مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

آق دربند | علی رفیعی آق‌دربند \āq-darband\، مکانی تاریخی و دژگونه در دهستان و بخش مزدوران (مرزداران) از شهرستان سرخس (استان خراسان رضوی) در 85کیلومتری جنوب غربی شهر سرخس. این محل ازآن‌رو که بر تنگه‌ای که رنگ خاک و سنگ آن اندکی سفید است، بنا شده، به آق‌دربند شهرت یافته است.
خاتم کاری | فریبا افتخار خاتَمْ‌کاری، شیوه‌ای در ساخت روکش تزیینی برای اشیاء چوبی در ایران، با استفاده از قطعات چوب، عاج یا استخوان و مفتولهای فلزی. تاریخ پیدایش و خاستگاه این هنر ـ صنعت مشخص نیست. خاتم در فرهنگهای لغت، به معنی انگشتری و همچنین معنی عام آن یعنی پوشاندن سطح چیزی با ریزه‌های استخوان، «حلقه‌های فلزی» و تکه‌های چوب آمده،...
ابن خطیب | یوسف رحیم لو اِبْنِ خَطيب‌، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ سعيد بن‌ عبدالله‌ بن‌ سعيد بن‌ علی‌ بن‌ احمد سلمانی‌ (713- مق‍ 776 ق/ 1313-1374 م‌)، مشهور به‌ ذوالوزارتين‌ (رياست‌ شمشير و قلم‌ يا وزارت‌ و كتابت‌) و ملقب‌ به‌ لسان‌ الدين‌، وزير، طبيب‌، اديب‌، مورخ‌ و فقيه‌ مالكی‌ اندلسی‌. دودمان‌ ابن‌ خطيب‌ را از آن‌ رو سلما...
اصمعی | عنایت الله فاتحی نژاد \asmaʾī\، ابوسعید عبدالملک بن قُریب (ح 125-216 ق / 743-831 م)، راوی، ادیب و لغت‌شناس نام‌آور اوایل عصر عباسی.
اردستان | عباس سعیدی , الهه هادیان رسنانی اَرْدِسْتان [ardestān]، شهر و شهرستانی به همین نام در شمال استان اصفهان. این نام در بیشتر آثار جغرافی‌نویسان اسلامی به صورتهای اَرْدِستان، اَرْدَستان و نیز اِرْدِستان آمده است و در گویش محلی اَروسون، اَرْسون، اَسون، اَرْدِسون و آرْدِسَون خوانده می‌شود. گفته شده، چون این شهر در زمینی سفید همچون آرد برپا شده اس...
شرکت نفت، مجموعه آموزشی-ورزشی شماره 3 | علی محمد مرادیان منفرد تا پیش از انقلاب 1357 ش، خانۀ سازمانی مدیران عامل شرکت ملی نفت ایران، و امروزه، یکی از مجموعه‌های آموزشی ـ ورزشی شرکت نفت.
پونه کوهی | علیرضا بنی جانی پونۀ کوهی \ pūne-ye kūhī\ ، گیاهی چندساله، خودرو، معطر با خاصیت دارویی. پونۀ کوهی در سواحل دریاها، دامنۀ کوهها و جنگلها، و در شهرستان شمیران، در دامنۀ کوهها در ارتفاعات پایین می‌روید. در کوههای دارآباد، منطقه‌ای موسوم به چال‌پونه که آبشاری به همین نام نیز در آنجا جریان دارد، از رویشگاههای عمدۀ این گیاه است (پ...
استخر | محمدرضا ناجی , جواد نیستانی استخر \ estaxr\ ، یا اصطخر، شهری‌ کهن‌ و یكی‌ از تقسیمات‌ اداری پنج‌گانۀ اوایل‌ دورۀ اسلامی‌ در استان‌ فارس‌. معنای واژۀ استخر را‌ سخت‌ و نیرومند (بارتولمه‌، 1591‌؛ رایشلت‌، 269) و نیز قلعۀ نظامی ‌دانسته‌اند (هرتسفلد، «تاریخ‌...»، 45 ؛ فرای‌، 10). ویرانه‌های‌ شهر استخر را در محل، تخت‌طاووس‌ می‌نامند (مصطفوی‌،...
