آرایش و پوشش

برقع در برخی از قبایل عرب عربستان و مردم شیخ‌نشینهای خلیج‌فارس و دریای عمان و در میان بربرها نیز به‌کار می‌رفته است و هنوز هم کم و بیش به‌کار می‌رود. در میان زنان طوارق و بربرها، مانند زنان جنوب ایران، برقع هم جنبۀ حجاب و روگیری داشته، و هم برای حفظ چهرۀ زنان از بادهای گرم و موسمی و جلوگیری از تابش آفتاب سوزان بوده است.
در میان اکثر مردم جنوب شرقی عربستان، به‌ویژه میان طبقات کارگر و جمعیت روستایی کشاورز، برقع و مستورگی متداول نبوده است. کار کردن زن در میان این جماعات برای حفظ و تداوم گروه سادۀ خانواده بسیار اهمیت داشته است. از این‌رو، برقع را که مانع کارشان می‌شد، نمی‌توانستند بپذیرند.
به‌جز مآخذ مقاله، منابع سودمند دیگری دربارۀ پوشاک مردم ایران و جامعه‌های اسلامی وجود دارد. در اینجا عنوانها و مشخصات برخی از این منابع برای آگاهی و استفادۀ خوانندگان علاقه‌مند آورده می‌شود: «آثار اقتصادی و فرهنگی مد»، «نگرشی بر وضع لباس جامعه»، «بررسی پیرامون آرمها و نشانه‌های روی لباس»، «رواج پوشش کامل اسلامی»، پژوهش در فرهنگ عمومی، به‌کوشش محسن خردرو و دیگران، تهران، 1378ش؛ امیدی، ناهید، پژوهشی در پوشاک و هنرهای سنتی خراسان؛ دیده و دل و دست، تهران، 1382ش؛ بزرگمهر، شیرین، «بررسی پوشاک در فرایند تحول»، مجموعه مقالات گردهمایی زیبایی‌شناسی کاربردی، تهران، اسفند 1380ش؛ پوشاک در ایران‌زمین (از سری مقالات ایرانیکا)، ترجمۀ پیمان متین، تهران، 1382ش؛ جادر، ولیدمحمود، الازیاء الشعبیة فی العراق، بغداد، 1979م؛ حمامی، حسن، الازیاء الشعبیة و تقالیدها فی سوریة، دمشق، 1971م؛ سلیمان نبیل، اللباس و الزینة فی العالم العربی، بیروت، 1412ق/1992م؛ شهشهانی، سهیلا، تاریخچۀ پوشش سر در ایران، تهران، 1374ش؛ صفار، ابتسام مرهون و دیگران، صور من الحضارة العربیة الاسلامیة، نجف، 1973م؛ ضیاءپور، جلیل، پوشاک زنان ایران از کهن‌ترین زمان تا آغاز سدۀ سیزدهم، تهران؛ همو، پوشاک ایلها و چادرنشینان و روستاییان، تهران، 1346ش؛ همو، پوشاک باستانی ایرانیان از کهن‌ترین زمان تا پایان شاهنشاهی ساسانیان، تهران، 1343ش؛ همو، پوشاک ایرانیان از چهارده قرن پیش تا آغاز دورۀ صفوی، تهران، 1349ش؛ همو، پوشاک مردم ایران، تهران؛ همو، پوشاک هخامنشیها و مادیها در تخت جمشید، تهران، 1353ش؛ همو، «گزارشی از چگونگی و چند و چون تزیین پوشاک در زمان مادها»، هنر و مردم، اردیبهشت و خرداد 1347، شم‍ 67، 68؛ همو، «آیا کلاه شیاردار مشهور به پارسی خاص پارسیان است»، هنر و مردم، آذر و دی 1348، شم‍ 86 و 87؛ همو، «بررسی مدارک مربوط به پوشاک ایران و رسیدگی به نوشته‌ها و نظریات شرق‌شناسان در این باره»، هنر و مردم، اسفند 1364، شم‍ 65؛ عابدین، علیه، موسوعة تطور ازیاء العالم عبر العصور، قاهره،2001م؛ مشیرپور، میرمحمد، تاریخ تحول لباس در ایران از آغاز تا اسلام، مشهد، 1346ش؛ مصری، آمال، ازیاء المرأة فی العصر العثمانی، قاهره، 1419ق/ 1991م؛ نظام‌الدین قاری، محمود، دیوان البسه، به کوشش محمد مشیری، تهران، 1359ش؛ نیز:

Colyer, R. H., The Art of Arabian Costume: A Saudi Arabian Profile, California, 1994; Goetz, H., «History of Persian Costume», A Survey of Persian Art, ed. A. Pope, London, 1938, vol. V; Scarce, J., Women's Costume of the Near and Middle East, 1987, Weir, Sh., Palestinian Costume, London, 1989.*

مآخذ 

ابن بطوطه، الرحلة، بیروت، 1405ق/1985م؛ ابن حوقل، محمد، صورة الارض، بیروت،1992م؛ احسن، محمدمناظر، زندگی‌اجتماعی در حکومت عباسیان، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران، 1367ش؛ احمدی، نصر، مرفولوژی کرانۀ گمنام، تهران، 1361ش؛ اصطخری، ابراهیم، مسالک الممالک، به کوشش دخویه، لیدن، 1927م؛ اعتضادالسلطنه، علیقلی میرزا، اکسیرالتواریخ، به کوشش جمشید کیان‌فر، تهران، 1370ش؛ افشار سیستانی، ایرج، «نگرشی بر فرهنگ مردم بلوچستان»، ذخایر انقلاب، تهران، 1367ش، شم‍ 2؛ امیراحمدیان، بهرام، ایل بختیاری، تهران، 1378ش؛ انجم روز، عباس، برقع‌پوشان خلیج‌فارس و دریای عمان، تهران، 1371ش؛ آنندراج، محمد پادشاه، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران، 1363ش؛ باستانی‌پاریزی،محمدابراهیم، سیاست و اقتصاد عصر صفوی،تهران،1362ش؛ برهان قاطع، محمدحسین بن خلف تبریزی، به کوشش محمد معین، تهران، 1342ش؛ بلوکباشی، علی، مقدمه بر پوشاک در ایران‌زمین(از سری مقالات ایرانیکا)، ترجمۀ پیمان متین، تهران، 1382ش؛ بهار عجم، لاله تیک چند بهار، لکهنو، 1334ق؛ بیهقی، ابوالفضل، تاریخ، به کوشش قاسم غنی و علی‌اکبر فیاض، تهران، 1324ش؛ پتروشفسکی، ا. پ.، اسلام در ایران، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران، 1363ش؛ پورکریم، هوشنگ، «جامه‌ها و هنرهای عامیانه در اینچه برون»، هنر و مردم، تهران، 1348، شم‍ 79؛ تحویلدار اصفهانی، حسین، جغرافیای اصفهان، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، 1342ش؛ جهشیاری، محمد، الوزراء و الکتاب، بیروت، 1408ق/ 1988م؛ چیت‌ساز، محمدرضا، تاریخ پوشاک ایرانیان، از ابتدای اسلام تا حملۀ مغول، تهران، 1379ش؛ حدود العالم، به کوشش منوچهر ستوده، تهران، 1340ش؛ دالمانی، هانری، سفرنامه از خراسان تا بختیاری، ترجمۀ فره‌وشی (مترجم همایون)، تهران، 1335ش؛ دبیرسیاقی، محمد، «جامۀ سپید در مراسم سوگواری»، پشوتن، تهران، 1327ش، س 1، شم‍ 5؛ دزی، راینهارت، فرهنگ البسۀ مسلمانان، ترجمۀ حسینعلی هروی، تهران، 1345ش؛ دهخدا، علی‌اکبر، امثال و حکم، تهران، 1352ش؛ دیگار، ژان پیر، فنون کوچ‌نشینان بختیاری، ترجمۀ اصغر کریمی، تهران، 1366ش؛ ذکاء، یحیى، «جامه‌های پارسیان در دورۀ هخامنشیان»، هنر و مردم، تهران، 1342ش، شم‍ 15؛ همو، «نگاهی به کلاه پارسیان در روزگار هخامنشیان»، هنر و مردم، تهران، 1343ش، شم‍ 13؛ رجبی، پرویز، «لباس و آرایش ایرانیان در سدۀ دوازدهم هجری»، هنرومردم،تهران،1350ش، شم‍ 105؛ سهیم، هایده، «لباس و آرایـش یهـودیـان»، تـرجمـۀ پیمـان مـتـیـن، افـق بـیـنـا، تـهـران، 1383، شم‍ 24؛ سیاست و لباس، به کوشش حسین منظور الاجداد، تهران، 1380ش؛ شاه‌مرادی، بیژن، «زنان بختیاری»، مفید، 1366ش، شم‍ 8؛ شهری، جعفر، تاریخ اجتماعی ایران در قرن سیزدهم، تهران، 1367ش؛ شیخلی، صباح ابراهیم سعید، اصناف در عصر عباسی، ترجمۀ هادی عالم‌زاده، تهران، 1362ش؛ عناصری، جابر، مردم‌شناسی و روان‌شناسی هنری، تهران، 1368ش؛ فردوسی، شاهنامه، چ بروخیم از روی چ فولرس، تهران، 1963م؛ فقیهی، علی‌اصغر، آل بویه و اوضاع زمان ایشان، تهران، 1357ش؛ قاآنی، حبیب‌الله، پریشان، به کوشش اسماعیل اشرف، شیراز، کتاب‌فروشی محمدی؛ کتیرایی، محمود، از خشت تا خشت، تهران، 1348ش؛ کسرائیان، نصرالله و زیبا عرشی، کردهای ایران، تهران، 1372ش؛ کسبیان، حسین، «زندگی قشقاییها»، هنر و مردم، 1341ش، شم‍ 3؛ کلارک، اما، «معنای رمزی لباس مردانۀ سنتی اسلامی»، ترجمۀ ایرج داداشی، دانشنامه، فصلنامۀ دانشگاه شهید بهشتی، تهران، 1382ش، س 1، شم‍ 2؛ کلانتر ضرابی، عبدالرحیم، تاریخ کاشان، به کوشش ایرج افشار، تهران، 1335ش؛ لوگاشوا، بی‌بی رابعه، ترکمنهای ایران، ترجمۀ سیروس ایزدی و حسین تحویلی، تهران، 1359ش؛ متز، آدام، تمدن اسلامی در قرن چهارم، ترجمۀ علیرضا ذکاوتی قراگوزلو، تهران، 1364ش؛ مستوفی، عبدالله، شرح زندگانی من، تهران، 1371ش؛ مطهری، مرتضى، مسئلۀ حجاب، قم، انتشارات صدرا؛ مظاهری، علی، زندگی مسلمانان در قرون وسطى، ترجمۀ مرتضى راوندی، تهران، 1348ش؛ مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، به کوشش دخویه، لیدن، 1906م؛ نظری داشلی برون، زلیخا، «پوشاک در باورهای عامیانه»، کتاب ماه هنر، تهران، 1378، شم‍ 17 و 18؛ نیز: 

Amir-Moez, Y., «The Qashqa’i», The Nomadic Peoples of Iran, ed. R. Tapper and J. Thompson, London, 2002; Baker, P. L., «Politics of Dress», Languages of Dress in the Middle East, ed. N. Lindisfarne-Tapper and B. Ingham, London, 1997; Boyce, M., A Persian Stronghold of Zoroastrianism, Oxford, 1977; id, Zoroastrians, Their Religious Beliefs and Practices, London,1979; Chardin, Ch., Voyages, Paris, 1811; Chatty, D., «The Burqa, Face Cover», Languges of Dress in the Middle East, ed. N. Lindis farne-Tapper and B. Ingham, London, 1994; Digard, J. P., «The Bakhtiari», Normadic Peoples of Iran, ed. R. Tapper, London, 2002; Dupree, N. H., «Clothing XIII, Clothing in Afghanistan», Iranica, vol. V; Elwell-Suton, L. P., Modern Iran, London, 1941; Keddie, N. R., introd. Women in Middle Eastern History, London, 1991; Le Strange, G., The Lands of the Eastern Caliphate, Cambridge, 1905; Mortensen, I. D., Nomads of Luristan, Copenhagen, 1993; Nadjmabadi, Sh., «Clothing XXIII, Clothing the Persian Gulf Area», Iranica, vol. V; Nikitine, B., Les Kurdes, Paris, 1956; Papoli-Yazdi, M. H., «Kurds of Khorāsān», The Nomadic Peoples of Iran, ed. R. Tapper and J. Thompson, London, 2002; Wilber, N. D., Riza Shah Pahlavi, New York, 1975.
علی بلوکباشی