش تصاویر. این دستگاه جعبه‌مانند پیش از ورود سینما و تلویزیون به ایران، تقریباً در همۀ شهرهای مهم، به‌خصوص در تهران رواج داشت (شهری، تاریخ ... ، 1 / 387).
آش پزان | معصومه ابراهیمی آشْ‌پَزان، مراسم سالانۀ آش‌پزی مخصوص دربار قاجاریان. این آش چون به شاهان قاجار اختصاص داشت، به آش «قجرها» یا «قجری»، «شاهانه» و «نذری شاه»...
اشعار عامیانۀ ایران | محمد جعفری (قنواتی) اَشْعارِ عامیانۀ ایران (در عصر قاجاری)، اثری از والنتین الکسیویچ ژوکوفسکی (1858- 1918م)، ایران‌شناس روسی، در اواخر سدۀ 19 م / 13 ق.
اسلامی، جزیره | احمد آرین نیا اسلامی، جزیرۀ \ jazire-ye eslāmi\ ، جزیره‌ای مهم و تاریخی در حاشیۀ شرقی دریاچۀ ارومیه. این جزیره در گذشته شاها، شاهو و شاهی خوانده می‌شد. دریاچۀ ارومیه نیز در گذشته شاهی نامیده می‌شد و اینکه کدام‌یک از این دو (دریاچۀ شاهی و جزیرۀ شاهی) نام خود را از دیگری گرفته است، به‌درستی دانسته نیست (هویدا، 285، 289).
اشراط الساعه | ناصر گذشته = نشانه‌های وقوع قیامت)، اصطلاحی در قرآن و حدیث كه بر مجموعه حوادثی اطلاق می‌شود كه پیش از واقعۀ عظیم قیامت اتفاق خواهد افتاد. اشراط از لحاظ لغوی جمع «شَرَط» به معنای «علامت» است. معنای اصلی این واژه همان شرط است و شرط عاملی است كه وجود امری به تحقق آن بستگی دارد. دلیل پیوند معنایی شرط با علامت این است كه تحق...
اصول عملیه | احمد پاکتچی \osūl-e amaliyye\، اصطلاحی در اصول فقه، به معنی اصول یا ضوابطی که در موارد بروز شک در تعیین حکم شرعی، تکلیف مکلف را روشن می‌سازد.
خواجه، کوه | جواد محمدی خمک خواجه، کوه، تنها عارضۀ کوهستانی در جلگۀ سیستان با آثاری از زمان اشکانیان، ساسانیان و سده‌های نخستین اسلامی در گوشه و کنار و اطراف آن، که باورها و عقایدی پیرامون آن در فرهنگ مردم زردشتی، مسیحی و مسلمان منطقه شکل گرفته است.
پشمک | شهناز مسناوی از شیرینیهای بسیار کهن ایرانیان که در برخی از مراسم مذهبی و آیینهای شادی استفاده می‌شود.
بشر حافی | حسین لاشیء بِشْرِ حافی‌، ابونصر بشر بن‌ حارث‌ بن‌ عبدالرحمان‌ (150 یا 152- 227ق‌ / 767 یا 769-842م‌)، زاهد و صوفی‌ مشهور.
حدس | محمدجواد انواری حَدْس، اصطلاحی در فلسفه و منطق که بر نوعی معرفت مستقیم غیر حسی و غیر استدلالی اطلاق شده است. واژۀ حدس در تداول عام بر حالتی ذهنی دلالت می‌کند که در آن چیزی از قبیل رابطۀ میان دو رویداد خاص بی‌درنگ به ذهن متبادر می‌شود، اما این نوع رهیابی ذهنی که غالباً کیفیتی فردی و نشانه‌ای از تیزهوشی دانسته می‌شود،
ابوطاهر طرسوسی | بخش ادبیات ابوطاهر [محمد] بن حسن بن علی بن موسی طرسوسی، داستان‌پرداز و نویسندۀ سدۀ 6 ق.
