دانشنامه فرهنگ مردم ایران

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

پیسی | مهرزاد گلسرخی ضایعات پوستی که به سبب شکل و رنگ ظاهری، مصدر بسیاری از باورها، رفتارها و واکنشها در فرهنگ مردم ایران شده است.
پیله وری | معصومه ابراهیمی از پیشه‌های کهن و سنتی برای مبادلۀ کالا در جوامع قدیم، به‌ویژه جامعه‌های عشایری و روستایی ایران.
پیشگویی | حسن اکبری بیرق حدس‌زدن وقایع و خبر دادن از حوادث آینده و سرنوشت انسانها به وسیلۀ شخص پیشگو یا جز آن از راههای گوناگون.
تابوت | اصغر کریمی جعبۀ مستطیل‌شکل روبازی از جنس چوب یا فلز در قد و قوارۀ انسان، برای حمل پیکر مرده به غسالخانه و گورستان. بیشتر لغت‌نامه‌های فارسی همین تعریف را، با اندکی کم و زیاد، برای تابوت داده‌اند (نک‍ : لغت‌نامه ... ).
تاتریک | محمدعلی جودکی یا تاته‌ریخ، گونه‌ای بازی و سرگرمی یک یا چند نفره که از دیرباز در مناطق مختلف کشور با اندکی تفاوت انجام می‌گیرد.
تاپ تاپ خمیر | گلاله هنری گونه‌ای بازی گروهی رایج میان خردسالانِ بیشتر مناطق ایران.
تاب بازی | فاطمه شعبانی اصل یا بادپیچ، از بازیهای کهن و آیینی مردم مناطق مختلف ایران. تاب ریسمانی است که از دو سو به درخت یا جایی دیگر بسته می‌شود و در آن می‌نشینند و به وسیلۀ آن در هوا به جلو و عقب حرکت می‌کنند.
تابستان | اصغر کریمی واژه‌ای از ریشۀ تاب + ستان، به عربی: صَیف، در اوستا: شیم، و در سنسکریت: سما؛ به معنی گرمگاه، موسم گرما، فصل دوم سال در گاه‌شماری خورشیدی که متشکل از ماههای تیر، مرداد و شهریور است.
تاتوره | پیمان متین از گیاهان بومی ایران. در برخی متون از آن با نامهایی چون گوزکُنا (برهان ... ، ذیل واژه) و حورزق (ابن‌میمون، 12) نیز یاد شده است.
تات نشینهای بلوک زهرا | عباس بهارلو دومین تک‌نگاری جلال آل‌احمد، که یک سال بعد از اورازان، یعنی در 1334 ش، تألیف و تدوین شد.
تاج | محسن احمدی کلاه جواهرنشان شاهان در مراسم رسمی، و در فرهنگ مردم، نماد تقدس، بزرگی و زیبایی.
تأدیب النسوان | معصومه ابراهیمی عنوان رساله‌ای انتقادی دربارۀ زنان و راه و رسم ایشان، از نویسنده‌ای ناشناس.
تاراز | عباس بهارلو فیلم مستندی ساختۀ فرهاد ورهرام در 1366- 1367 ش. تاراز مستندی مردم‌نگارانه دربارۀ کوچ ایل بختیاری است، که پس از فیلمهای علف، قوم باد، و شقایق سوزان ساخته شده است.
تارهای پشم یا قالی ایران | عباس بهارلو مستند کوتاهی به کارگردانی هوشنگ شفتی، که از زاویۀ معرفی یکی از انواع حِرَف سنتی ایرانی ساخته شده است.
تاریخ بیهق | محمد جعفری (قنواتی) از مهم‌ترین کتابهای تاریخ محلی، تألیف ابوالحسن علی بن زید بیهقی (490- 565 ق / 1097-1170 م)، معروف بـه ابن‌فندق (نک‍ : دبا، 13 / 482 بب‍ ، 14 / 285- 286).
تار | امیر حسین پورجوادی , نیره افتخاری سازی زهی ـ مضرابـی (زخمه‌ای) با دسته‌ای بلند که متداول‌ترین و کامل‌ترینِ آلات موسیقی امروزی ایرانی به‌شمار می‌رود.
