دانشنامه فرهنگ مردم ایران

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

تفتان | یاسمین مجتهدپور از کوههای آتشفشانی نیمه‌فعال ایران.
تفنگ | اصغر کریمی اسلحه‌ای آتشین، پرتابی، و قابل حمل بر روی دوش، مرکب از لولۀ بلند، قنداق و ابزارهای آتش‌زنه، با کاربردهای جنگی، شکاری، دفاعی، حفاظتی و آیینی.
تکم گردانی | لیلا احمدی مراسم پیشواز نوروز در شهرها و روستاهای استانهای آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، گیلان و برخی جاهای دیگر.
تقلید، نمایش | یعقوب آژند از گونه‌های اصلی نمایشهای شادی‌آور انتقادی.
تگرگ | محسن ابراهیمی قطره‌های یخ‌بستۀ باران که از آسمان فرو می‌ریزد و از دیرباز به‌عنوان عنصری باورساز در فرهنگ ایرانیان شناخته شده است.
تکیه دولت | احمد آرین نیا از تکیه‌های بسیار مشهور ایران، ساخته‌شده در عصر ناصری که تکیۀ همایونی نیز خوانده می‌شد.
تنبان | اصغر کریمی قطعه‌ای از پوشاك مردان و زنان كه از كمر به پایین بدن را می‌پوشاند.
تنبک | گلاله هنری سازی کوبه‌ای از خانوادۀ پوست‌صداهای یک‌طرفه که در بیشتر نواحی ایران برای مراسم شادی، نمایش و بازیها به کار می‌رود.
تکیه | علی بلوکباشی یا تَکْیه، ساختمانی با معماری و فضاسازی ویژه برای برگزاری آیینهای نمایشی شبیه‌خوانی و مراسم عزاداری و نیز جایی خاص برای اجرای مناسک اهل تصوف و درویشان.
تعزیه خوانی | علی بلوکباشی یا شبیه‌خوانی، شکلی سنتی از مجموعۀ نمایشهـای آیینـی ـ مذهبی برگرفته از رویدادهای تاریخی و حماسی حزن‌انگیز واقعۀ تاریخی کربلا و شهادت امام سوم شیعیان، حسین بن علی (ع) و بستگان و یاران او و مصائب خاندان پیامبر (ص) و برخی موضوعهای الحاقی انتقادی، هجوآمیز، شاد و گزنده.
تنبور | گلاله هنری سازی زهیِ مضرابی با کاسه‌ای گلابی‌شکل و دسته‌ای بلند. این ساز در قدیم دارای دو سیم بوده است و اکنون در بیشتر مناطق 3 سیم دارد (مشحون، 73). شمار سیمها گاه به 6 عدد هم می‌رسد (ملاح، فرهنگ ... ، 196).
تنگسیر، فیلم | وحید وحیدیان فیلمی ساختۀ امیر نادری برگرفته از رمانی به همین نام نوشتۀ صادق چوبک.
تنگسیر، رمان | حسن میر عابدینی یکی از معروف‌ترین رمانهای رئالیستیِ فارسی در وصف زندگی، باورها و آداب و رسوم مردم مناطـقی از جنوب ایران، اثر صادق چوبک (1295-1377 ش / 1916- 1998 م).
توبه نامه و مناجات نامه | حسن ذوالفقاری کتابچه‌ای مکتب‌خانه‌ای از سراینده‌ای ناشناس که با هدف تربیت دینی کودکان سروده‌شده‌است.
تنکلوشا | محبوبه حاجی زاده کتابی مصور در زمینۀ ستاره‌شناسی و احکام نجوم، منسوب به ستاره‌شناسی بابلی. ترجمۀ این اثر به زبان پهلوی به دوران پیش از اسلام باز می‌گردد و هویتی ایرانی به خود گرفته است.
توبه نصوح | حسن ذوالفقاری منظومه‌ای 254بیتی از شاعری ناشناس در بحر رمل. این منظومۀ مکتب‌خانه‌ای قصه‌ای آموزشی و اخلاقی است در باب توبه و مداومت بر آن. کتاب در 1299 ق / 1882 م به کوشش مهدی اخ محمد قزوینی کتابت، و به صورت سنگی با 11 تصویر چاپ شده است.
توپوز قلی میرزا | محمد جعفری (قنواتی) کتابی مشتمل بر 64 افسانه، حکایت و لطیفه از ادبیات شفاهی ایران که لارنس پل الول‌ساتن (1912-1984 م / 1291-1363 ش)، ایران‎شناس اسکاتلندی در دو مرحله، طی سالهای 1336-1337 ش و 1352 ش در برخی از نقاط ایران بر روی نوارهای صوتی ضبط کرده‌بوده
توپ بازی | مریم سامعی یا بازی با توپ، گونه‌ای از بازیهای مهارتی ‌ـ ورزشی که ابزار اصلی آن را توپ تشکیل می‌دهد و انواع مختلف آن تقریباً در سراسر ایران اجرا می‌شود.
توپ مرواری | محمد بهارلو یا قضیۀ توپ مرواری، یکی از آثار انتقادی ـ سیاسی صادق هدایت با زبانی طنزگونه و سرشار از اصطلاحات و مثلهای فرهنگ مردم.
توپ مروارید | مروارید رفوگران ، توپ نظامی بزرگی که در میدان ارگ تهران بود و مردم آن را عامل سعادت و خوشبختی می‌دانستند و برای بخت‌گشایی بدان متوسل می‌شدند.
تنور | سلیم سلیمی موید محل پختن نان. از نظر تاریخی، پیدایش تنور به دورۀ یک‌جانشینی و زراعت برمی‌گردد. دهخدا آن را لفظی مشترک میان فارسی، عربی و ترکی به معنی محل پختن نان، جایی که در آن نـان می‌پزند و محل طبخ نان که خم‌مانند است، می‌داند (نک‍ : لغت‌نامه ... ).
توت | پیمان متین میوه‌ای از درختی به همین نام با کارکردهای طبی، خوراکی و آیینی.
توت ابوالفضل | مهری مؤیدحسنی توتِ اَبوالْفَضْل، درختی کهن‌سال و مقدس، در 32کیلومتری جنوب غربی سیرجان، هم‌جوار با روستای امیرآباد در روستای عباس‌آباد که از زیارتگاههای منطقه است.
تورک | محمدسعید جانب اللهی تورْک، اصطلاحی عامیانه برای نوعی بیماری چشمی، که در آن نقطۀ سفید یا سیاه و آبلۀ ریز سرخ یا سفیدی در سیاهی و سفیدی چشم به‌وجود می‌آید.
توتون و تنباکو | مهبانو علیزاده توتِ اَبوالْفَضْل، درختی کهن‌سال و مقدس، در 32کیلومتری جنوب غربی سیرجان، هم‌جوار با روستای امیرآباد در روستای عباس‌آباد که از زیارتگاههای منطقه است.
ته چین | زهرا نصرالهی تَهْ‌چین، غذایی ایرانی و سنتی از خانوادۀ پلوها که معمولاً در مهمانیها و جشنها تهیه می‌شود و مواد اصلی آن برنج، ماست، تخم‌مرغ، زعفران، انواع گوشت، روغن و نمک است.
ته دیگ | مهشید شیرمحمدلو تَهْ‌دیگ، لایۀ نازک زیر پلو و چلو در تهِ دیگ که برشته، سرخ و سخت می‌شود و محتوی هر نوع پختنی، به‌ویژه برنج است و در تهیۀ آن سلیقه، مهارت و تجربه به کار می‌آید.
جام و قلیان | حسن ذوالفقاری جام و قَلْیان، مناظره‌ای منظوم میان جام و قلیان از سراینده‌ای ناشناس که 41 بیت دارد.
جاماسپ | فرزانه گشتاسب
جاویدان خرد | مینا سلیمی جاویدانْ‌خِرَد، اندرزنامه‌ای منسوب به هوشنگ، شاه پیشدادی، که اصل آن، به زبان فارسی میانه، از میان رفته است.
جامع التمثیل | محمد جعفری (قنواتی) جامِعُ التَّمْثیل، از مشهورترین کتابهای تمثیل و مَثَل به زبان فارسی، تألیف محمد (یا محمدعلی) هبله‌رودی از ایرانیان مقیم هند.
جامع الحکایات | پگاه خدیش جامِعُ الْحِکایات، نام عمومی مجموعه‌ای از نسخه‌های خطی مشتمل بر تعدادی داستان.
جبرئیل جولا | حسن ذوالفقاری جِبْرِئیلْ جولا، یا جبرئیل جولاه، نام داستانی شفاهی و عنوان کتابی مکتب‌خانه‌ای از نویسنده‌ای ناشناس. کتاب، داستان جولاهی (= نساجی، بافنده‌ای) است که صندوق پرنده‌ای به دست می‌آورد و خود را جبرئیل می‌نامد و دختر پادشاه عمّان را فریب می‌دهد.
تیرماه سیزده | نسیم نورافکن روحی تیرْماهْ سیزْدَه، جشن و مراسمی آیینی در سیزدهم تیرماه «تبری»، مصادف با آبان ماه شمسی، به منظور شکرگزاری خداوند، ستایش آب و طلب خیر و برکت.
جذام | پیمان متین جُذام، نوعی زخم عفونی مزمن و پیش‌رونده که با ایجاد تغییرات شکلی در اعضای بدن همراه است. این زخم با نامهای دیگری چون خوره، آکله، داءالاسد و بَرَص نیز شناخته شده است. واژۀ جذام به معنای بُریدن است
جارو | مریم محمدتبار جارو، یا جاروب، وسیله‌ای دست‌ساز، ساخته‌شده از برگ، ساقه و شاخۀ گیاهان جهت رُفت‌وروب، با کاربردهای متنوع در فرهنگ مردم.
جرس | شهناز مرادی کوچی جَرَس، فیلمی مستند دربارۀ ساربانان كویر به كارگردانی كیومرث درم‌بخش. این فیلم توصیف تقابل سنت (حمل بار با شتر) و صنعت (حمل بار با قطار) و نابودی تدریجی حرفۀ ساربانهای كویر به صورتی نمادین است.
ثمار القلوب | حسن طباطبایی ثِمارُ الْقُلوب، یکی از مهم‌ترین آثار عبدالملک ثعالبی (350- 429 ق / 961- 1038 م)، ادیب، لغوی، شاعر و کاتب ایرانی.
جرگه، شکار | ابوالقاسم پژوهشگر جَرْگه، شِکار، یا شکار جرگه‌ای، نَرْگ، نرگه، نرکه، نوعی شکار که در آن شکارگران در جرگه‌ها (صفها)یی حلقه‌‌وار حیوانات شکاری را محاصره کرده، مرتباً حلقۀ محاصره را تنگ‌تر می‌کنند تا آنها را به‌طور گروهی شکار ‌کنند.
جشن سده | عباس بهارلو جَشْنِ سَده، فیلم مستندی ساختۀ منوچهر عسگری‌نسب دربارۀ مراسم جشن سده در ایران.
جام جم | آرش اکبری مفاخر جامِ جَم، جام ویژۀ جمشید با 3 ویژگیِ می‌نوشانی، پیوند داشتن با روان نیاکان و جهان‌نمایی، با عنوانهایی چون جام جهان‌نما و جام گیتی‌نما، که به فریدون، کیکاووس، کیخسرو و جز آنها نیز نسبت داده شده‌است.
توفیق | علی میرانصاری , محمد جعفری (قنواتی) توفیق، از مشهورترین نشریات فکاهی ایران. این نشریه در 3 دورۀ انتشاراتی و در طول 50 سال ...
جزیره خارک | محمد بهارلو جَزیرۀ خارْک (دُرّ یتیم خلیج‌فارس)، تک‌نگاری (مونوگرافی) جلال آل‌احمد از جزیرۀ خارک که در 1339 ش منتشر شد.
توق | عمادالدین باقی توق، یا طوق، توغ، توقه، از نشانه‌های سوگواری مذهبی. فرهنگ فارسی معین آن را به شکل «توغ»، و ترکی آن را «توق» ضبط کرده
جغرافیای اصفهان | نیره افتخاری
تیله بازی | نسیم عظیمی پور تیله‌بازی، از بازیهای سنتی رایج در نقاط گوناگون ایران، که با نام تیله‌انگشتی نیز شهرت دارد.
جفتک چارکش | علی آخرتی جُفْتَکْ چارْکُش، از بازیهای ورزشی در ایران. این بازی در بسیاری از مناطق با نامهایی متفاوت، اما با اصول و قواعدی تقریباً مشابه، دیده می‌شود.
جلال الدین اشرف | ابوالقاسم پژوهشگر , سعادت بخشی جعفرآبادی جَلالُ‌الدّینْ اَشْرَف، از مشهورترین و معتبرترین امامزاده‌های شمال ایران، که بنا به قول مشهور، فرزند امام موسى کاظم (ع) و برادر تنی امام رضا (ع) بوده است
جاحظ | آذرتاش آذرنوش , حسن طباطبایی , حسین کیا جاحِظ، ابوعثمان عمرو بن بَحْر کنانی فُقیمی بصری، نویسنده‌ای با تألیفات فراوان در زمینه‌های گوناگون (د 255 ق / 869 م).
جکسن، سفرنامه های | پیمان متین , مهرزاد گلسرخی جَکْسِن، سَفَرْنامه‌های، گزارش دو سفر آبراهام و‌لنتاین ویلیامز جکسن1 (1862-1937 م / 1279-1356 ق)، شرق‌شناس و زبان‌شناس آمریکایی، به ایران در دهۀ نخست سدۀ 20 م، با عنوانهای ایران در گذشته و حال2 و «از قسطنطنیه تا زادگاه عمر خیام»3.

دانشنامه فرهنگ مردم ایران

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه فرهنگ مردم ایران

ورود به سایت

ثبت نام