جیحون یزدی | یدالله جلالی پندری آقا محمد، متخلص به «جیحون» و ملقب به «نواب» و «تاج‌الشعرا»، از شاعران روزگار ناصرالدین شاه قاجار (سل‍ 1264-1313ق / 1848-1896م).
بیان | اصغر دادبه , بابک فرزانه بَیان‌، در لغت‌ به‌ معنی‌ روشنی‌ و وضوح‌، و در اصطلاحْ اصول‌ و قواعدی‌ است‌ كه‌ به‌ وسیلۀ آنها چگونگیِ ارائۀ یك‌ معنا به‌ شیوه‌های‌ مختلف‌ شناخته‌ می‌شود، به‌ گونه‌ای‌ كه‌ هریك‌ از آن‌ شیوه‌ها در وضوحِ دلالت‌ عقلی‌ بر آن‌ معنا با یكدیگر متفاوت‌اند.
احرار، خواجه ناصرالدین | عارف نوشاهی خواجه ناصرالدین عبیدالله (رمضان 806-895 / مارس 1404-1490)، از عارفان معروف طریقۀ نقشبندیه در ماوراءلنهر.
حسن (ع)، امام | مریم صادقی , حسن اکبری بیرق فرزند علی بن ابی‌طالب (ع) و امام دوم شیعیان. امام حسن (ع) در 15 رمضان 3 ق / 29 فوریۀ 625 م، از بطن دختر پیامبر (ص)، فاطمۀ زهرا (ع) متولد شد.
عیدی | زهرا محمدحسنی صغیری عِیْدی، عیدانه یا نوروزی، هدیه و پیشکش مردم به یکدیگر به مناسبت عید.
خواجه محمد پارسا | محمد کریمی زنجانی اصل ابوالفتح محمد بن محمد بن محمود حافظی بخاری حنفی (749-822 ق / 1348-1420 م)، صوفی نقشبندی نامدار و دومین خلیفۀ بهاءالدین نقشبند.
ابان بن تغلب | علی اکبر ضیائی اَبانِ بْنِ تَغْلِب، ابوسعیدبن رُباح بَکری جُرَیری کِنْدی رَبَعی کوفی (د 141 ق / 758 م)، ادیب، قاری، فقیه، مفسّر و از محدّثان بنام امامیّه (نجاشی، 7- 8). بیش‌تر مآخذ کنیۀ او را ابوسعید و برخی ابوسعد (حافظ مزّی، 2 / 6؛ صفدی، 5 / 300) یا ابن سعید (حلّی، 12) آورده‌اند و برخی دیگر ابواُمیمة را نیز ذکر کرده‌اند (س...
دق | محمدسعید جانب اللهی دِق، نوعی بیماری ناشی از تب لازم یا تب دق است که طی آن، بیمار بر اثر غم و غصه، ناراحتی بی‌حد، و ضعف و رنجوری از بین می‌رود. دق در لغت، به معنی «باریک و اندک، و نام علتی است که آدمی را باریک کند» ( آنندراج)؛ و «تب متصلی [است] که شخص را می‌کاهد و باریک و لاغر می‌کند» (نفیسی). از آن به تب لازم هم تعبیر می‌کنند و...
اشترجان، مسجد جامع | هایده لاله \masjed (d-e) jāmeʾ-e oštorjān\، این مسجد در 36کیلومتری جنوب غربی اصفهان در منطقۀ لنجان (امروزه از توابع فلاورجان) (سرشماری ... ، 17) واقع شده است.
اسکان، برجهای مسکونی | شیده لالمی اسکان، برجهای مسکونی \ borjhā-ye maskūnī- ye eskān\ ، برجهـای سه‌گانـه بـا کاربـری تجارتی ـ مسکونی و از نخستین نسل برجهای تهران.
