افکاری

افکاری \afkārī\، جهانگیر (1296-1382 ش)، مترجم آثار فرانسوی به فارسی. در تهران به دنیا آمد و تحصیلات خود را در همین شهر به پایان رساند. به‌سبب آشنایی با زبان فرانسوی، و علاقه به فعالیت ادبی، از جوانی به ترجمۀ آثار ادبی فرانسوی به فارسی روی آورد و با مطبوعات همکاری کرد. نخستین کتابی که از او انتشار یافت، سرگذشت دختر روستایی (نوشتۀ گی دوموپاسان، تهران، 1318 ش) بود (مشار، 3 / 2980). در 1325 ش، ترجمۀ دیگری از او، اما با نام مستعار ج. فکری و با عنوان نبرد تراستها انتشار یافت (پلاسچی، 710). او به اندیشه‌های چپ‌گرایانه مایل، و عضو حزب تودۀ ایران بود (چپ ... ، 2 / 150). اصول مقدماتی فلسفه (نوشتۀ ژرژ پلیت سر، تهران، 1336 ش) که از نخستین منابع آشنایی هواداران حزبی با فلسفۀ مارکسیستی بود و جنگ شکر در کوبا (نوشتۀ ژان پل سارتر، تهران، 1340 ش)، ترجمه‌های دیگری از او بود که در دورۀ خاصی جزو منابع خواندنی چپ‌گرایان به شمار می‌آمد. 
افکاری پس ‌از کودتای 28 مرداد 1332، دستگیر شد و تا 1336 ش که از بند رهایی یافت، در زندانهای قزل‌قلعۀ تهران، فلک‌الافلاک خرم‌آباد و کریم خان شیراز محبوس بود و مدتی نیز به جزیرۀ خارک تبعید شد («جهانگیر ... »، 23). او در ضمن با مجلۀ عبرت که مخالف حزب توده بود، همکاری می‌کرد. نورالدین کیانوری، دبیر کل حزب تودۀ ایران، اگرچه با عبارتهای ستایش‌آمیزی از افکاری یاد می‌کند، اما می‌گوید که پس‌ از انقلاب اسلامی که حزب توده برای مدتی فعال شد و شماری از اعضای سابق به حزب پیوستند، به افکاری مسئولیتی در حزب محول نشد، چون عضو هیئت تحریریۀ مجلۀ عبرت بوده است (ص 354-355). 
افکاری پس‌از آزادی از زندان، با اینکه تا پایان عمر به باورهای پیشین خود وفادار ماند، اما عملاً به صحنۀ سیاست وارد نشد و وقت خود را صرف ترجمه کرد. مدتی در روزنامۀ کیهان به کار ترجمه مشغول بود و چند سال هم در دهۀ 1350 ش، مسئولیت ادارۀ شرکت سهامی کتابهای جیبی، وابسته به مؤسسۀ انتشارات فرانکلین را بر عهده داشت و با برخی از مطبوعات، ازجمله کتاب امروز همکاری می‌کرد (نک‍ : کتاب ... ، شم‍ خرداد 1351). از ترجمه‌های مهم او می‌توان از این آثار یاد کرد: زندگی من و پنج داستان دیگر (نوشتۀ آنتون چخوف، تهران، 1329 ش)؛ نوازندۀ نابینا (نوشتۀ ولادیمیر کارالنکو، تهران، 1336 ش)؛ راهبۀ کاسترو (نوشتۀ استاندال، تهران، 1336 ش)؛ کاندید یا خوشبینی (نوشتۀ ولتر، تهران، 1340 ش)؛ سرگذشت هنرپیشه (نوشتۀ آناتول فرانس، تهران، 1345 ش)؛ دیباچۀ شاهنامۀ فردوسی (نوشتۀ ژول مول، تهران، 1345 ش)؛ پرستوک سفید (نوشتۀ چند تن از نویسندگان بلغاری، تهران، 1345 ش)؛ آغا محمد خان قاجار (نوشتۀ امینۀ پاکروان، تهران، 1348 ش) و چند اثر دیگر (نک‍ : «درگذشت ... »، 36؛ مشار، 1 / 79، 913، 2 / 2821، 3 / 2991، 4 / 4012، 5 / 5324؛ نشر دانش، 87). 
نثر ترجمه‌های جهانگیر افکاری روان است و از تسلط او به زبان محاوره‌ای و اصطلاحات و تعبیرهای عامیانۀ فارسی حکایت دارد. او مردی شوخ‌طبع، خوش‌محضر، ساده و بی‌تکلف بود. سالهای پایانی عمر را در انزوا، تنگ‌دستی و با بیماری فراموشی سپری کرد (مؤمنی، 5-6؛ «جهانگیر»، همانجا). 

مآخذ

پلاسچی، هژیر، «یادی از جهانگیر افکاری، مترجمی توانا»، چیستا، تهران، 1381 ش، س 19، شم‍ 10؛ «جهانگیر افکاری»، کتاب هفته، تهران، 1382 ش، شم‍ 162؛ چپ در ایران به روایت اسناد ساواک، کادرهای حزب توده، تهران، 1382 ش؛ «درگذشت جهانگیر افکاری»، جهان کتاب، تهران، 1382 ش، س 8، شم‍ 10؛ کتاب امروز، تهران، (دفتر اول)، به کوشش جهانگیر افکاری و دیگران، 1351 ش؛ کیانوری، نورالدین، خاطرات، تهران، 1371 ش؛ مشار، خانبابا، فهرست کتابهای چاپی فارسی، تهران، 1355-1357 ش؛ مؤمنی، خورشید، «نیلوفر آبی»، دانش و مردم، تهران، 1383 ش، س 5، شم‍ 1 و 2.

عبدالحسین آذرنگ