آقاباشی

آقا‌باشی \āqābāšī\، عنوانی برای دو موسیقی‌دان عهد قاجار. نفر نخست که سِمت استادی بر دیگری داشت، ابراهیم آقاباشی، خواجۀ سفیدی در اصفهان، در دستگاه ظل‌السلطان بود که ریاست خواجه‌های این شاهزاده را به عهد داشت و به همین سبب به آقا‌باشی معروف بود (مشحون، 675). به گفتۀ مشحون، ابراهیم آقاباشی که از شاگردان میرزا ابراهیم خاکیِ کوچک بود (همانجا)، «در آگاهی به موسیقی و خوانندگی و دقایق فنی آن، در عصر خود ممتاز و در نوازندگیِ نی استادی و مهارت کافی داشت» (همو، 617). نایب اسدالله شاگرد او در نی و نوازندۀ مشهور عهد قاجار بود (همانجا؛ خالقی، 194، 241). ابراهیم آقا‌باشی در آواز نیز شاگردانی تربیت کرد که مهم‌ترین آنها سید عبدالرحیم اصفهانی، و به‌خصوص عیسى آقا‌باشی بودند (مشحون، 675).
نفر دوم همین عیسى آقاباشی است که گفته می‌شود ابراهیم آقا‌باشی او را بدین منظور تربیت کرد که برای خوانندگی در دربار ظل‌السلطان جانشینش شود و به همین سبب او را نیز آقا‌باشی نامیدند (همو، 676). عیسى آقاباشی که ضرب نیز می‌نواخت و در خواندن اشعار ضربی و تصنیف مهارت داشت (همو، 677)، و حتى به تعبیری، از دیگران در این زمینه برتر بود (خالقی، 265)، سالهایی از زندگی خود را در تهران گذراند (مشحون، همانجا). او با بزرگان موسیقی پایتخت معاشرت داشت؛ به‌طوری که نقل می‌کنند در سنین پیری، به همراه میرزا عبدالله، استاد بزرگ تار، عصرها در کنار خندق دولاب خلوت می‌کرده، و به اجرای موسیقی می‌پرداخته‌اند (خالقی، 92). عیسى آقاباشی شاگردانی تربیت کرد که از میان آنها سلیمان امیرقاسمی شناخته‌‌شده‌تر است (مشحون، 665، 677). او در 1315 ش، در تهران درگذشت (همو، 677).

مآخذ

خالقی، روح‌الله، سرگذشت موسیقی ایران، تهران، 1390 ش؛ مشحون، حسن، تاریخ موسیقی ایران، تهران، 1380 ش.

ساسان فاطمی