آفریقای غربی بریتانیا

آفریقای غربی بریتانیا \āfrīqā-ye qarbī-ye berītāniyā\، مجموعه‌ای از سرزمینهای جداگانه و دور از هم در آفریقای غربی که در دوران استعمار، على‌رغم دستیابی به استقلال سیاسی، توسط بریتانیای کبیر اداره می‌شد. این مجموعه شامل سیرالئون، گامبیا، نیجریه (به‌انضمام کامرون بریتانیا) و ساحل طلا (شامل مستعمرۀ فرمان‌گزار ساحل طلا، آشانتی، سرزمینهای شمالی و توگولند بـریتانیا) بـود کـه در ‌مجموع منطقه‌ای حدود 000‘ 287‘1 کمـ2 را دربر می‌گرفت.
در 1787 م، سیاه‌پوستانی که سابقاً در آمریکا برده بودند، از انگلستان به سیرالئون منتقل شدند و در آنجا سکنا گزیدند. گروههای سیاه‌پوست دیگری نیز از نوا اسکوتیا (1792 م) و جاماییکا (1800 م) به این منطقه روی آوردند. تا 1808 م، شرکت خصوصی سیرالئون از این سیاه‌پوستان حمایت، و آنان را اداره می‌کرد؛ اما در این سال سیرالئون به مستعمرۀ بریتانیا تبدیل شد و بریتانیا در سدۀ 18 م اولین فعالیتهای اقتصادی خود شامل دادوستد کالا را در سواحل این منطقه آغاز کرد. بریتانیا در 1816 م مستعمرۀ بترست را در دهانۀ رودخانۀ گامبیا تأسیس کرد. این دو مستعمره پایگاههایی برای بریتانیا در تلاش به‌منظور جلوگیری از تجارت برده در امتداد سواحل سیرالئون و گامبیا بودند. در اواخر این سده، نفوذ بریتانیا به نواحی داخلی سیرالئون و گامبیا گسترش یافت. این نواحی داخلی به کشورهای تحت‌الحمایه‌ای تبدیل گردیدند که توسط فرمانروایان بومی اداره می‌شدند. 
سیاست سلطۀ غیرمستقیم بریتانیا به واضح‌ترین شکل خود توسط فردریک جی. دی. لوگارد در نیجریه پی‌ریزی شد. لوگارد در اوایل دهۀ 1900 م و مدتها پس ‌از انضمام لاگوس به بریتانیا به‌عنوان مستعمرۀ فرمان‌گزار (1861 م)، نواحی شمالی را تصرف کرد. نیجریۀ شمالی و جنوبی که در 1906 م جدا از هم تأسیس شده بودند، در 1914 م با مدیریت لوگارد در هم ادغام شدند. دولت مرکزی وی شامل حاکم منتصب، هیئت اجرایی و شورای قانون‌گذاری بود. با این حال، امور اداری و قضایی محلی به نهادها و فرمانروایان سنتی وابسته بود. این امر در بسیاری از موارد به سلب قدرت از طبقۀ جدید آفریقاییهای دانش‌آموخته در غرب، و جلوگیری از تغییرات اجتماعیِ در حال وقوع منجر شد. یک بریتانیایی مقیم یا افسری بریتانیایی رابط بین فرمانروایان سنتی و رژیم مستعمراتی بریتانیا بود. سیاست اداری لوگارد الگویی برای سراسر آفریقای غربی بریتانیا شد. کشورهای این سرزمین تا زمان استقلال خود، از 1913 م واحد پولی مشترک، و از 1928 م مجلس قانون‌گذاری مشترک داشتند.
بریتانیا در زمانهای مختلف، مالک بخشهایی از ساحل طلا (غنای امروزی) شد. مستعمرۀ فرمان‌گزاری ساحل طلا در کنار خلیج گینه در 1874 م، در اراضی فانتی و گا در نزدیکی استحکامات نظامی تجارت ساحلی بریتانیا تأسیس شد. امپراتوری قدرتمند آشانتی در شمال به تصرف بریتانیا درآمد و در 1900 تا 1901 م کشوری تحت‌الحمایه شد. سرزمینهای دوردست شمال نیز به قیمومت بریتانیا درآمدند. سِر گوردن گاگیسبرگ که از 1919 تا 1929 م فرماندار آشانتی بود، با بازگرداندن پادشاه آشانتی به مقام خود، سیاست سلطۀ غیرمستقیم را در پیش گرفت. 
پس ‌از جنگ جهانی اول، توگولند و کامرون، مستعمرات پیشین آلمان، میان بریتانیا و فرانسه، به‌عنوان قیّمان تعیین‌شده از جانب جامعۀ ملل، تقسیم شدند. توگولند بریتانیا از ساحل طلا، و کامرون بریتانیا از نیجریه اداره می‌شد. این‌ دو سرزمین در 1946 م تحت قیمومت سازمان ملل متحد قرار گرفتند. 
موجودیت آفریقای غربی بریتانیا در حدود 1960 م به پایان رسیـد، یعنی هنگـامی که آفریقاییـهای دانش‌آموخته در غرب ــ که اعمال سیاست سلطۀ غیرمستقیم از آنان سلب قدرت کرده بود ــ جنبشهای ملی‌گرایانه‌ای را برای استقلال رهبری کردند. بدین‌ترتیب غنا (شامل توگولند بریتانیا، آشانتی و سرزمینهای شمالی) در 1957 م، نیجریه در 1960 م، سیرالئون در 1961 م، و گامبیا در 1965 م مستقل شدند. کامرونِ بریتانیا نیز بین نیجریه و جمهوری کامرون تقسیم شد؛ به این ترتیب که کامرون شمالی بریتانیا به نیجریه، و کامرون جنوبی ــ که در گذشته توسط فرانسه با عنوان کامرون فرانسه اداره می‌شد ــ به جمهوری کامرون واگذار گردید. به‌استثنای کامرون، دیگر کشورهای این منطقه کشورهایی مشترک‌المنافع‌اند.

مآخذ

Americana, 2006; Britannica, 2010; Encarta, 2009.
بخش جغرافیا