تاریخ اجتماعی تهران در قرن سیزدهم | حسن اکبری بیرق عنوان کتابی دانشنـامـه‌گون از جعفر شهری (1293- 1378 ش / 1914- 1999 م)، حاوی اطلاعاتی دربارۀ مکانها، حرفه‌ها، اصناف و نحوۀ زندگی مردم تهران در قرن 13 ش.
تاریخ گردیزی |
تاریخ بیهقی | حسن اکبری بیرق کتابی به زبان فارسی دربارۀ غزنویان از ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی (د 470 ق / 1077 م).
تاریخ ورزش باستانی ایران | ساغر برجی اثری ممتع و مفید در زمینۀ تاریخ و آداب زورخانه، نوشتۀ حسین بیضایی (1285- 1348 ش / 1906- 1969 م).
تاریخ و فرهنگ زورخانه | محسن احمدی کتابی دربارۀ بنیادهای ورزش باستانی ایران، زورخانه و آداب و اصطلاحات مربوط به آن، نوشتۀ غلامرضا انصاف‌پور (1308- 1379 ش / 1929-2000 م).
تاریخ نائین | مریم سامعی کتابی در تاریخ، انساب خاندانها و فرهنگ مردم نائین، تألیف عبدالحجت بلاغی.
تاس کباب | مهشید شیرمحمدلو از خوراکهای سنتی و رایج در بسیاری از مناطق ایران.
تاسو | محمدعلی جودکی سنت دیرینه و از اشکال تعاونیهای محلی، به منظور درخواست کمک مالی که در میان عشایر لرستان و سایر مناطق لرنشین رایج است.
تاسوعا | حسن اکبری بیرق روز نهم ماه محرم، که همه‌ساله شیعیان و دوستداران امام حسین (ع) با آیینهای ویژه‌ای، به یاد مصائبی که در روز نهم محرم 61 ق / 9 اکتبر 680 م بر شهدای کربلا گذشته است، آن را گرامی می‌دارند.
تافتون | محمد صبایی نانی مدور که بر دیوارۀ تنور پخته می‌شود. نان تافتون با مقداری از سبوس گندم در آرد آن، در کنار نانهای سنگک، بربری و لواش یکی از 4 نوع اصلی نان سفرۀ ایرانی به شمار می‌آید (دریابندری، 2 / 1725-1726).
تاک | لیلا احمدی یا انگور، گیاهی با پیشینۀ اساطیری، و کاربرد آیینی، طبی و خوراکی در فرهنگ مردم ایران.
تب خال | فرزانه حاتم پور از بیماریهای عفونی پوستی که به صورت تاولهای ریز زرد رنگی در اطراف دهان ظاهر می‌شود.
تاورنیه، سفرنامه | زهرا نصرالهی گزارش سفر ژان باتیست تاورنیه (1605- 1689 م / 1014-1100 ق)، جهانگرد و بازرگان فرانسوی، با عنوان «شش سفر ژان باتیست تاورنیه، بارون دوبون، به ترکیه، ایران و هندوستان».
تب، | نغمه کریمی عارضه‌ای که در نتیجۀ آن دمای طبیعی بدن بالا می‌رود.
تبرک | محمدعلی جودکی برکت‌جویی یا درخواست خجستگی، فرخندگی، طلب میمنت، خوش‌یمنی، شگون و ترحم از خداوند، بزرگان دین، اولیا، موجودات قدسی، وآثار و متعلقات آنان.
تحفه مظفریه | هاشم سلیمی مجموعه‌ای است از بیت و باوها (داستانهای منظوم) و چیروکهای (افسانه‌های منثور) مردم کُرد که اُسکار مان (1867-1917 م / 1284- 1335 ق) در منطقۀ مهاباد از زبان دو تن از بیت‌خوانان کرد گردآوری کرده، و در 1323 ق / 1905 م به خط آلمانی و به زبان کردی منتشر کرده است.
تحفة الملوک | محمد جعفری (قنواتی) کتابی در زمینۀ اخلاقیات اجتماع، در قالب حکایات، امثال و جملات قصار و حکمت‌آمیز، تألیف علی بن ابی حفص اصفهانی در اواخر سدۀ 6 یا اوایل سدۀ 7 ق.
تحقیق لهجه ها و فولکلور ایران، انجمن | حمیدرضا دالوند اَنْجُمَن، انجمنی که در 20 مرداد 1336، توسط کسانی که تا آن تاریخ پژوهش یا تألیفی در حوزۀ گویشها و فولکلور ایران داشتند، تأسیس شد.
تحویل سال | مهرداد عربستانی پایان یافتن سال گذشته و شروع سال جدید در ابتدای فصل بهار. واژۀ «تحویل» وام گرفته شده از مفهوم نجومی «تحویل خورشید از برج حوت به برج حمل» است.
تخت جمشید | فرزانه زارع مجموعه ساختمانهایی منسوب به جمشید پیشدادی که به‌منظور برگزاری آیینهای نوروز و دیگر مراسم مذهبی ساخته شد.
تحقیق ماللهند | حمیدرضا دالوند کتابی نوشتۀ محمد بن احمد، مشهور به ابوریحان بیرونی (362- پس از 440 ق / 973- 1048 م)، دربارۀ ادیان، فلسفه، تاریخ، علوم و فرهنگ هند که میان سالهای 421-423 ق / 1030-1032 م به زبان عربی تألیف شده است و دربر دارندۀ مطالب مردم‌شناسی مطابق موازین علمی امروزی این دانش است.
تختی | محسن احمدی غلامرضا، مشهور به «جهان‌پهلوان»، از قهرمانان نامدار کُشتی ایران.
تذکره نصرآبادی | محمد جعفری (قنواتی) یا تذکرة الشعرا، تألیف محمدطاهر نصرآبادی، از شاعران و نویسندگان سدۀ 11 و اوایل سدۀ 12 ق، کتابی در معرفی قریب به 000‘1 شاعر فارسی‌زبان.
تراخم | پیمان متین نوعی بیماری عفونی مزمن و مسری چشم. نام تراخم از واژۀ یونانی تراکوما به معنای زبری گرفته شده است («فرهنگ … »، II / 1382).
تخم مرغ | محسن ابراهیمی خایه، سلول نطفۀ ماده (تخمک) مرغ خانگی.
تخم مرغ بازی | ویلم فلور از بازیهای روزهای عید نوروز، معمولاً از چهارشنبه‌سوری تا سیزدهم فروردین.
ترازو | ژیلا مشیری وسیله‌ای برای اندازه‌گیری وزن اجسام. طرز کار ترازوها بر پایۀ قوانین اهرم و تعادل است و بیشتر آنها منضماتی با نام وزنه دارند.
ترانه | صادق همایونی در لغت به معنی جوان خوش‌صورت و شاهد‌‌ تر‌و‌تازه و صاحب‌جمال، اما در ادب شفاهی، اصطلاحی عام برای نامیدن هرگونه شعر.
تربت | معصومه ابراهیمی خاک اطراف مرقد پیامبر اکرم (ص) و آرامگاه امامان و امامزادگان، به ویژه خاک‌کربلا، قتلگاه امام حسین‌ (ع) که نزد شیعیان حرمت و قداست ویژه‌ای دارد.
ترانه، فال | معصومه ابراهیمی عنوانی کلی برای انواع فالهایی که طی مراسمی با خواندن شعر و چندین تک‌بیت صورت می‌گیرد.
ترخینه | آناهیتا شیروانی بروجنی فراورده‌ای از بلغور گندم جوشانده‌شده با ادویه و سبزیجات در دوغ یا شیر که به صورت گلوله‌های درشت درآورده، و در آفتاب خشکانده می‌شود و به هنگام نیاز همراه با مخلفات دیگر از آن آش می‌پزند.
ترب | پیمان متین گیاهی با بو و مزۀ تند و تیز، و کاربردهای فراوان در نظام غذایی، طب مردمی و برخی مراسم.
ترانه های کار | حمید جعفری ترانه‌هایی که در ارتباط با کار، یعنی قبل، حین انجام‌دادن و پس از پایان کار خوانده می‌شوند.
ترخون | پیمان متین گیاهی معطر و خوش‌طعم با مصارف خوراکی و درمانی در فرهنگ بهداشتی و غذایی ایرانیان.

دانشنامه فرهنگ مردم ایران

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه فرهنگ مردم ایران

ورود به سایت

ثبت نام