مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

دَقیقی، ابومنصور | علی میرانصاری , یدالله شکری ابومنصور محمد بن احمد (مق‍ نیمۀ دوم سدۀ 4 ق / نیمۀ دوم سدۀ 10 م)، شاعر پارسی‌گوی و از نخستین حماسه‌سرایان در تاریخ ادبیات فارسی.
آغاجی | جعفر شعار آغاجی، منصب و عنوان برخی از حاجیان و خادمان خاص امیران و پادشاهان سامانی، غزنوی و سلجوقی در قرنهای 4 و 5 ق / 10 و 11م. این عنوان در چند جا از تاریخ بیهقی و راحةالصدور و جامع‎التواریخ رشیدی به کار رفته و لقب شاعریِ «ابوالحسن آغاجی» نیز بوده است (شمس قیس رازی، 241؛ ثعالبی، 2 / 114). کاربرد این عنوان در منابع یا...
ابن جنید اسکافی | احمد پاکتچی اِبْنِ جُنَيْدِ اِسْكافی‌، ابوعلی‌ محمد بن‌ احمد كاتب‌ اسكافی‌، فقيه‌ و متكلم‌ امامی‌ سدۀ 4 ق‌/ 10 م. او از خاندان‌ بنی‌ جنيد بود، كه‌ در اسكاف‌ از نواحی‌ نهروان‌، بين‌ بغداد و واسط، رياست‌ داشتند (ابن‌ادريس‌، 99؛ قس‌: ياقوت‌، 1/ 252). دربارۀ تاريخ‌ ولادت‌ او در منابع‌ گزارشی‌ ديده‌ نمی‌شود، اما از آنجا كه‌ ق...
ابوعیسی وراق | عباس زریاب خویی محمد بن هارون‌ بن محمد وراق بغدادی (د 247 ق / 861 م)، متکلم معروف نیمۀ اول سدۀ 3 ق که در آغاز از معتزله بوده و بعد بر اثر مخالفت با آنان مطرود شده و متهم به زندقه و الحاد گردیده است.
آل مأمون | سید علی آل داوود آلِ مَأْمون، سلسله‌ای از فرمانروایان محلی خوارزم که از حدود 385 تا 408 ق / 995 تا 1017 م بر این ولایت فرمانروایی داشتند و مرکز حکومتشان شهر گُرْگانْج یا جُرجانیه بود. آل مأمون یا مأمونیان در آغاز مطیع سامانیان بودند و پس از برافتادن این سلسله، اندک زمانی به گونۀ مستقل فرمان راندند و پس از قدرت یافتن غزنویان، ...
ابن رشیق | عنایت الله فاتحی نژاد اِبْنِ‌رَشیق، ابوعلی حسن بن رشیق قیروانی (390 ق- ذیقعدۀ 456/ 1000-1064 م)، شاعر، ادیب، ناقدِ عصر ملوكِ صنهاجه در مغرب. پدرش رشیق، رومی الاصل و از بردگان آزاد شدۀ قبیله اَزْد بود (یاقوت، 8/ 110-112) كه در محمدیه (مسیله) از شهرهای مغرب به شغل زرگری (صیاغت) مشغول بود (قفطی، 1/ 298). ابن‌رشیق در مسیله متولد شد و ...
تهانوی، اشرف علی | فرامرز حاج منوچهری تَهانَوی، اشرف علی بن عبدالحق (5 ربیع‌الآخر 1280- رجب 1362ق/ 19 سپتامبر 1863- ژوئیۀ 1943)، خطیب، مفسر، مصلح و نویسندۀ پرکار حنفی که در شبه قارۀ هند به حکیم الامت شهرت دارد.
بوسنیایی، زبان | الویر موسیچ بوسْنیایی‌، زَبان‌، عضوی‌ از شاخۀ جنوبی‌ خانوادۀ بزرگ‌ زبانهای‌ اسلاوی‌. دیگر اعضای‌ مهم‌ این‌ خانوادۀ زبانی‌ عبارت‌اند از اوكرائینی‌، بلاروسی‌، روسی‌، روسینلسكی‌ (از شاخۀ شرقی‌)،
تخت جمشید | فرزانه زارع مجموعه ساختمانهایی منسوب به جمشید پیشدادی که به‌منظور برگزاری آیینهای نوروز و دیگر مراسم مذهبی ساخته شد.
بی بی | مریم میر فخرایی
دویدم و دویدم | اسماء موسوی دَویدَم و دَویدَم، از متلهای مشهور زبان فارسی. این متل (ه‍ م) در مناطق مختلف ایران و برخی از کشورهای فارسی‌زبان چـون تاجیکستـان (شریفی، 47- 48)، رواجـی گسترده دارد و در حوزۀ مشترکی با قصه، بازی و ترانه است (نصری، 3/ 1872-1873؛ مزرعتـی، 28-30؛ بـذرافکن، 152؛ جمـال‌زاده، 20). از قدیم‌تریـن روایتهای ثبت‌شدۀ آن، ...
دوست محمد | محمدحسن سمسار , فریبا افتخار نام چند تن از هنرمندان ایرانی در سده‌های مختلف. از میان آنان دوست‌محمد کاتب و دوست‌محمد مصور که در یک دوره به سر می‌برده‌اند، از آوازه و اهمیت بیشتری برخوردارند.
ریاضت | انسیه شیخ سفلی , بخش ادیان و عرفان ریاضَت، اصطلاحی در سیروسلوک، به معنای رعایت پرهیزهای خاص و انجام اعمال مشخص و توصیه‌شده به‌منظور مهار، شکستن و ادب‌کردن نفس.
حمیدالدین ناگوری | فاطمه لاجوردی حَمیدُالدّینِ ناگوری، محمد بن عطاء اللٰه محمود (643 یا 644 ق/ 1246 یا 1247 م)، معروف به قاضی حمیدالدین، از صوفیان نامدار طریقۀ سهروردیه در شبه قارۀ هند در سده‌های 6 و 7 ق/ 12 و 13 م.
اخباریان | احسان قیصری اَخْباریان‌، در فقه‌ متأخر امامی‌ گروهی‌ كه‌ به‌ پیروی‌ از اخبار و احادیث‌ اعتقاد دارند و روشهای‌ اجتهادی‌ و اصول‌ فقه‌ را نمی‌پسندند. در مقابل‌ آنان‌ فقیهان‌ هوادار اجتهاد قرار می‌گیرند كه‌ با عنوان «اصولی‌» شناخته‌ می‌شوند. بدون‌ لحاظ عنوانهای «اخباری‌» و «اصولی‌» تقابلِ این‌ دو گونه‌ نگرش‌ به‌ فقه‌ امامی‌ ...
چلبی اوغلو، مجموعه | محمد علی مخلصی آرامگاه و خانقاهی واقع در شهر کوچک سلطانیه در 35 کیلومتری شرق زنجان، که در کنار دو مجموعۀ مستقل تاریخی گنبد سلطانیه و بقعۀ ملاحسن کاشی سبب اعتبار این شهر است. این مجموعه در 500 متری جنوب غربی گنبد سلطانیه، بر سر راه قیدار قرار دارد.
آل قزوینی | حسن یوسفی اشکوری آلِ قَزْوینی، خاندانی علمی و ادبی از نیمۀ دوم سدۀ 12 تا میانه‌های سدۀ 14 ق / 18 تا 20 م در نجف، حِلّه و پیرامون آن. از‌آن‌رو این خاندان را قزوینی گفته‌اند که بنیانگذار آن، اهل قزوین بوده و برای فراگیری علوم دینی به نجف هجرت کرده و در آنجا ساکن گشته است و فرزندان و نوادگان او نیز در همان سرزمین مقیم شده‌اند. آ...
دریای سرخ | منوچهر پزشک ریایی واقع در جنوب ‌غربی آسیا، حد‌فاصل دو قارۀ آسیا و افریقا. دریای سرخ در غرب شبه‌جزیرۀ عربستان ــ شامل دو کشور عربستان سعودی و یمن ــ و نیمۀ شمالیِ شرق افریقا ــ از شمال به جنوب شامل کشورهای مصر، سودان، اریتره و جیبـوتی ــ واقـع شده است.
انزلی | عنایت الله رضا اَنْزَلی، شهرستان و شهری بندری در استان گیلان و تالابی به همین نام در این شهرستان.
دیوانگی | پیمان متین دیوانِگی، یا جنون، مجموعه‌ای از نشانه‌های نامتعارف روحی و رفتاری، همراه با برخی علائم جسمانی. دیوانه در لغت به معنای دیومانند، منسوب به دیو و جن، و ضد فرزانه ــ منسوب به عقل و حکمت ــ است. به اشخاص احمق، نادان، کم‌خرد و ابله نیز دیوانه می‌گویند ( لغت‌نامه ... ). اصطلاح مجنون که معادل دیوانه به کار می‌رود، نیز...
جلایر، قوم | هاشم رجب‌زاده نام یکی از قبیله‌های بزرگ مغول که سابقۀ آنها دست‌کم به زمان چنگیزخان می‌رسد. جلایر یکی از ۳۹ قبیلۀ تاتار است که وصاف از آنها نام برده است (ص۵۵۸)، و رشیدالدین آنها را در زمرۀ اقوامی یاد کرده است که به مغول شهرت دارند (1 / ۴۰، ۴۳، 65 بب‍‌ )؛ زیرا پس از بالاگرفتن کار چنگیز، بسیاری از اقوام صحرانشین در ختای و آسی...