جوینی، ابوالمعالی | احمد پاکتچی ابوالمعالی عبدالملک بن عبدالله بن یوسف نیشابوری (18 محرم 419-25 ربیع‌الآخر 478ق / 17 فوریۀ 1028- 20 اوت 1085م‌)، متکلم اشعری و فقیه شافعی. او را به مناسبت چند گاهی که در حجاز سپری کرد و امامت جماعات را برعهده داشت، لقب امام‌الحرمین داده‌اند (ابوالفدا، المختصر ... ، 4 / 107؛ ابن‌کثیر، 12 / 157)، لقبی که برخی ح...
سیاه موی و جلالی | میترا نصر اصفهانی از افسانه های عاشقانه که در خراسان شهرت دارد.
خرقانی | علیرضا ابراهیم خَرَقانی، ابوالحسن علی بن جعفر (احمد) سلمان (351- 425 ق / 962-1033 م)، از صوفیان نامدار خراسان در سده‌های 4 و 5 ق / 10 و 11 م. وی در روستای خرقان از توابع بسطام (در قومس قدیم که امروزه در استان سمنان قرار دارد)
ابدال | حسین لاشیء بْدال، جمع بَدَل یا بِدْل به معنای جانشین و نیز به معنای کریم و شریف. این اسم بر جمعی از بندگان خاص خدا اطلاق می‌شود که در میان اولیا دارای مرتبتی مخصوص بوده‌اند. تعداد ابدال ثابت و معیّن است و هر گاه عمر یکی از آنان به پایان رسید، فرد دیگری از طبقۀ فروترِ اولیا جایگزین او می‌گردد. دربارۀ وجه تسمیۀ این گروه ب...
تافتون | محمد صبایی نانی مدور که بر دیوارۀ تنور پخته می‌شود. نان تافتون با مقداری از سبوس گندم در آرد آن، در کنار نانهای سنگک، بربری و لواش یکی از 4 نوع اصلی نان سفرۀ ایرانی به شمار می‌آید (دریابندری، 2 / 1725-1726).
آریایی، زبانها | حسن رضایی باغ بیدی آرْیایی، زَبانْها [zabānhā-ye āryāyī]، شــاخــه‌ای از زبانهای هند و اروپایی. همۀ زبانهای آریایی بازماندۀ زبانی باستانی هستند که می‌توان آن را آریایی آغازین نامید. در سدۀ 19م، اصطلاح زبانهای آریایی در برخی از منابع به خطا برای خانوادۀ بزرگ زبانهای هند و اروپایی به کار می‌رفت ( ایرانیکا، II/ 684). حتى اکنون نیز...
ابن سعد | علی رفیعی علامرودشتی اِبْنِ سَعْد، عمر بن سعد بن ابی وقّاص مالك بن وهيب بن عبدمناف ابن زهرة بن كلاب بن مرّۀ زهری مدنی معروف به ابن سعد (مق‍ 65 يا 66 يا 67 ق / 684 يا 685 يا 686م )، امير سپاه عُبيدالله بن زياد در كربلا. تاريخ تولد وی به درستی روشن نيست. برخی نوشته‌اند كه در زمان پيامبر اسلام (ص) و به قولی در سال كشته شدن عمر بن خط...
رستاق | علی کرم همدانی یا رَستاق، اصطلاحی در تقسیمات اداری دورۀ ساسانیان و نخستین سده‏های اسلامی در ایران
اوسانه | معصومه ابراهیمی اوسانه، عنوان رساله‌ای کوتاه دربارۀ اهمیت شناخت و مطالعۀ اشعار و ترانه‌های عامیانه از صادق هدایت. این رساله نخستین‌بار در 1310 ش در مجلۀ آریان‌کوده در تهران منتشر شد.
