افیسیان

افیسیان \ofīsiyān\ (از اُفیس یونانی: «مار»)، فرقه‌ای از گنوسیسیان، یا گروهی از فرق گنوسیسی، که اهمیتی خاص برای مار قائل بودند و آن را بزرگ می‌داشتند. مذهب افیسیان در سدۀ 2 م، در امپراتوری روم، طرف‌دارانی یافت و تا چند سده پس‌ از آن هم دوام آورد. این نام به گروههایی همچون ناسینیها، شیثیان (ستیان) و پراتها نیز اطلاق می‌شود، زیرا دیدگاههایی مشابه داشتند. مذهب افیسی احتمالاً در صورتی از آیینهای گنوسیسیِ پیش ‌از مسیحیت ریشه دارد، اما سپس تعدیل و پیچیده‌تر شد و جنبۀ فلسفی به خود گرفت، درعین‌حال که از تأثیرات مسیحی نیز بی‌بهره نماند. 
افیسیان، مانند سایرگنوسیسیان، اعتقاد داشتند که روان انسان نورانی است و در جسم، در جهان مادی، محبوس شده است. این بُعدِ نورانی وجود انسان با گنوسیس (معرفت عرفانی) به منشأ متعالیِ خود امکان نجات خواهد یافت. ایشان برای سفر آسمانی روح وردها و نمادهایی جادویی را به کار می‌گرفتند تا بر نیروهای دشمن ــ که بـر فضاهای بین زمین و عرش حاکم‌اند ــ غالب آید. 
افیسیان مار را نجات‌بخش و روشنگر بشریت می‌دانستند. به‌زعم ایشان، ماری که در ماجرای پیدایش در عهد قدیم آمده است، خیرخواه انسان بود و به انتقال گنوسیس به آدم و حوا کمک کرد. در اعتقاد افیسی‌مذهبان، سوفیا یا حکمت (یکی از آینها، نیروهای حاکم بر کائنات) مار را واسطه قرار داد تا معرفت نجات‌بخش (گنوسیس) را به آدم و حوا منتقل کند. بنابراین، ایشان مار را نماد معرفت روحانی گرفتند و آن را تقدیر کردند. افزون بر این، مارِ حلقه‌زده نشانه‌ای از تحول دائمی کائنات و نماد نیروی محرک آن انگاشته شد. 
بعضی از گروههای افیسی در تکریم مار افراط می‌کردند و آن را می‌پرستیدند. این‌گونه از افیسیان به مار زنده قطعات نان را اهدا می‌کردند، از همان نانی که در جشنهای خود می‌خوردند. این آداب در یونان باستان سابقه داشت و پرستندگانِ صورتِ فلکیِ افیوکوس چنین آدابی داشتند. همچنین باید گفت که افیسیان، یا ناسینیان (از ناحاش عبری به معنای «مار») به بعضی اساطیر یونانی نیز متوسل شده، و به‌این‌ترتیب، نجوم پیچیده‌ای پدید آورده بودند که در آن، صورتِ فلکیِ اژدها جایگاه محوری داشت. 
بنا به اعتقاد افیسیان، خدای مذکور در عهد قدیم (یهوه) خدایی است که باید از آن دوری جُست؛ انسانها باید خود را از قدرت او برهانند. خدای عهد قدیم خدایی است که جهان مادی را آفریده، و بنابراین، منشأ شرور عالم است. گنوسیسیان این خدا را ایالدابائث می‌نامیدند و او را یکی از آینها می‌دانستند. افیسیان پذیرفته بودند که مار با القاء دانش به آدم و حوا آنان را ترغیب کرد تا بر ضد آینِ خبیث ایالدابائث شورش کنند. 
اکثر افیسیان اسماً مسیحی بودند، ولی برای مسیح دو صورت جسمانی و روحانی قائل می‌شدند؛ از صورت جسمانی او بیزاری می‌جستند و صورت روحانی او را ارج می‌نهادند. آنها می‌گفتند مسیح روحانی معرفت باطنی و عرفانی را به انسانها آموزش داده است؛ در مقابل، جنبۀ انسانی مسیح (انسانی به نام عیسى) را لعن می‌کردند. ناسینیان مسیح روحانی را «حیّ» می‌خواندند. بنابر این معتقدات بود که مسیحیت نتوانست آنان را در خود بپذیرد و آنها را فاسدالعقیده خواند. درنتیجه، افیسیان سرانجام سرکوب شدند و از میان رفتند. 

مآخذ

Americana, 2006; Britannica, 2010 (under «Ophite»); Encarta, 2009; Historia Religionum, ed. J. Bleeker and G. Widengren, Leiden, 1969; The Oxford Dictionary of the Christian Church, ed. F. L. Cross, London, 1974. 
بخش ادیان، اساطیر و عرفان