آسوده شیرازی

آسودۀ شیرازی، آقامحمدمهدی فرزند حاج‎حیدرعلی (1265-1320ق /  1848-1920م)، شاعر و ادیب ایرانی. آسوده تخلص شعری او بود که به همان شهرت یافت. وی در شیراز به دنیا آمد، (فرصت، 353). پدرش بازرگان بود، اما خود او به حکم ذوق و گرایش فکری، به شاعری روی آورد و به تحصیل علوم ادبی و حکمت و ریاضیات پرداخت و در فنون شاعری چون بدیع و عروض و قافیه و نقد شعر مهارت یافت (همان، 353-354). معاصران او به خصوصیات اخلاقی و شوخ‎طبعی و حاضرجوابی او اشاره کرده‎اند (رکن‎زاده آدمیت، 251). وی از اواسط عمر به عزلت گرایید و به مصاحبت اهل ذوق و عرفان روی آورد (فرصت، 353-354)، و در عین حال از اوضاع و احوال روزگار خود بی‎خبر و نسبت به رویدادهای جاری بی‎اعتنا نبود. هنگامی که سیدجمال‎الدین اسدآبادی به ایران آمده بود، وی در نامه‎ای به حاج سیاح نوشت: «این بزرگواری که شما به ایران آورده‎اید، فتنۀ آخرالزمان و سبب انقراض جور و عدوان است» ]؟[ (سیاح، 290). نیز وقتی دیگر حاج سیاح را بیرون از شهر برده، محلی را که در آن چند تن را به جرم یا به تهمت دزدی زنده در دیوار گچ گرفته بودند، به او نشان داد و از بیدادگری حاکم وقت شکوه آغاز کرد (سیاح، 17). وی در روز عاشورای 1320ق /  19 آوریل 1902م در 55 سالگی در شیراز درگذشت (رکن‎زاده آدمیت 1 / 26؛ هدایت 1 / 16). 
آسوده در تمام قالبهای شعری اعم از قصیده، غزل، قطعه، رباعی، مثنوی و مسمّط طبع‎آزمایی کرده است. نمونۀ اشعار او را در تذکره‎ها و کتابهای معاصر وی چون آثار عجم، فارسنامۀ ناصری، گلزار جاویدان و حدیقةالشعراء می‎توان دید (دیوان بیگی). تنوع در مضامین و موضوعات، و نیز ذوق عرفانی از خصوصیات شعر اوست و تعلق خاطرش به امیرالمؤمنین علی(ع) در اشعارش منعکس است. دیوان‌بیگی به تسلط او در گفتن ماده‌تاریخ اشاره دارد. 
از دیوان او 2 نسخه تاکنون شناخته شده: یکی در کتابخانۀ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران از مجموعۀ اهدایی حکمت، به خط نستعلیق خود آسوده که مجموعه‎ای از غزلیات اوست (منزوی، 3 / 2208؛ آقابزرگ، 9(1) / 6) و دیگری در شیراز در مجموعۀ شخصی نوادۀ شاعر به خط تاج‌الشعراء پسر آسوده که مجموعه‎ای از قطعات و رباعیات و مثنویهای اوست (منزوی، 3 / 2208). نیز ابیاتی از مثنوی عرفان‎الحکم وی در گلزار جاویدان و سخن‎سرایان فارس آمده است (هدایت، 17؛ رکن‎زاده آدمیت، 261).

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة؛ دیوان بیگی، احمد، حدیقةالشعراء، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، زرین، 1364ش، صص 32-37؛ رکن‎زادۀ آدمیت، محمدحسین، دانشمندان و سخن‎سرایان فارس، تهران، خیام، 1337ش، 1 / 27؛ سیاح، محمدعلی، خاطرات، به کوشش حمید سیاح و سیف‎الله گلکار، تهران، سپهر، 1356ش؛ فرصت شیرازی، محمدنصیر، آثار عجم، بمبئی، 1354ق؛ فسایی، حسن، فارسنامۀ ناصری، تهران، 1313ق؛ کتابخانۀ مرکزی، فهرست خطی، 5 / 277- 278؛ منزوی، احمد، فهرست خطی؛ هدایت، محمود، گلزار جاویدان، تهران، 1353ش. 

بخش ادبیات