دانشنامه ایران

موضوع بندی
- همه موضوعات

جستجوی الفبایی

آفرینگان | مهری باقری آفرینگان \āfrīnagān\، اصطلاحی برای نامیدن برخی از نیایشهای زردشتیان و نیز مراسمی که این نیایشها را در آن برمی‌خوانند. این نیایشها و آیینهای مذهبی را بدان سبب آفرینگان نامیده‌اند که ضمن آنها همواره به مردمان یا ایزدانی که مراسم به پاس آنها برگزار می‌شود، درود و آفرین می‌فرستند (پورداود، 224-225؛ قس: مدی، 354).
آفریقای جنوبی، حزب ملی | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه آفریقای جنوبی، حزب ملی \hezb-e mellī-ye āfrīqā-ye jonūbī\، حزب سیاسی محافظه‌کار و نژادگرای حاکم بر آفریقای جنوبی (1948-1994 م / 1327-1373 ش).
آفریقای غربی بریتانیا | بخش جغرافیا آفریقای غربی بریتانیا \āfrīqā-ye qarbī-ye berītāniyā\، مجموعه‌ای از سرزمینهای جداگانه و دور از هم در آفریقای غربی که در دوران استعمار، على‌رغم دستیابی به استقلال سیاسی، توسط بریتانیای کبیر اداره می‌شد. این مجموعه شامل سیرالئون، گامبیا، نیجریه (به‌انضمام کامرون بریتانیا) و ساحل طلا (شامل مستعمرۀ فرمان‌گزار ساح...
آفریقای شرقی ایتالیا | بخش جغرافیا آفریقای شرقی ایتالیا \āfrīqā-ye šarqī-ye ītāliyā\، مجموعۀ متصرفات ایتالیا در آفریقای شرقی، طی سالهای 1936-1941 م. این منطقه اتیوپی (که در 9 مۀ 1936 به تصرف ایتالیاییها درآمد و در اول ژوئن همان سال، بخشی از آفریقای شرقی ایتالیا اعلام شد) و مستعمره‌های ایتالیایی اِریتره و سومالیِ (سومالی‌لندِ) ایتـالیا ــ اکنـو...
افروس | بخش تاریخ افروس \eforūs\، (ح 405-330 ق‌م)، مورخ یونانی و مؤلف نخستین تاریخ عمومی که به‌رغم کاستیهای کارش، در عصر باستان با تحسین روبه‌رو شد و بهترین مورخ آن عصر به‌شمار می‌آمد. افروس بنابر روایتی، شاگرد ایسوکْراتِس بود که مدرسۀ او از لحاظ شهرت با آکادمی افلاطون رقابت می‌کرد. «تواریخ»، متشکل از 29 کتاب، مهم‌ترین اثر افر...
آفرید | محمد شکری فومنی آفرید \āfarīd\، اسقف مسیحی سگستان (سیستان) در سدۀ 5 م. واژۀ آفرید از āfrītay- اوستایی، به معنی «آفرین، نیایش» (بارتولمه، 330)، نام یکی از ایزدان کمتر شناخته شدۀ زردشتی است (نک‍ : بویس، 209-218). این واژه‌ در نامهای شخصی نیز ترکیب شده است: مانند بُرزآفرید و هرمزآفرید. بنابر کتاب سریانی «شورای کلیسای شرق»، یعنی...
آفرین | پریسا سنجابی , پوران راکی آفرین \āfarīn\، تخلص دو شاعر و سخنور پارسی‌گوی.
افریز | یدالله غلامی مایانی افریز \efrīz\، قاب‌بند یا نوار مزین یا سادۀ افقی بلند که برای آراستن پیرامون فوقانی دیوارهای درونی یا بیرونی بنا به کار می‌رود.
آفریقایی، دینهای | بخش ادیان و عرفان آفریقایی، دینهای \dīnhā-ye āfrīqāyī\، دینهای آفریقایی را نمی‌توان در پیکرۀ واحدی مجتمع کرد. در این دینها تنوع بسیاری ازلحاظ اساطیر، کیهان‌شناسی و عقاید مردم در باب ماهیت نیروهای روحانی به چشم می‌خورد؛ همچنین، در انواع مراجع دینی، متخصصان شعائر و نیز زمان انجام مناسک هم اختلافات فراوان دارند. آنها از جهاتی چند...
افسانه | مسعود جعفری افسانه \afsāne\، منظومه‌ای بلند، با مضمونی غنایی و رمانتیک، سرودۀ نیما یوشیج (1274- 1338 ش).