اسدآباد | عباس سعیدی اَسَدْ آباد، شهر و شهرستانی‌ در غرب‌ استان‌ همدان‌.
آقانجفی قوچانی | رمضان علی شاکری آقانجفی قوچانی \āqā-najafī-ye qūčānī\، سید محمد‌حسن ابن سید محمد نجفی (1295-1363 ق / 1878-1944 م)، فقیه، حکیم و ادیب. آقانجفی در روستای خسرویه، از توابع قوچان زاده شد. پدرش سید محمد، که در خسرویه به کشاورزی اشتغال داشت، به تحصیل فرزندش رغبت بسیار نشان می‎داد. به همین سبب، او را به مکتب فرستاد و آقانجفی کتابها...
روایت امید اشوهیشتان | فرزانه حاتم پور رَوایَتِ اِمیدِ اَشَوَهیشْتان، از آثار به جا مانده به خط و زبان پهلوی (فارسی میانۀ ساسانی)، در زمینۀ احکام دینی و آداب اجتماعی و شخصی زردشتیان.
دجله | علی کرم همدانی از بزرگ‎ترین و پرآب‎ترین رودخانه‎های غرب آسیا. این رودخانه با درازای حدود 900‘1 کم‍ـ و حوضۀ آبریزی به وسعت 000‘110 کمـ2، از رشته‎کوههای توروس در جنوب باختری دریاچۀ وان در حدود 25‌کیلومتری جنوب خاوری شهر آلازیق در خاور ترکیه سرچشمه می‎گیرد و در جهت جنوب خاوری به سوی عراق جریان می‎یابد.
آموزش و پرورش، مجله | حمیدرضا دالوند آموزِش وپَرْوَرِش، مَجَلّه، شمارۀ ویژۀ مردم‌شناسی. شمارۀ 9 سال هشتم مجلۀ آموزش و پرورش (آذرماه 1317)، نخستین ویژه‌نامۀ مطبوعاتی مردم‌شناسی در ایران است
ادیب پیشاوری | علی میرانصاری اَدیبِ پیشاوَری‌، احمد (1260- 1349ق‌/ 1844-1930م‌)، فرزند شهاب‌الدین‌، از سخن‌ سرایان‌ و ادیبان‌ برجستۀ معاصر كه‌ در بسیاری‌ از علوم‌ نقلی‌ و عقلی‌ سرآمد بود.
آلماآتا | عنایت الله رضا آلْماآتا، پایتخت جمهوری شوروی قزاقستان و مرکز استانی به همین نام. جمعیت شهر آلماآتا در 1976 م در حدود 000‘851 نفر (BSE3, I / 449) و جمعیت استان آلماآتا تا اول ژانویۀ 1927 م در حدود 000‘526‘1 نفر بود (همان، XI / 146). مساحت استان آلماآتا را 700‘104 کمـ‍2 نوشته‌اند (همانجا)، ولی در کتاب «جمهوری شوروی قزاقستان»1...
استارلایت، کارخانه | محسن مرادی استارلایت، کارخانه \kār-xāne-ye estār-lāyt\، کارخانۀ جوراب‌بافی که در سالهای پس از انقلاب، جوراب‌بافی آسیا نام گرفت و امروزه کارخانه‌ای است متروکه در کیلومتر 9 جادۀ مخصوص تهران ـ کرج.
آستانه حضرت معصومه | صادق سجادی آستانۀ حضرتِ معصومه \ āstāne-ye hazrat-e maˀsume\ ، حرم حضرت فاطمۀ معصومه (ع) و ساختمانها و موقوفات و تشکیلات اداری وابسته به آن که بیشتر آنها در شهر قم واقع است.
حمله حیدری | محمد جعفری (قنواتی) حَمْلۀ حِیْدَری، نامی عمومی برای چند منظومۀ مستقل، با موضوع شرح زندگی و مبارزات حضرت علی (ع).
آفریقای مرکزی، جمهوری | بخش جغرافیا آفریقای مرکزی، جمهوری \jomhūrī-ye āfrīqā-ye markazī\، کشوری محصور در خشکی در مرکز قارۀ آفریقا. این کشور بیش ‌از 610 ﻛﻤـ از دریا فاصله دارد و از شمال با چاد، از شرق با سودان، از جنوب با جمهوری دموکراتیک کنگو (کنگوی کینشاسا) و جمهوری کنگو (کنگوی برازاویل)، و از غرب با کامرون هم‌مرز است. شهر بانگویی، پایتخت جمهو...
حجت الاسلام | احمد پاکتچی حُجَّتُ‌الْاِسْلام، یا حجة الاسلام، لقبی برای عالمان دینی که نزد مذاهب گوناگون در طول قرون متمادی کاربرد داشته و امروزه بیشتر نزد امامیه رایج است.
حجر اسماعیل | فرامرز حاج منوچهری حِجْرِ اِسْماعيل، فضايی محصور در ديواری نيم‌دايره و قوسی‌شکل در سمت شمالی کعبه. اين ديوار با ارتفاع 32 / 1 متر و پهنای 50 / 1 متر از رکن عراقی (سمت شمال کعبه) آغاز، و به نزديکیِ رکن شامی‌(سمت غربی کعبه) منتهی می‌شود.
اسحاق بن سلیمان اسرائیلی | یونس کرامتی , محمدجواد انواری اِسْحاقِ بْنِ سُلِیمانِ اِسْرائیلی‌، ابویعقوب‌ (ح‌ 241- پس‌ از 341ق‌/ 855 -952م‌)، پزشك‌ پرآوازۀ مصری‌ و فیلسوف‌ نوافلاطونی‌ یهودی‌، شاگرد اسحاق‌ بن‌ عمران‌ و استاد ابن‌ جزار (ه م‌ م‌).
آقاعلی اکبر فراهانی | امیر حسین پورجوادی آقاعلی‌اکبر فراهانی \āqā-alī-akbar-e farāhānī\، (1236؟- 1274 ق / 1821- 1858 م) از نوازندگان برجستۀ تار در دورۀ قاجار. آقاعلی‌اکبر فرزند شاه ولی‌الله، و از موسیقی‌دانان خاصۀ دربار محمد شاه (سل‍ 1250-1264 ق / 1834- 1848 م) و ناصرالدین شاه قاجار (سل‍ 1264 -1313 ق / 1848- 1895 م) بود.
ارم، هتل بزرگ | حسن موسوی زاده ارم، هتل بزرگ \ hotel-e bozorg-e eram\ ، هتلی سه‌ستاره واقع در بزرگ‌راه حقانی، بعد از ایستگاه مترو. این هتل در دهۀ 1350 ش در شمال تهران و در منطقه‌ای خوش‌آب‌وهوا با چشم‌اندازی زیبا و به دور از هیاهوی کلان‌شهر تهران تأسیس شد. هتل بزرگ ارم دارای 60 اتاق است. از ویژگیهای این هتل قرارداشتن آن در کنار بزرگراههایی ...
آل عصفور | حسن یوسفی اشکوری آلِ عُصْفور، خاندانی از علمای روحانی شیعه در بحرین، قَطیف و نواحی جنوب ایران در سدۀ 12 و 13 ق / 18 و 19 م. شخصیتهای بنام این خاندان، علاوه‌بر لقب آل عصفور، به ابن‌عصفور و یا عصفوری نیز شناخته شده‌اند. نیای این خاندان عصفوربن احمدبن عبدالحسین بن عطیة بن شیبۀ درّازی شاخوری بَحرانی است که شرح احوال او دانسته نیس...
ابابیل | آذرتاش آذرنوش اَبابیل، واژۀ قرآنی به معنی دسته‌ها، گروهها (برای پرنده، اسب و شتر). این كلمه از الفاظ نادر است و تنها یك بار در قرآن (فیل / 105 / 3) به كار رفته و به همین جهت در كتابهای لغت و تفسیر بحثهای مفصلی برانگیخته است. پیش از وحی الهی، این كلمه در اشعار شاعران عرب جاهلی به كار رفته است. نخستین شاعر إِمْرَؤُ القَیس اس...
پول | عباس سعیدی , احمد باقری پول، واژه‌ای مأخوذ از ابل1، واحد تاریخی وزن در یونان، برابر یک‌ششم درهم («واژه‌نامۀ واحدها...2»، ذیل ابل). واژۀ پول در ایران ظاهراً از زمان اشکانیان رایج بوده است ( لغت‌نامه...). از میان منابع موجود، نخستین‌بار در سفرنامۀ ناصرخسرو به کار رفته است، آنجا که دربارۀ شهر اخلاط خبر می‌دهد: «معاملۀ آنجا به پول باشد....
الله آباد | مجید سمیعی اللّٰه‌آباد، شهری در استان اوتارپرداش در شمال هند و مرکز اداری ناحیه‌ای به همین نام این شهر در محل برخورد دو رودخانۀ گَنگ و جُمنا قرار گرفته است (ابوالفضل، آیین ... ، 2/ 71).
ابولیث سمرقندی | احمد پاکتچی نصر بن ‌محمد بن احمد بن ‌ابراهیم‌ بن ‌خطّاب، ملقب به «امام الهُدی» (د 373 ق / 983 م)، فقیه، زاهد و اعتقادنامه‌نویس حنفی اهل سنت و جماعت در ماوراءالنهر.
جیلی، عبدالکریم | محمدجواد شمس عبدالکریم بن عفیف‌الدین ابراهیم بن عبدالکریم، ملقب به قطب‌الدین و نیز محیی‌الدین ثانی (محرم 767- ح 832 ق / 1365- 1428م)، عارف پرآوازه و نویسندۀ پرتألیف که نام و شهرت او با مهم‌ترین و معروف‌ترین اثرش، یعنی الانسان الکامل فی معرفة الاواخر و الاوائل پیوند خورده است.
آل یقطین | حسن یوسفی اشکوری آلِ یَقْطین، خاندانی علمی و سیاسیِ شیعی در سدۀ 2 ق / 8 م. مشهورترین چهره‌های این خاندان دو تن هستند: 1. ابوالحسن یقطین بن موسی بغدادی (د 186 ق / 802 م)، محدّث و از کارگزاران خلافت عبّاسیان. او در کوفه زاده شد و در همان‌جا زیست. به دلیل مخالفت با امویان و هواخواهی از عباسیان از سوی مروان حمار (د 132 ق / 749 م)...
ابن جزی | علی رفیعی علامرودشتی اِبْنِ جُزَی‌، نام‌ چند تن‌ از علمای‌ خاندان‌ بنی‌ جزی‌ كه‌ در سده‌های‌ 7- 9 ق‌/ 13-15 م‌ در مغرب‌ و اندلس‌ می‌زيسته‌اند و به‌ «كلبی» معروفند. اين‌ خاندان‌ در اصل‌ اهل‌ ولبه از دژهای‌ براجله‌ (واقع‌ در جنوب‌ غرناطه‌) بوده‌اند، نخستين‌ فرد از اين‌ خاندان‌، همراه‌ حاكم‌ اندلس‌ ابوالخطار حسام‌ بن‌ ضرار كلبی‌ (د ...
بابا لقمان، مقبره | مهبانو علیزاده بابا لُقْمان، مَقْبَره، آرامگاه منسوب به بابالقمان سرخسی، عارف مشهور سدۀ 4ق، در حومۀ سرخس. بابا لقمان با بسیاری از مشایخ صوفیه همچون ابوسعید ابوالخیر و ابوالفضل سرخسی معاصر و معاشر بوده است. ابوسعید او را بسیار ارج می نهاد و بزرگ می‌داشت. رفتار ملامتی گونۀ وی، سبب گشته بود تا نام او را در میان عقلای مجانین به...
بزرگ امید | فرهاد دفتری بُزُرْگ‌ اُمید، كیا، دومین‌ رهبر دعوت‌ و دولت‌ اسماعیلیۀ نزاری‌ در الموت‌ (حك‍ 518-532ق‌ / 1124- 1138م‌).
اصطخری | عنایت الله رضا \estaxrī\، ابواسحاق ابراهیم بن محمد فارسی اصطخری، معروف به کرخی، جغرافی‌دان پرآوازۀ سدۀ 4 ق / 10 م.
اسطو خدوس | پیمان متین اُسْطوخُدّوس، از گیاهان معطر درمانی در فرهنگ مردم ایران. اسطوخدوس همچون مرزه و ریحان و گزنه ازجمله نعناعیان محسوب می‌شود که محل رویش آنها غالباً نقاط خشک است اما گاه در نقاط مرطوب نیز می‌روید.
براء بن مالک | کیانوش صدیق بَراءِ بْنُ مالِك (د ح 20ق/ 641م)، يكي از صحابه پيامبر اكرم(ص).
بابر | هدی سید حسین زاده بابُر، ظهیرالدین‌ محمد (888-937ق/ 1483-1531م). بنیان ‌گذار سلسلۀ گورکانیان هند. وی فرزند عمر شیخ و نوادۀ امیر تیمور گورگانی بود و از سوی مادر نیز به چنگیزخان نسب می‌برد (بابر، 5-7؛ دو غلات، گ 110 ب؛ هالیستر، 142-143). بابر در 12 سالگی (5 رمضان 899) بر جای در اندیجان (تختگاه فرغانه) به حکومت نشست (بابر، 2، 5؛ ...
ارتشاء | حمید گوینده اِرْتِشاء، اصطلاح فقهی و حقوقی به معنی قبول «رشوه». در اینکه رِشا (به فتح، ضم و کسر «را») دراصل به چه معنی بوده، اختلاف است (نک‍ : ابن‌منظور، ذیل «رش‌و»؛ زاوی، 2/ 343)، ولی در لغت و روایاتْ معادل جُعْل و نیز سُحْت، به معنی مال حرام، آمده است (برای آگاهی از فهرست احـادیث، نک‍ : بـرازش، ذیل «رشو»؛ نیز حر عاملی،...
ترخینه | آناهیتا شیروانی بروجنی فراورده‌ای از بلغور گندم جوشانده‌شده با ادویه و سبزیجات در دوغ یا شیر که به صورت گلوله‌های درشت درآورده، و در آفتاب خشکانده می‌شود و به هنگام نیاز همراه با مخلفات دیگر از آن آش می‌پزند.
استبداد صغیر | حسن موسوی زاده استبدادِ صغیر \ estebdād-e saqir\ ، عنوانی برای دورۀ یک‌سالۀ مبارزۀ آشکار محمدعلی‌شاه قاجار با مشروطیت، از به توپ بستن مجلس (23 جمادی‌الاول 1326ق/ 2 تیر 1287ش) تا پیروزی نهایی مشروطه‌خواهان و خلع وی از سلطنت (27 جمادی‌الثانی 1327ق/ 25 تیر 1288ش). در این عصر، پیکارهای خونین میان عوامل استبداد و مشروطه‌خواهان د...
دی، | عسکر بهرامی نام دهمین ماه سال و نخستین ماه فصل زمستان در تقویم کنونی ایران. نام دی از واژۀ اوستایی -daδuuah (نیز -daθuš؛ از ریشۀ dā- به معنای «دادن، آفریدن»)، و فارسی میانۀ day به معنای «دادار» (لقب اهوره‌مزدا، خدای بزرگ دین زردشتی) است.
احمد بن عیسی بن زید | حسن انصاری اَحْمَدِ بْنِ عیسَی بْنِ زِیْد، ابوعبدالله، نوادۀ زیدبن علی بن حسین بن علی بن ابی‌طالب (ع)، از علویان مشهور اوایل خلافت عباسی و از عالمان معروف زیدی مذهب. وی چون روزگاری متواری می‌زیست، به «مختفی» شهرت یافت.

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام