تاپ تاپ خمیر

تاپْ‌تاپِ خَمیر، گونه‌ای بازی گروهی رایج میان خردسالانِ بیشتر مناطق ایران.
این بازی یا به‌صورت مستقل اجرا می‌شود، یا بخشی از اعمال مربوط به تنبیه بازیکن بازنده در بازیهای دیگر به شمار می‌رود (پروین، 49؛ شاملو، 1053؛ احمدپناهی، 204). این تنبیه در بازیهایی مانند کلاغ‌پر (ه‍ م) و اوسابدوش (ه‍ م) صورت می‌گیرد. حتى در برخی از مناطق، تاپ‌تاپ خمیر نام دیگر این دو بازی است (قزل‌ایاغ، 139).
در حالت اول، گروه بازی شخصی را از طریق قرعه‌کشی به‌عنوان «اوستا» (سرگروه یا استاد) برمی‌گزینند. سپس گروه دور او جمع می‌شوند و همه به‌صورت دایره روی زمین می‌نشینند. آن‌گاه یکی از بچه‌ها از طریق قرعه انتخاب می‌شود و در وسط دایره به حالت سجده می‌نشیند (ارشادی، 1040؛ سرلک، 109-110؛ قزل‌ایاغ، 251). اوستا آرام به پشت او می‌زند و شعری می‌خواند، مانند: «تاپ‌تاپ خمیر، شیشه پُر پنیر، دست کی بالا؟»؛ در این هنگام یکی از بازیکنان دست خود را بالا می‌برد. اگر شخص مورد سؤال بتواند نام بازیکنی که دستش را بالا برده است، حدس بزند، برنده می‌شود، در غیر این صورت، اوستا برای تنبیه فرد، این جملات را ادا می‌کند: «رفتم در دکون (دکان) قصابی، دیدم زنبورها روی لَشِ گوسفندها نشسته‌ن و همه با هم می‌گن ویز ویز ویز ... ». با شنیدن صدای زنبور، همۀ بچه‌ها شخص وسط دایره را قلقلک می‌دهند یا نیشگون می‌گیرند و این کار باعث ایجاد خنده و شادی و نشاط میان بچه‌ها می‌شود (شاملو، 1054؛ قزل‌ایاغ، 524؛ صفی‌نژاد، 342-343). شعرهای خوانده‌شده در این بازی در مناطق مختلف ایران با اندکی تفاوت، تقریباً مشابه هم است (برای نمونه، نک‍ : شریعت‌زاده، 440؛ علمداری، 84؛ هدایت، 185؛ غفاری، 32).
در سبزوار پس از گفتن «دست کی بالا؟»، هر کدام از بچه‌های حاضر در دایره که دست خود را زودتر بالا ببرند، برنده محسوب می‌شوند و از دور بازی خارج می‌گردند. در آخر، شخص باقی‌مانده می‌سوزد (می‌بازد) و باید برای دور بعد، در وسط دایره قرار بگیرد (بیهقی، 1 / 176).
در سروستان، آشتیان، کازرون و اصفهان این بازی به این صورت نیز اجرا می‌شود که اوستا هنگام ضربه‌زدن به پشت بچه‌ای که در وسط دایره قرار دارد، این شعر را می‌خواند: «تپ‌تپو، ناغاره‌تپو، تپوتپو میخ یا سه‌پایه؟»، و با پرسیدن این سؤال دست خود را به حالت سیخ یا سه‌پایه درمی‌آورد. بازیکن اگر حالت دست اوستا را به‌درستی حدس بزند، برنده خواهد شد، در غیر این صورت، مراحل گفته‌شده در مورد او نیز اجرا می‌شود (همایونی، فرهنگ ... ، 505، گوشه‌ها ... ، 57- 58؛ ارشادی، همانجا؛ نجفی، 160-161؛ حاتمی، 16؛ جمشاد، 86).

مآخذ

احمدپناهی سمنانی، محمد، ترانه و ترانه‌سرایی در ایران، تهران، 1376 ش؛ ارشادی، عیدی‌محمد، فرهنگ بختیاری، تهران، 1388 ش؛ بیهقی، محمود، دایرةالمعارف بزرگ سبزوار، سبزوار، 1383 ش؛ پروین گنابادی، محمد، بازیهای محلی ایران، تهران، 1355 ش؛ جمشاد، نوروز، بازیهای باستانی کودکان اصفهان، اصفهان، 1351 ش؛ حاتمی، حسن، بازیهای محلی کازرون، تهران، 1377 ش؛ سرلک، رضا، آداب و رسوم و فرهنگ عامۀ ایل بختیاری چهارلنگ، تهران، 1385 ش؛ شاملو، احمد، کتاب کوچه، تهران، 1378 ش، حرف «الف»، دفتر دوم؛ شریعت‌زاده، علی‌اصغر، فرهنگ مردم شاهرود، تهران، 1371 ش؛ صفی‌نژاد، جواد، مونوگرافی ده طالب‌آباد، تهران، 1345 ش؛ علمداری، مهدی، فرهنگ عامیانۀ دماوند، تهران، 1379 ش؛ غفاری، عباس، «بازی قلاغ‌پر»، فردوسی، تهران، 1348 ش، شم‍ 889؛ قزل‌ایاغ، ثریا، راهنمای بازیهای ایران، تهران، 1379 ش؛ نجفی آشتیانی، ابوالقاسم، نیم‌نگاهی به آشتیان، تهران، 1385 ش؛ هدایت، صادق، فرهنگ عامیانۀ مردم ایران، تهران، 1381 ش؛ همایونی، صادق، فرهنگ مردم سروستان، مشهد، 1371 ش؛ همو، گوشه‌هایی از آداب و رسوم مردم شیراز، شیراز، 1353 ش.

گلاله هنری