آفرودیته | بخش ادیان و عرفان آفرودیته \āfrodīte\، در دینِ یونان باستان، خدابانویِ زیبایی، عشق و باروری. آفرودیته احتمالاً دارای منشأ شرقی است و چنین به نظر می‌رسد که پرستش این خدابانو از یک الٰهۀ سامی، که در بابل و آشور ایشْتَر نام داشت و فنیقیان او را آسْتارْته می‌خواندند، منشأ یافته باشد. کیشِ پرستش او را مهاجران فنیقی با خود به قبرس، ...
افست، چاپ | عبدالحسین آذرنگ , بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه , داوود شایسته افست، چاپ \čāp-e ofset\، نیز چاپ لیتوگرافی، یا لیتوافست، شیوه‌ای در چاپ تجارتی که در آن، نقش آغشته به مرکب (اعم‌از حروف و تصویر) از روی صفحۀ چاپ به نَوَرد (غلتک) لاستیکی، و سپس از آن به کاغذ یا مواد دیگر منتقل می‌شود. انعطاف‌پذیری نورد لاستیکی چاپ را بر چوب، پارچه، فلز، چرم و کاغذ زبر نیز ممکن می‌سازد.
افسران ناسیونالیست، سازمان | مرتضی رسولی پور افسران ناسیونالیست، سازمان \sāzmān-e afsarān-e nāsiyonālīst\، تشکیلاتی مخفی با هدف اصلاح ارتش (تأسیس: 1331 ش).
افزون | علی حصوری افزون \afzūn\، صفت خدا به معنی افزونی‌بخش، دارندۀ نیروی جادویی، و لقب شاهان دورۀ ساسانی و حکمرانان محلی تا پایان سدۀ 1 ق. اگرچه در زندِ اوستا این عنوان به‌صورت افزونیگ / ابزونیگ در ترجمۀ سپنته بسیار به کار رفته («یسنا ... »، 13)، درست نمی‌دانیم که از چه تاریخی صفت اوستایی سپنته به افزونیگ ترجمه شده است. این ع...
افسران، باشگاه | نازی پیران افسران، باشگاه \bāšgāh-e afsarān\، محلی برای گردهمایی افسران ارتش ایران و صحنۀ چند رویداد تاریخی (تأسیس: 1313 ش؛ افتتاح رسمی: 1318 ش).
افسران خراسان، قیام | عبدالحسین آذرنگ افسران خراسان، قیام \qiyām-e afsarān-e xorāsān\، اقدام مسلحانه و نافرجام شماری از نظامیان خراسان در 1324 ش / 1943 م. این قیام که عمر آن بیش ‌از 5 روز نبود، در ناحیه‌ای روی داد که نیروهای ارتش سرخ اتحاد شوروی درپی جنگ جهانی دوم (1939-1945 م) آنجا را در اشغال خود داشتند.
افسران حزب توده ایران، سازمان | مجید رهبانی ‌‌‌افسران حزب تودۀ ایران، سازمان \sāzmān-e afsarān-e hezb-e tūde-ye īrān\، تشکیلات نظامی وابسته به حزب تودۀ ایران (ح 1321-1333 ش). پس ‌از اشغال ایران در شهریور 1320، برکناری رضاشاه از سلطنت و بازشدن فضای سیاسی، حزب تودۀ ایران (ه‍ م) در مهرماه آن سال تأسیس شد. با گسترش‌یافتن فعالیتهای این حزب، گرایش به اندیشۀ ...
افسری، دانشکده |
افسردگی | بخش علوم پزشکی افسردگی \afsordegī\، اختلالی روانی که در آن، بیمار غم عمیق و ماندگار، و کاهش علاقه‌مندی به تقریباً همۀ کارها را تجربه می‌کند. این اصطلاح برای احساس غم موقتی، تنهایی یا حزن و اندوهی که ممکن است هرکسی گاهی حس کند، نیز به کار می‌رود. افسردگی شدید که افسردگی ماژور نیز خوانده می‌شود، برخلاف اندوه طبیعی، می‌تواند ت...
آفرینش | حسن رضایی باغ بیدی , صمد موحد , عسکر بهرامی , مسعود جلالی مقدم , مسعود تاره , مریم فلاحتی موحد , عادل شیرالی , بخش ادیان، اساطیر و عرفان آفرینش \āfarīneš\، هستی‌یافتن کائنات یا موجودشدن هویتهای متمایز آن در نتیجۀ عمل خداوند، یا نیرویی عظیم و ماوراء‌الطبیعی، یا محصول تحولی در ذات آن وجود متعالی.
آفریقای مرکزی، جمهوری | بخش جغرافیا آفریقای مرکزی، جمهوری \jomhūrī-ye āfrīqā-ye markazī\، کشوری محصور در خشکی در مرکز قارۀ آفریقا. این کشور بیش ‌از 610 ﻛﻤـ از دریا فاصله دارد و از شمال با چاد، از شرق با سودان، از جنوب با جمهوری دموکراتیک کنگو (کنگوی کینشاسا) و جمهوری کنگو (کنگوی برازاویل)، و از غرب با کامرون هم‌مرز است. شهر بانگویی، پایتخت جمهو...
افسنتین | گل اندام شریفی افسنتین \afsantīn\، نام عمومی گونه‌هایی از سردۀ دِرمَنه (یوشَن، ترخ) از تیرۀ آفتاب‌گردان. 3 گونه از این سرده به‌ترتیب با نامهای افسنتین بزرگ، افسنتین دریایی و افسنتین کوچک معروف هستند که از این میان، افسنتین بزرگ، یا به‌طور مطلق افسنتین، ازلحاظ کاربرد دارویی مشهورتر و مهم‌تر است.
آفریقای جنوبی | بخش جغرافیا , بخش ادبیات جهان آفریقای جنوبی \āfrīqā-ye jonūbī\، جنوبی‌ترین کشور قارۀ آفریقا با چشم‌اندازهای زیبای طبیعی و تنوع فرهنگی.
افسوس، شوراهای | بخش ادیان، اساطیر و عرفان افسوس، شوراهای \šowrāhā-ye efesūs\، دو شورای علمای مسیحی که در افسوس (شهر باستانی آسیای صغیر، امروزه تقریباً در 50 کیلومتری جنوب شرقیِ ازمیر، در ترکیه) تشکیل شد و یکی از آن ‌دو (سومین شورای جامع مسیحی) در تاریخ این دین دارای اهمیت خاص است. پیش ‌از آن نیز، انجمنی از علمای دینی مسیحی در افسوس منعقد شده بود.
افشار |
افشار، محمود | علی میرانصاری افشار \afšār\، محمود (نیز معروف به دکتر محمود افشار یزدی، 1272-1362 ش)، حقوقدان، بنیادگذار مجلۀ آینده، مؤلف و شاعر. او در یزد به ‌دنیا آمد و تحصیلات ابتدایی را در مکتب‌خانه‌های قدیمی یزد و مدرسۀ مشیریۀ این شهر به پایان برد. در 13سالگی برای ادامۀ تحصیل راهی هندوستان شد و مقدمات علوم جدید و زبان انگلیسی را در آ...
افشارطوس | مسعود کوهستانی نژاد افشار‌طوس \afšār tūs\، محمود (سرلشکر) (1285- 1332 ش / 1906-1953 م)، فرماندار نظامی تهران و رئیس کل شهربانی در حکومت دکتر محمد مصدق (1331-1332 ش).
افضل کتیفات | صادق سجادی افضل كتيفات‌ \afzal-e kotayfāt\، ابوعلی‌ احمد (مق‍ 526 ق / 1132 م)، وزير و فرمانروای مصر، فرزند افضل‌ بن‌ بدر الجمالی‌ و نوادۀ اميرالجيوش‌ بدرالجمالی،‌ وزيران‌ نامدار عصر فاطمی‌.
افصح زاد | عبدالحسین آذرنگ افصح‌زاد \afsah-zād\، اعلا‌خان (1935-2003 م / 1314- 1382 ش)، تاریخ‌نگار، منتقد ادبی و جامی‌شناس تاجیک. در خانواده‌ای کشاورز در پنجکنت به دنیا آمد، در رشتۀ زبان و ادبیات فارسی و تاجیکی تحصیل کرد و در گروه خاورشناسی و نسخه‌های خطی پژوهشگاه علوم تاجیکستان به کار پرداخت (بشیری، 14؛ «درگذشت ... »، 47). در 1971 م ب...
افشردی |
افشار، حسن | سید علی آل داوود افشار \afšār\، حسن (1293-1371 ش)، استاد حقوق تطبیقی و پایه‌گذار و رئیس مؤسسۀ حقوق تطبیقی دانشگاه تهران. او پس ‌از اتمام تحصیلات در دانشگاههای تهران و پاریس، از 1318 تا 1358 ش، به تدریس در دانشگاه تهران پرداخت، در 1342 ش به ریاست دانشکدۀ حقوق منصوب شد، و افزون بر تدریس در ایران، در برخی از دانشگاههای اروپا (فر...
افشار، مستوره | سارا یعقوب سفیانی افشار \afšār\، مستوره (1268-1325 ش / 1889- 1946 م)، از پیش‌گامان آموزش زنان و احقاق حقوق آنان در ایران.
افشار نادری | حسن موسوی زاده افشارنادری \afšār nāderī\، نادر (1305- 1358 ش / 1926- 1979 م)، مردم‌شنـاس، و از پیشروان پـژوهشهای ایلـی ـ عشیره‌ای در ایـران. وی در مشهد متولد شد و پس‌از پایان دورۀ دبیرستان به تهران آمد و در مدرسۀ کشاورزی کرج به تحصیل پرداخت و طی آن در وزارت آموزش‌وپرورش استخدام، و مشغول تدریس در مدارس ورامین شد. سپس با بورس...
افکار عمومی | بخش مفاهیم جدید و عناوین ویژه افکار عمومی \afkār-e omūmī\، نگرشها، دیدگاهها و ترجیحهـای مـردم در قبـال رویـدادها، اوضاع‌ و احـوال سیـاسی ـ اجتماعی و مسائلی که با منافع، مصالح یا علاقه‌های آنها ارتباط دارد. افکار عمومی را معمولاً به کمک روشهای نظرخواهی و نظرسنجی بررسی می‌کنند و نتیجۀ به‌دست‌آمده را مبنایی برای تخمین‌زدن یا داوری‌کردن دربار...
افکاری | عبدالحسین آذرنگ افکاری \afkārī\، جهانگیر (1296-1382 ش)، مترجم آثار فرانسوی به فارسی. در تهران به دنیا آمد و تحصیلات خود را در همین شهر به پایان رساند. به‌سبب آشنایی با زبان فرانسوی، و علاقه به فعالیت ادبی، از جوانی به ترجمۀ آثار ادبی فرانسوی به فارسی روی آورد و با مطبوعات همکاری کرد. نخستین کتابی که از او انتشار یافت، سرگذشت...
افصح الملک یزدی | حسین مسرت افصح‌الملک یزدی \afsah-ol-molk-e yazdī\، ابراهیم (1283-1345 ق / 1866-1926 م)، ملقب و متخلص به افصح‌الملک، نیز با تخلصهای جلال، جلالی و جلال الشعرا؛ شاعر دورۀ قاجار.
افغانی | حسین میرعابدینی افغانی \afqānī\، علی‌محمد (1304 ش / 1925 م)، داستـان ـ نویس ایرانی. او در یک خانوادۀ کارگری در کرمانشاه زاده شد. پدربزرگش اهل نجف‌آباد اصفهان بود و چون با تخلص «افغان» شعر می‌گفت، نام خانوادگی «افغانی» را انتخاب کرد. پدرش، حسینقلی، برای گریز از آشوب جامعه در سالهای پس‌از مشروطه، از نجف‌آباد به‌قصد عتبات حرکت ...
افسوسیان، رساله پولس به | بخش ادیان و عرفان افسوسیان، رسالۀ پولس به \resāle-ye pūlos be efesūsiyān\، نامه‌ای منسوب به پولس رسول، دهمین کتاب از مجموعۀ عهد جدید و بخشی از کتاب مقدس که صرفاً به مسیحیان تعلق دارد. بنابر سنت، این رساله در حدود 60 م نوشته شده است، ولی بعضی از دانشمندان زمانی دیرتر را برای آن در نظر می‌گیرند و تا سال 92 یا 95 م را نیز پیشنهاد...
افق | یونس کرامتی افق \ofoq\، صفحه یا خطی بسته (معمولاً دایره و گاه نزدیک به دایره) که مرجع رصد یا اندازه‌گیری محلی به‌شمار می‌رود. صفحۀ دایرۀ افق هر محل بر راستای شاقول آنجا عمود است. مفاهیمی را که اصطلاح افق بر آنها اطلاق می‌شود، می‌توان به 3 دستۀ افق در معنای رایج میان عموم، افق در نجوم کروی جدید، و افق در هیئت و نجوم کهن ت...