بسطام | فاطمه کریمی , محسن احمدی بَسْطام‌، بخش و شهری‌ تاريخی‌ در شهرستان‌ شاهرود، واقع‌ در استان‌ سمنان‌.
رضوان شهر | محسن احمدی شهرستان و شهری در استان گیلان.
پیسی | مهرزاد گلسرخی ضایعات پوستی که به سبب شکل و رنگ ظاهری، مصدر بسیاری از باورها، رفتارها و واکنشها در فرهنگ مردم ایران شده است.
اسوان | عباس سعیدی \asvān\، استـان و شهری کهن و نیز سدی عظیم در مصر.
حزب و تشکیلات | عمادالدین باقی حِزْب و تَشْکیلات، دو اصطلاح در علوم سیاسی. حزب در لغت به معنای گروه و دسته است و در اصطلاح به گروهی گفته می‌شود که دارای سازمان، تشکیلات، برنامه و هدف معین باشد.
آنالوطیقا | صمد موحد آنالوطیقا، عنوان مبحثی از منطق ارسطو كه در كتاب ارگانون وی تحت همین عنوان در دو بخش تنظیم شده است (این واژه، معرب واژۀ یونانی آنالوتیكا به معنی تحلیل كردن است): آنالوطیقای اول و آنالوطیقای دوم. آنالوطیقای اول شامل دو قسمت است و به نظریۀ عمومی استنتاج قیاسی مربوط می‌‌شود. ارسطو در آنالوطیقای اول‌، ساختار عمومی...
یوردخلر، مرتع | مرتعی واقع در کنار چشمۀ پیازچال، در ارتفاعات میان کلک‌چال و توچال.
سماق | زهرا نصرالهی گیاهی با کاربردهای گوناگون پزشکی، صنعتی، خوراکی و آیینی.
آل زهره | هادی عالم زاده آلِ زُهْره، یا بنی زهره، خاندانی از سادات شیعۀ دوازده امامی که بسیاری از آنان اهل علم و سیاست و دارای تألیف بوده‌اند و دانشمندانی بزرگ از آنان دانش آموخته‌اند. نسب این دودمان به زهرة‌ بن علی ‌‌بن محمد بن محمد بن احمد بن محمد بن حسین بن اسحاق ابن جعفر الصادق (ع) می‌رسد. گاه آنان را اسحاقی (اسحاقیون) نیز خوانده...
افسانه | مسعود جعفری افسانه \afsāne\، منظومه‌ای بلند، با مضمونی غنایی و رمانتیک، سرودۀ نیما یوشیج (1274- 1338 ش).
حله | احمد پاکتچی , ستار عودی حِلّه، مرکز استان بابل در عراق. این شهر در °24 و ´25 طول شرقی، و °32 و ´29 عرض شمالی، در حدود 100 کیلومتری جنوب بغداد و در نزدیکی ویرانه‌های شهر باستانی بابل جای دارد. رودخانۀ حله از ریزابه‌های شرقی رود فرات، این شهر را به دو بخش تقسیم می‌کند. شهر حله در 2008 م/ 1387 ش، حدود 511 هزار تن جمعیت داشته است (نک‍ :...
بین النهرین | عنایت الله رضا
آیدین اوغوللری | آیدین اوغولْلَری، خاندانی تركمانی كه از 708 تا 829ق / 1308-1426 م بر ولایت آیدین، جنوب غربی آسیای صغیر، فرمان راندند. به هنگام زوال دولت سلجوقیان روم، قلمرو آنان به ده امیرنشین كوچك تجزیه شد كه آیدین یكی از آنها بود. از شهرهای زیر فرمان این خاندان، ازمیر، ایاسلوق، آلاشهر، آقچه‌شهر، آیدین (گُوزَل حصار)، بِرگی،...
آصف الدوله | مسعود تاره آصف‌الدوله \āse(a)f-od-dowle\، حاج غلامرضا خان (د 1327 ق/ 1909 م)، حاکم تهران در 1317 ق/ 1899 م.
آق سرای | بخش جغرافیا آق‌سرای \āq-sarāy\، استان و شهری قدیمی در آناتولی مرکزی در ترکیه. شهر آق‌سرای با °34 و ´3 طول شرقی، و °38 و ´12 عرض شمالی در دامنۀ کوه حسن‌داغی و جنوب شرقی دریاچۀ توزگلی، در 182کیلومتری جنوب شرقی آنکارا قرار دارد.
