تاراز

تاراز، فیلم مستندی ساختۀ فرهاد ورهرام در 1366- 1367 ش. تاراز مستندی مردم‌نگارانه دربارۀ کوچ ایل بختیاری است، که پس از فیلمهای علف، قوم باد، و شقایق سوزان ساخته شده است. تاراز نام کوهی است در یکی از مسیر‌های کوچ عشایر بختیاری که سرچشمۀ رودخانۀ کارون از دامنه‌های آن عبور می‌کند. این مسیر، همان است که پیش از ورهرام، کوپر و شودساک و هووارث و شفتی (سازندگان فیلمهای یادشده) آن را پیموده بودند.
ورهرام که از 1353 ش مسئولیت واحد فیلم و عکس را در بخش مردم‌شناسیِ مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران به عهده گرفته بود، در 1355 ش ضمن پذیرفتن مسئولیت واحد فیلم و عکس و دستیاری تحقیق در مؤسسۀ پژوهشهای دهقانی و روستایی ایران، با نادر افشارنادری در ساختنِ فیلمِ گلاب همکاری کرد و با تجربه‌هایی که آموخت، از 1358 ش به ساختنِ فیلمهای مردم‌نگارانه پرداخت (ورهرام).
ورهرام پژوهشگری مستند‌ساز و مستند‌سازی پژوهشگر است. او خود گفته است موقعی که نتواند فیلم بسازد، کارهای پژوهشی و تحقیقیِ مورد علاقه‌اش را انجام می‌دهد، و نمایشگاههایی از عکسهایی که در طول سالهای متمادی گرفته، برگزار می‌کند، و هر‌گاه نیز تهیه‌کننده‌ای بیابد، فیلمهایش را می‌سازد. ورهرام در مدت 3 دهه فعالیت، در کنارِ انجام کار‌های پژوهشی مثل صید سنتی در ساحل دریای عمان، شیوه‌های تولید برنج در استانهای گیلان و مازندران، کوچ ایل بختیاری، درختان مقدس و مانند اینها، نمایشگاههای عکسِ کار و زندگی (1360 ش)، صیادی در ایران (1369 ش)، کوچ ایل بختیاری (1369 ش)، مردم ایران (1370 ش)، انسان، طبیعت، معماری (1370 ش)، کردستان (1372 ش)، عشایر بختیاری و ایل راه (1373 ش)، کویر (1376 ش)، دست‌بافتهای عشایر (1381ش) و دریای گم‌شده (1382 ش) را برگزار کرده است (یادداشتها ... ).
تاراز دربارۀ گروهی از عشایر کوچ‌رو بختیاری است که در دو استان خوزستان (منطقۀ گرمسیر) و چهار‌محال و بختیاری (منطقۀ سردسیر) زندگی می‌کنند. چنان‌که در فیلم نشان داده می‌شود، عشایر کوچ‌رو بختیاری، به‌عنوان بزرگ‌ترین تشکل ایلی ایران، که در سرزمین وسیعی از ارتفاعات زاگرس مرکزی زندگی می‌کنند، هرساله میان ارتفاعات سردسیری (ییلاقی) و جلگه‌های گرمسیری (قشلاقی) کوچ می‌کنند. آنها حدود 7 ماه از سال را در گرمسیر (در شرق استان خوزستان) به سر می‌برند، و با گرم‌شدن هوا، از اواخر فروردین چادر و وسایل خود را بارِ قاطر می‌کنند و با خانواده و دامهای خود به سوی ارتفاعات کوهستانی می‌کوچند، و پس از 3 ماه اتراق در مناطق ییلاقی (واقع در ارتفاعات زرد‌کوه در استان چهار‌محال و بختیاری) در شهریور ماه با سردشدن تدریجی هوا، دوباره به قلمرو قشلاقی بازمی‌گردند. ورهرام در این فیلم با خانوار آمرید حاتمی همراه شده است.
تاراز سخت‌ترین مسیری است که خانوار آمرید حاتمی و همراهان در مسیر کوچ طی می‌کنند. عبور از کوه تاراز بیش از یک نصف روز طول نمی‌کشد. همۀ خانوارها در این مسیر دوشادوش هم حرکت می‌کنند و تمام لحظه‌های این مسیر را یار و یاور هم هستند. به گفتۀ سازندۀ فیلم برای ساختن این فیلم دو سال وقت صرف شده است.
اولین بار فیلم تاراز در موزۀ مردم‌شناسی وین نمایش داده شد و مورد توجه مردم‌شناسان قرار گرفت. این نمایش رسمی به تهیۀ یک نسخه از فیلم به زبان آلمانی انجامید. مدتی بعد تلویزیون اتریش (ORF) نیز دو بار این فیلم را در بخش سینمای مستند علمی به نمایش گذاشت.

مآخذ

ورهرام، فرهاد (کارگردان فیلم تاراز)، مصاحبه با مؤلف، زمستان 1386 ش؛ یادداشتهای مؤلف برای برنامۀ تلویزیونی مستند چهار، بهار 1387 ش.

عباس بهارلو