افلاق |
آفونسو |
افلهرتی | بخش ادبیات جهان ا‘فلهرتی \o-felahertī\، لیِم (1896-1984 م / 1275-1363 ش)، نویسندۀ ایرلندی. داستانهای او طبیعت‌گرایی خشن، تحلیل روان‌شناختی، احساس شاعرانه، و طنز گزنده‌ای را با احترامی پایدار به دلیری و مقاومت مردم ایرلند در هم آمیخته است. او را چهرۀ برجستۀ دورۀ نوزایی (رنسانس) ادبی ایرلند دانسته‌اند.
افوس | احمد آرین نیا افوس \efūs\، شهری در شهرستان فریدن در استان اصفهان ( نشریه ... ، 10). افوس با 500‘ 2 متر ارتفاع و موقعیتی میان‌کوهی، در °50 و ´6 طول شرقی، و °33 و ´1 عرض شمالی جغرافیایی، و هشت کیلومتری جنوب غربی شهر بوئین و میاندشت قرار دارد. کوههای سرخ و سنبله به‌ترتیب در شمال غربی و جنوب غربی افوس، که دارای آب‌وهوایی خشک م...
آفونسو |
افیسیان | بخش ادیان، اساطیر و عرفان افیسیان \ofīsiyān\ (از اُفیس یونانی: «مار»)، فرقه‌ای از گنوسیسیان، یا گروهی از فرق گنوسیسی، که اهمیتی خاص برای مار قائل بودند و آن را بزرگ می‌داشتند. مذهب افیسیان در سدۀ 2 م، در امپراتوری روم، طرف‌دارانی یافت و تا چند سده پس‌ از آن هم دوام آورد. این نام به گروههایی همچون ناسینیها، شیثیان (ستیان) و پراتها نیز ...
افیلان | بخش ادبیات جهان ا‘فیلان \o-feylān\ ، شُن (نام اصلی او: جان فرنسیس ویلَن، 1900-1991 م / 1278-1370 ش)، داستان و مقاله و زندگی‌نامه‌نویس ایرلندی. شهرت او از داستانهای کوتاهش دربارۀ طبقات پایین و میانۀ ایرلند، انحطاط مبارزۀ ملی‌گرایانه، و کمبودها و نقاط ضعف مذهب کاتولیک ایرلندی است. درعین‌حال، آثارش بازتابی از جنبش بیداری دگربار...
افشار، ایرج | عبدالحسین آذرنگ افشار \afšār\، ایرج (1304- 1389 ش)، ایران‌شناس بزرگ، کتاب‌شناس برجسته، و عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. فعالیتهای او طی مدتی بیش از 60 سال مداوم، در زمینه‌های متنوع و گسترده‌ای قرار می‌گیرد که حاصل آن، آثار فراوان به صورت کتاب، مقاله، یادداشت و منابعی دیگر است (نک‍ : ادامۀ مقاله).
آقاباشی | ساسان فاطمی آقا‌باشی \āqābāšī\، عنوانی برای دو موسیقی‌دان عهد قاجار. نفر نخست که سِمت استادی بر دیگری داشت، ابراهیم آقاباشی، خواجۀ سفیدی در اصفهان، در دستگاه ظل‌السلطان بود که ریاست خواجه‌های این شاهزاده را به عهد داشت و به همین سبب به آقا‌باشی معروف بود (مشحون، 675). به گفتۀ مشحون، ابراهیم آقاباشی که از شاگردان میرزا اب...
افوشته،آثار تاریخی | مریم همایونی افشار افوشته، آثار تاریخی \āsār-e tārīxī-ye afūšte\، ساختمانهای تاریخی به‌جا ماندۀ افوشته، از محلات شهر نطنز در استان اصفهان. افوشته در اصل روستایی ییلاقی بوده، و اکنون دارای آثار و بناهایی تاریخی است که به این مکان اهمیت بخشیده است. بانی بیشتر این آثار سید حسن حسینی، ملقب به تاج‌الدین و مشهور به سید واقف، از عرفای...
افنباخ، شهر | بخش جغرافیا افنباخ \ofenbāx\، (نام کامل آن: افنباخ آم ماین)، شهری در ایالت هسن در مرکز آلمان که در فاصلۀ چندکیلومتری جنوب شرقی شهر فرانکفورت آم ماین، در ساحل چپ رود ماین واقع است. افنباخ، که نخستین بار از آن در منابع سدۀ 10 م نامی به میان آمده است، تا پایان سدۀ 17 م شهری کم‌اهمیت بود. طی سالهای 1698-1703 م، شمار زیادی از...

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه ایران

ورود به سایت

ثبت نام