ابوعزه

ابوعَزّه، عمرو بن عبدالله بن عُمیر (د 3 ق / 624 م)، شاعر مخضرم. شرح زندگی او نیز مانند همۀ شاعران آن دوره، در هاله‌ای از ابهام پنهان است. وی ظاهراً از تیرۀ بنی جُمَح بود و در جنگ بدر شركت داشت و به دست مسلمانان اسیر شد. چون او را نزد پیامبر (ص) آوردند، از ناداری و بسیاری عیال شكایت كرد و از آن حضرت بخشش خواست و عهد كرد كه هرگز در جنگ بر ضد او شركت نكند و پیامبر (ص) وی را بدین عهد بخشید و آزاد كرد (ابن هشام، 2 / 660؛ كلبی، 98؛ واقدی، 1 / 110- 111). آنگاه وی ابیاتی در مدح پیامبر (ص) سرود (ابن هشام، همانجا؛ جمحی، 1 / 253-254). اما چون مشركان خواستند بار دیگر به خونخواهی كشتگان بدر بر مسلمانان بتازند، تصمیم گرفتند كه او را همراه 3 تن دیگر كه یكی از اینان ابن زِبَعری (ﻫ.‍ م) بود، به سوی دیگر قبایل عرب گسیل دارند، تا ایشان به نیروی شعر خویش، اعراب را بر ضد مسلملنان برانگیزند. او نخست به سبب عهدی كه با پیامبر (ص) بسته بود، سرباز زد اما مشركان خاطر او را از جانب اهل و عیال آسوده ساختند و به امید غنیمت فریفتند. سرانجام، وی همراه آنان به سوی قبایل عرب رفت و با شعر خویش آنان را به همكاری در جنگ با مسلمانان تشویق و تحریك كرد و كسانی را نیز گرد آورد (ابن اسحاق، 323؛ واقدی، 1 / 201؛ بلاذری، 1 / 312؛ طبری، 2 / 501) و سرانجام بار دیگر به دست مسلمانان اسیر شد.
در روایت دیگری گفته‌اند كه مشركان در بازگشت از احد، در حَمراء الاسد لختی درنگ كردند و ابوعزٌه را كه در خواب بود بر جای گذاشتند، آنگاه مسلمانان كه به تعقیب مشركان آمده بودند، بر وی دست یافتند و او را نزد پیامبر (ص) بردند (واقدی، 1 / 309). وی دوباره تقاضای بخشش كرد، اما پیامبر (ص) امر كرد تا او را گردن زدند (ابن هشام، 3 / 104؛ واقدی، همانجا؛ بلاذری، 1 / 335). طبری (2 / 536) كه روایت دستگیری ابوعزه را در حمراء الاسد با اندكی تردید بیان كرده، خبری دیگر آورده است كه برحسب آن، ابوعزه در جنگ احد و در اثنای حملۀ علی (ع) بر جمعی از مشركان كشته شده است (2 / 514).
چند روایت افسانه‌آمیز نیز در شرح احوال او آورده‌اند. یكی آن است كه گویند به بیماری بَرَص دچار شد و به سبب بیم مكیان از این بیماری، مجبور به ترك شهر گردید و بعدها به گونه‌ای شگفت خویشتن را درمان كرد و ابیاتی نیز در این زمینه سرود (كلبی، همانجا؛ جمحی، 1 / 256-257؛ جاحظ، 52-53). نكتۀ مهم دیگری كه در بارۀ او گفته‌اند، این است كه ابن‌حبیب (ص 488) نام او را در شمار «زنادقۀ» قریش آورده است.
از ابوعزه جز چند قطعه شعر كه در مدح پیامبر (ص) و ابیاتی كه پس از رهایی از بیماری سروده، باقی نمانده است (ابن هشام، 2 / 660؛ كلبی، جمحی، جاحظ، همانجاها).

مآخذ

 ابن اسحاق، محمد، السیر و المغازی، به كوشش سهیل زكار، دمشق، 1398 ق / 1978 م؛ ابن حبیب، محمد، المنمقّ، به كوشش خورشید احمد فارق، حیدرآباد دكن، 1384 ق / 1964 م؛ ابن هشام، عبدالملك، السیرة‌‌ ‌النبویة، به كوشش مصطفی سقا و دیگران، قاهره، 1375 ق / 1995 م؛ بلاذری، احمد‌ بن ‌یحیی، انساب ‌الاشراف، به كوشش محمد حمید‌الله، قاهره، 1959 م؛ جاحظ، عمرو بن‌ بحر، البرصان و العرجان، به كوشش محمد موسی خولی، بیروت، 1407 ق / 1987 م؛ جمحی، محمد ‌بن سلام، طبقات فحول‌ الشعراء، به كوشش محمود محمد شاكر، قاهره، 1394 ق / 1974 م؛ طبری، تاریخ؛ كلبی، هشام ‌بن محمد، جمهرة‌ النسب، به كوشش ناجی حسن، بیروت، 1407 ق / 1986 م؛ واقدی، محمد‌ بن عمر، المغازی، به كوشش مارسدن جونز، لندن، 1966 م. 

علی بهرامیان