بحارالانوار | مهدی مطیع بِحارُالْاَنْوار، مشهورترین، مهم‌ترین و مفصل‌ترین اثر علکی محمدباقرمجلسی (1037-1110یا 1111ق/ 1628-1698 یا 1699م) که مجموعه‌ای گسترده از احادیث امامیه است و گاه «دائرةالمعارف بزرگ احادیث شیعه» لقب گرفته است.
سوغاتی | راضیه خزایی یا سوغات، ره‌آورد مسافر از تحفه‌های ناحیه‌ای که بدانجا سفر کرده است، برای دوستان، اقوام و بستگان خود.
جمع | اصغر دادبه , جمیله اعظمیان در لغت به معنی گرد کردن و گرد آوردن، و در دانش بدیع چنان است که گوینده دو، یا چند چیز را در صفتی ادعایی موسوم به جامع یا وجه شبه گرد آورد؛ چنان‌که شاعر چشم خود و چشم ستارۀ پروین را از بابت «در خواب نشدن» (= جامع = وجه شبه) جمع کرده، یعنی به یکدیگر تشبیه کرده است: همه آرام گرفتند و شب از نیمه گذشت / و آنچه در ...
ابن عبدربه، شهاب الدین | محمدعلی لسانی فشارکی شهاب‌الدین ابوعمر احمدبن محمد (10 رمضان 246-18 جمادی الاول 328ق / 28 نوامبر 860-2 مارس 940)، شاعر و ادیب بزرگ اندلسی.
آشتیانی، لهجه | احمد تفضلی \lahje-ye āštiyānī\، در طبقه‌بندی لهجه‌های ایرانی، آشتیانی از زمرۀ لهجه‌های مرکزی ایران به شمار می‌آید و با لهجه‌های وَفْسی و آمُره‌ای قرابت دارد (مقدم، 132؛ ایرانیکا، II / 848).
ابن قیم جوزیه | نجیب مایل هروی شمس‌الدين ابوعبدالله، محمد بن ابی بكر بن ايوب زُرَعی (7 صفر 691-13 رجب 751ق / 29 ژانويۀ 1292-16 سپتامبر 1350م)، دانشمند حنبلی كه به سبب كثرت تأليفات در زمينه‌های گوناگون شهرت يافته است.
ابوسهل نوبختی | حسن انصاری اسماعیل بن علی بن اسحاق بن ابی سهل ابن نوبخت (237 ـ شوال 311 ق / 815 ـ ژانویۀ 924 م)، متكلم نامدار امامی ساكن بغداد.
آنه، سفرنامه ها | پیمان متین آنه، سَفَرْنامه‌ها، دو سفرنامه با عنوانهای اوراق ایرانی و گلهای سرخ اصفهان از کلود آنه، نویسندۀ فرانسوی در دهۀ نخست سدۀ 20م که دربارۀ سفرهای او به ایران و دربردارندۀ اطلاعات مفیدی از زندگی اجتماعی ایرانیان و آداب و خلقیات آنان است
عالی پور | میترا آقامحمدحسنی زهره، نخستین فرماندار زن ایران و فرماندار شهرستان شمیران از آذر 1380 تا خرداد 1383.
نیاوران، مجموعه فرهنگی-تاریخی | سیما طایفه مجموعه‌ای شامل باغی وسیع و بناهای سلطنتی متعلق به دورۀ قاجار و پهلوی دوم که هم‌اکنون به عنوان موزه، محل نمایش اشیاء و آثار تاریخی و هنری است.
آسیای مرکزی، زبانها و گویشهای | حسن رضایی باغ بیدی \zabānhā va gūyešhā-ye āsiyā-ye markazī\، زبانها و گویشهایی از خانواده‌های گوناگون زبانی که در میان اقوام ساکن در آسیای مرکزی (ه‍ م) رایج بوده است.
ثقلین، حدیث | فرامرز حاج منوچهری ثَقَلَيْن، حَديث، حدیثی از پيامبر اسلام (ص) در يادکرد پايگاه ارزشی و استنادی کتاب خدا و «عترت» که براساس متن حدیث، پس از درگذشت آن حضرت راهگشای امت، و تمسک بدانها، اسباب دوری از گمراهی و ضلالت خواهد بود؛ این حدیث وصیت‌گونه از آخرین سخنان ایراد شده از سوی حضرت بود که به تواتر از سوی مسلمانان نقل شد. در اين حدي...
ثبوت | امیر حسین ساکت ثُبوت، اصطلاحی در فلسفه و حکمت اسلامی. در تداولِ حکمای اسلامی اصطلاحِ ثبوتْ مترادف و مساوق با وجود به کار رفته است، چنان‌که گفته می‌شود «ثبوتِ شیء برای شیء ضروری است» (احمد نگری، 1/ 374). ثبوت نزد معتزله نیز معنایی خاص و متفاوت با معنای یاد شده دارد که عبارت است از شیئیت و تقرر ذوات در مرتبه‌ای میان وجود و عد...
سیمرغ | علی سلطانی گردفرامرزی پرنده‌ای یاریگر در اسطوره‌ها و افسانه‌ها. سیمرغ در اوستا به‌صورت مِرغوسَئِنَ به کار برده شده است.
تنبور | گلاله هنری سازی زهیِ مضرابی با کاسه‌ای گلابی‌شکل و دسته‌ای بلند. این ساز در قدیم دارای دو سیم بوده است و اکنون در بیشتر مناطق 3 سیم دارد (مشحون، 73). شمار سیمها گاه به 6 عدد هم می‌رسد (ملاح، فرهنگ ... ، 196).
تکاب | شیوا جعفری شهرستان و شهری در استان آذربایجان غربی:
بازگیر | اردشیر کشاورز بازْگیر، عنوان طوایفی از عشایر غرب ایران که در لرستان و ایلام و نیز کرمانشاهان پراکنده‌اند. چنانکه از نام این طایفه بر می‌آید، گویا نیاکانشان با شکار و خرید و فروش باز سروکاری داشتند (‌ﻧﻜ : مکری، 25).
اهل هوا | معصومه ابراهیمی ‌اَ‌هْلِ هَوا، یکی از تک‌نگاریهای مردم‌نگارانۀ غلامحسین ساعدی (1314-1364ش / 1936-1985م)، دربارۀ مراسم بادزدایی و زار در نواحی جنوب ایران.
رضوانیه، باغ | علی محمد مرادیان منفرد رضوانیه، باغ \ bāq-e rezvāniy(yy)e\ ، از باغهای معروف تجریش، واقع در ضلع غربی جادۀ قدیم شمیران، منطقۀ 1 شهرداری تهران، و متعلق به شاهزاده عبدالحسین میرزا فرمانفرما که آن را در اواخر عمر خود میان برخی از همسران و فرزندانش تقسیم کرد.
خالقی | محمدرضا فیاض خالِقی، روح‌الله، موسیقی‌دان، آهنگ‌ساز، رهبر ارکستر، پژوهشگر و نظریه‌پرداز و مورخ و منتقد و معلم موسیقی.
دورود | کریم شریعت یا دُرود، شهرستان و شهری در استان لرستان.
پرده خوانی | اصغر کریمی یا پرده‌داری، صورت‌خوانی، نوعی معرکه‎گیری که پرده‎خوان از روی پردۀ بزرگ نقاشی‌شده‎ای مجالسی را که نشانگر عقاید مذهبی و دینی یا باورهای فرهنگی و اسطوره‎های ملی و میهنی است، نشان و توضیح می‎دهد.
ترنابازی | علی بلوکباشی از بازیهای کهن ایرانی که تا چندی پیش در نقاط مختلف ایران رواج عمومی داشت و در فرهنگ و ادب فارسی به بازی «میر و وزیر» و «شاه و وزیر» شهرت یافته بود.

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام