آفرودیته

آفرودیته \āfrodīte\، در دینِ یونان باستان، خدابانویِ زیبایی، عشق و باروری. آفرودیته احتمالاً دارای منشأ شرقی است و چنین به نظر می‌رسد که پرستش این خدابانو از یک الٰهۀ سامی، که در بابل و آشور ایشْتَر نام داشت و فنیقیان او را آسْتارْته می‌خواندند، منشأ یافته باشد. کیشِ پرستش او را مهاجران فنیقی با خود به قبرس، کوترا و کِرِت بردند و آیین مزبور از این جزایر در سراسر یونان و غرب آن، تا ایتالیای کهن رواج یافت. درنتیجه، کیش پرستشِ آفرودیته عملاً در سراسر جهان یونانی حضوری آشکار داشت. 

علاوه بر آنکه آفرودیته خدابانوی زیبایی، عشق و باروری به شمار می‌رفت، عملکردهای گوناگون دیگری را نیز بدو نسبت می‌دادند؛ برای مثال، او حامی روسپیان بود، چنان‌که در کرینت (قرنط) کاهنه‌های معبد او نماینده و معرفِ خود وی دانسته می‌شدند و آمیزش جنسی با آنان عملی مقدس محسوب می‌شد. 
وی گهگاه حامی ازدواج هم به شمار می‌رفت و همچنین در مقام الٰهۀ دریا و دریا‌نوردان به‌طور گسترده مورد پرستش بود. در اسپارت، تب، قبرس و بعضی جاهای دیگر به‌منزلۀ خدابانوی جنگ پرستیده می‌شد و یونانیان کرینت و اسپارت او را با نام آفرودیته آرِیا، الٰهۀ جنگ، می‌دانستند. وی در مقام خدابانویِ جهان زیرین (جهان اموات) نیز در بعضی جاها پرستیده می‌شد؛ به‌عنوان مثال، در دِلفی آفرودیته را با جهان مردگان مرتبط می‌دانستند. 
او با دو لقبِ اورانیا (ساکن آسمان، ملکۀ آسمانها) و پاندمس (مربوط به، یا متعلق به همۀ مردم) نیز شناخته می‌شد. در ادوار متأخر، تحت تأثیر افلاطون، فیلسوف یونانی، آفرودیته اورانیا به‌منزلۀ خدابانویِ عشق روحانی، و آفرودیته پاندمس، به‌منزلۀ الٰهۀ عشق زمینی و جنسی پرستیده می‌شد. ازجملۀ مهم‌ترین عبادتگاههای آفرودیته می‌توان معبدهای او را در پافس و آمانتوس در قبرس، در جزیرۀ کوترا در دریای اژه، در کرینت یونان و همچنین در آتن و اسپارت برشمرد. 
مرتبط با معنی آفرودیته (زاده‌شده از کف دریا)، هسیود، شاعر یونانی، روایت می‌کند که آفرودیته از کفِ ناشی از افتادنِ اندام جنسیِ اورانوس به دریا پدید آمد، زیرا پسر اورانوس، کرنوس، برای انتقام، او را اخته کرد و اندام تناسلی‌اش را به دریا افکند. اما نوشته‌های هُمر حاکی از آن است که آفرودیته دخترِ زئوس و دْیُنه بوده است. 
در بیشترِ روایات، او را همسرِ هفایستوس، خدای لنگ و زشتِ آتش گفته‌اند، اما آفرودیته با شماری از خدایان و میرایان (انسانهای) افسانه‌ای نیز عشق می‌ورزید. ازجمله خدایانی که معشوق او بودند، آرِس (مارس)، هِـرْمِس و دیونوسوس را می‌توان نام برد. در روایت هسیود، اِرُس هم معشوق او ست؛ اما نویسندگان بعدی او را پسر آفرودیته خوانده‌اند. یکی از معشوقهای او از میان میرایان آنخیسِس، چوپان تروایی، بود که از وصلتشان آینیاس (انه) زاده شد. به علت تعلق خاطرِ آفرودیته به آن دو، و همچنین به سبب اینکه پاریس (شاهزادۀ اهل تروا) وی را در مقام زیباترین الٰهه برگزیده بود، این خدابانو در جنگ تروا، از آن شهر حمایت کرد. از عشقهای زمینی او همچنین، می‌توان به عشق او به جوان زیبا‌رویی به نام آدنیس اشاره کرد که اصلاً یک خدای گیاهی نزد سامیان، و همسرِ ایشتر یا آستارته بود. گفته شده است که آفرودیته در عشق آدنیس با خدابانو پرسفونه رقابت داشت. 
کبوتر، قو و گنجشک حیوانات خاص آفرودیته بودند و مقدس شمرده می‌شدند؛ از میان گیاهان گل سرخ و مورد، و از میوه‌ها سیب و انار بدو تعلق داشتند و نماد وی شناخته می‌شدند؛ آینه نیز نماد دیگری برای او بود. از معروف‌ترین تندیسهای بازمانده از آفرودیته، می‌توان به پیکرۀ او در کورنه، پیکره‌ای از دید‌الساسِ بیثونیایی، و نیز پیکرۀ زره‌پوشیدۀ خدابانو در آکرکرینتوس اشاره کرد. اما شاید مشهورترین تندیس وی آفرودیتۀ مِلُس (ونوسِ میلو) باشد که در موزۀ لوور پاریس نگهداری می‌شود. در اساطیر رومی، آفرودیته با خدابانو ونوس یکی شد. 

مآخذ

Americana, 2006; Britannica, 2008; Chambers’s Encyclopaedia, Oxford etc., 1967; Collier’s Encyclopedia, New York, 1986; Encyclopedia International, New York,1970; Funk and Wagnalls New Encyclopedia, ed. W. H. Hendelson, New York, 1973. 
بخش ادیان، اساطیر و عرفان