ابراهیم ادهم، ابو اسحاق | فتح الله مجتبایی اِبْراهیمِ اَدْهَم، ابواسحاق ابراهیم بن ادهم بن منصوربن یزید بن جابر (یا عامربن اسحاق) تَمیمی عِجْلی، عارف و زاهد معروف سدۀ 2 ق / 8 م. در تذکره‌ها پدر او را از ملوک خراسان گفته‌اند و دربارۀ علت و چگونگی پیوستن او به طریق زهد و تجرد داستانهای مختلف نقل شده است. بنابر یکی از این روایات ابراهیم در قصر شاهی بر تخ...
ترشی | گلاله هنری نوعی چاشنی حاصل از پروردن سبزیها، میوه‌ها و صیفی‌جات، بیشتر در سرکۀ انگور. به انواع ترشیجات آچار نیز می‌گویند (برهان .... ، ذیل واژه).
پیر سبز | الهام زارع یا پیر چِک‌چِک، یکی از زیارتگاههای مهم زردشتیان در نزدیکی اردکان یزد.
اوزاعی | احمد پاکتچی اوزاعی، ابوعمرو عبدالرحمان بن عمرو (88-2 صفر 157ق/ 707-22 دسامبر 773م)، فقیه و محدث نامدار شام و پیشوای یكی از مذاهب بائدۀ فقهی كه چندی در شام و اندلس پیروانی یافت.
ابن بلخی | کاظم برگ نیسی اِبْنِ بَلْخی‌ (د پس‌ از 510 ق‌/ 1116 م‌)، مؤلف‌ فارسنامه‌. نام‌ و نشان‌ ابن‌ بلخی‌ تاكنون‌ ناشناخته‌ مانده‌ است‌. لسترنج‌ و نيكلسون‌ نوشته‌اند كه‌ نويسندۀ فارسنامه‌ را نخست‌ حمدالله‌ مستوفی‌ «ابن‌بلخی‌» خوانده‌ است‌ (ص «x»). حاجی‌ خليفه‌ (2/ 1215) نيز شهرت‌ او را به‌ همين‌ صورت‌ نوشته‌ است‌. ادوارد براون‌ اح...
حریر | مریم محمدتبار حَریر، نوعی پارچۀ ابریشمی، لطیف، نازک و شفاف با بافتی شل، اغلب ساده و تک‌رنگ.
چشمه سلیمانیه | مریم سامعی چِشْمۀ سُلِیْمانیّه، یا چشمۀ فین، مشهورترین چشمۀ کاشان که از دیرباز، باورهای مردمی خاصی دربارۀ آن وجود داشته‌است.
اینگوش | عنایت الله رضا اینْگوش، جمهوری خودمختار، شامل سرزمینی در غرب جمهوری چِچِن و شمال جمهوری خودمختار اوستیای شمالی. جمهوری اینگوش تابع فدراسیون روسیه است. اینگوشها خود را گالگای (قالقای) می‌نامند كه نام عمده‌ترین قبیله از قبایل اینگوش است (كالویف، I/ 375؛ آكینر، 197). اینان از اقوام بومی قفقازند و صدها سال است كه در این سرزمین ...
اعتمادالدوله | مجید سمیعی اعتمادالدوله \eʾtemād-od-dowle\، از القاب دیوانی و لقب رسمی وزیر اعظم، عالی‌ترین مقام دولتی در سلطنت شاه‌ عباس اول (995-1037 ق / 1587- 1628 م).
تضعیف مکعب | حسین معصومی همدانی یکی از مسائل کهن هندسی که موضوع آن یافتن ضلع مکعبی است که حجم آن دو برابر مکعب مفروضی باشد. بنابر داستانی که پلوتارک (قرن 1م) نقل کرده است، خدایان از زبان غیب‌گویی به مردم دِلُس پیام فرستادند که اگر می‌خواهند از بلا برهند، باید قربانگاهی مکعب شکل را دو برابر کنند؛ و ایشان هم حل این مسئله را از افلاطون خواستند...
حجامت | پیمان متین حِجامَت، از روشهای کهن و هنوز رایجِ خون‌گیری به‌منظور درمان بیماری یا پیشگیری از ناخوشیها که اساس آن خارج ساختن خون از بدن از طریق بادکش کردن و خراشیدن است.
پیر شالیار، جشن | اسماعیل شمس جشن عروسی نمادینی که در بهمن‌ماه هر سال در منطقۀ اورامان، در استان کردستان برگزار می‌شود.
بهمنگان | معصومه ابراهیمی یا بَهْمَنْجَنه، بَهْمَنْجه، بَهْمَنْچَنه، یکی از جشنهای بزرگ و کهن ایرانی پیش و پس از اسلام.
اسدآباد | گلاره مرادی اسدآباد \ asad-ābād\ ، سابقاً روستایی از توابع شمیران، امروزه‌ محله‌ای واقع در منطقۀ 1 شهرداری تهران.

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام