دانشنامه فرهنگ مردم ایران

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

جرس | شهناز مرادی کوچی جَرَس، فیلمی مستند دربارۀ ساربانان كویر به كارگردانی كیومرث درم‌بخش. این فیلم توصیف تقابل سنت (حمل بار با شتر) و صنعت (حمل بار با قطار) و نابودی تدریجی حرفۀ ساربانهای كویر به صورتی نمادین است.
ثمار القلوب | حسن طباطبایی ثِمارُ الْقُلوب، یکی از مهم‌ترین آثار عبدالملک ثعالبی (350- 429 ق / 961- 1038 م)، ادیب، لغوی، شاعر و کاتب ایرانی.
جرگه، شکار | ابوالقاسم پژوهشگر جَرْگه، شِکار، یا شکار جرگه‌ای، نَرْگ، نرگه، نرکه، نوعی شکار که در آن شکارگران در جرگه‌ها (صفها)یی حلقه‌‌وار حیوانات شکاری را محاصره کرده، مرتباً حلقۀ محاصره را تنگ‌تر می‌کنند تا آنها را به‌طور گروهی شکار ‌کنند.
جشن سده | عباس بهارلو جَشْنِ سَده، فیلم مستندی ساختۀ منوچهر عسگری‌نسب دربارۀ مراسم جشن سده در ایران.
جام جم | آرش اکبری مفاخر جامِ جَم، جام ویژۀ جمشید با 3 ویژگیِ می‌نوشانی، پیوند داشتن با روان نیاکان و جهان‌نمایی، با عنوانهایی چون جام جهان‌نما و جام گیتی‌نما، که به فریدون، کیکاووس، کیخسرو و جز آنها نیز نسبت داده شده‌است.
توفیق | علی میرانصاری , محمد جعفری (قنواتی) توفیق، از مشهورترین نشریات فکاهی ایران. این نشریه در 3 دورۀ انتشاراتی و در طول 50 سال ...
جزیره خارک | محمد بهارلو جَزیرۀ خارْک (دُرّ یتیم خلیج‌فارس)، تک‌نگاری (مونوگرافی) جلال آل‌احمد از جزیرۀ خارک که در 1339 ش منتشر شد.
توق | عمادالدین باقی توق، یا طوق، توغ، توقه، از نشانه‌های سوگواری مذهبی. فرهنگ فارسی معین آن را به شکل «توغ»، و ترکی آن را «توق» ضبط کرده
جغرافیای اصفهان | نیره افتخاری
تیله بازی | نسیم عظیمی پور تیله‌بازی، از بازیهای سنتی رایج در نقاط گوناگون ایران، که با نام تیله‌انگشتی نیز شهرت دارد.
جفتک چارکش | علی آخرتی جُفْتَکْ چارْکُش، از بازیهای ورزشی در ایران. این بازی در بسیاری از مناطق با نامهایی متفاوت، اما با اصول و قواعدی تقریباً مشابه، دیده می‌شود.
جلال الدین اشرف | ابوالقاسم پژوهشگر , سعادت بخشی جعفرآبادی جَلالُ‌الدّینْ اَشْرَف، از مشهورترین و معتبرترین امامزاده‌های شمال ایران، که بنا به قول مشهور، فرزند امام موسى کاظم (ع) و برادر تنی امام رضا (ع) بوده است
جاحظ | آذرتاش آذرنوش , حسن طباطبایی , حسین کیا جاحِظ، ابوعثمان عمرو بن بَحْر کنانی فُقیمی بصری، نویسنده‌ای با تألیفات فراوان در زمینه‌های گوناگون (د 255 ق / 869 م).
جکسن، سفرنامه های | پیمان متین , مهرزاد گلسرخی جَکْسِن، سَفَرْنامه‌های، گزارش دو سفر آبراهام و‌لنتاین ویلیامز جکسن1 (1862-1937 م / 1279-1356 ق)، شرق‌شناس و زبان‌شناس آمریکایی، به ایران در دهۀ نخست سدۀ 20 م، با عنوانهای ایران در گذشته و حال2 و «از قسطنطنیه تا زادگاه عمر خیام»3.
جعفرخان از فرنگ آمده | محمد بهارلو جَعْفَرْخانِ اَزْ فَرَنْگْ آمَده، نمایشی دربارۀ تضاد فرهنگ سنتی مردم ایران با تجدد فرنگی‌مآبانه، از حسن مقدم (1277-1304 ش).
جشن | محمد جعفری (قنواتی) , مینا سلیمی جَشْن، آیینی با آداب گوناگون و بیشتر شادی‌آور. جشن را بزم، سور، شادی، عیش، و عید نیز می‌گویند (برهان ... ؛ لغت‌نامه ... ).
ثواب و گناه | یحیی میرحسینی , مینا سلیمی ثَواب و گُناه، ملاکی برای طبقه‌بندی نتیجه‌‌گرایانۀ بخشی گسترده از اعمال ارادی انسان از حیث ارزش آنها در بهینه‌سازی فرجام فرد.
جعفری | آمنه میرمطهری جَعْفَری، گیاهی از تیرۀ چتریان، که از همۀ قسمتهای آن در آشپزی و پزشکی استفاده می‌شود. جعفری عمر دوساله دارد و ارتفاع آن به 30 سانتی‌متر تا یک متر می‌رسد.
ثعلب | سارا حسامی ثَعْلَب، گیاهی با خواص خوراکی و دارویی متعدد، و تقریباً قابل کشت در نقاط مختلف ایران.
جادو | حسن رضایی باغ بیدی , محمد جعفری (قنواتی) جادو، یا سِحر، مجموعۀ باورها، اعمال، فنون و روشهایی که به کارگیری آنها برای کنترل یا دگرگون کردن شرایط فراطبیعی، طبیعی و محیط زیست، و رسیدن به مقاصد و اهداف نیک یا بد، مؤثر و سودمند پنداشته می‌شده است
تیر و کمان | مریم سامعی تیر و کَمان، ابزاری در جنگ و شکار به شکل چوب خمیده و دارای زه برای پرتاب تیر، و به صورت «تیرْکَمان» یکی از اسباب‌بازیهای امروزی به شکل دوشاخه، دارای ‌کش و کفه‌ای‌ چرمین‌ برای پرتاب سنگ.
جغجغه | مریم سامعی جِغْجِغه، از اسباب‌بازیهای رایج کودکان، مرکب از جعبه‌ای کوچک که از فلز یا مقوا می‌سازند و داخل آن یک یا چند گوی سنگی یا فلزی قرار می‌دهند که با تکان دادن جعبه به سبب حرکت گویها در داخل آن، صدایی برمی‌آید
جاجیم | سیمین محقق جاجیم، دست‌بافتی بدون پرز، و منقش و رنگین که نقشها و طرحهای آن به شیوۀ بافت تارنما ست و از آن به‌عنوان روانداز و زیرانداز استفاده می‌شود.
جغد | مینا احمدیان جُغْد، از پرندگان گوشت‌خوار، بیشتر شب‌پر و از تیرۀ بوفدیسان1، که در فرهنگ ایرانیان همواره مورد توجه بوده است.
جگر | محسن ابراهیمی آشپزباشی، علی‌اکبر، سفرۀ اطعمه، تهران، 1353 ش؛ ابن‌سینا، قانون، ترجمۀ عبدالرحمان شرفکندی، تهران، 1370 ش؛ ابن‌طولون، محمد، المنهل الروی فی الطب النبوی، به کوشش زهیر عثمان جعید، بیروت، 1416 ق / 1996 م؛ انجوی شیرازی، ابوالقاسم، تمثیل و مثل، تهران، 1352 ش؛ انصاف‌جویی، محمد و دیگران، آشپزی کردستان، سنندج، 1386 ش؛ ...
جگرکی | نیره افتخاری جِگَرَکی، از شغلهای مربوط به پخت‌و‌پز غذاهای سنتی ایرانی.
جل | مریم محمدتبار جُل، دست‌بافته‌ای از جنس قالی، گلیم، جاجیم و یا نمد که بر پشت چهارپایان می‌نهند، و در برخی از نقاط ایران، از آن به‌عنوان کف‌پوش نیز استفاده می‌شود
جمشید و خورشید | حسن ذوالفقاری جَمْشید و خورْشید، منظومه‌ای عاشقانه از سلمان ساوجی (708- 778 ق / 1308-1376 م) در قالب مثنوی. این منظومه داستان تحمل مصائب جمشید در راه رسیدن به خورشید و جنگها و هجرانها و سرانجام وصال آن دو ست.
جودی، دیوان | حسن ذوالفقاری جودی، دیوان، از آثار ادبیات مکتب‌خانه‌ای و مشهور میان عامه است که حدود 000‘ 3 بیت (شامل قصیده، مثنوی، مرثیه و نوحه‌های سینه‌زنی) دارد و بارها چاپ شده است.
جولونبور | حسن ذوالفقاری جولونْبور، مجموعه‌ای کوتاه و منظوم در مشاهدۀ بی‌وفایی دنیا، از تألیفات محمدباقر فرزند آقا میرزا آقابالا بنکدار متخلص به باقر.
جمال زاده | حسن میر عابدینی جَمالْ‎زاده، محمدعلی، داستان‎نویس مشهور و نویسندۀ نخستین مجموعه داستان جدید فارسی. او در 12 جمادی‎الآخر 1309 ق / 13 ژانویۀ 1892 م در اصفهان متولد شد.
جناغ شکستن | علی آخرتی جِناغْ شِکَسْتَن، یا جناق شکستن، از شرط‌بندیها و سرگرمیهایِ رقابتی هیجان‌انگیز در ایران. این بازی را «مرا یاد و تو را فراموش» (غیاث ... ، ذیل جناغ و جناق)، جناغ بستن، یا کشیدن نیز می‌نامند
جنگ نامه کشم و جرون نامه | محمد جعفری (قنواتی) جَنْگْ‌نامۀ کِشْمْ وَ جِرونْ‌نامه، منظومه‌هایی دربارۀ جنگ سپاهیان ایران، به فرماندهی امامقلی خان، حاکم فارس و از صاحب‌منصبان متنفذ شاه عباس اول صفوی
جهانگیر نامه | محمد جعفری (قنواتی) , حسن ذوالفقاری جَهانْگیرْنامه، منظومه‌ای حماسی در سرگذشت جهانگیر پسر رستم که پس از نبردهای شجاعانه به دست دیو کشته می‌شود. منظومه در بحر متقارب سروده شده و شامل 300‘6 بیت است.
جمجمک برگ خزون | فاطمه شعبانی اصل جُمْجُمَکْ بَرْگِ خَزون، از بازیهای رایج خردسالان در نقاط مختلف ایران.
جنگل | محمدحسین شمسایی جَنْگَل، ناحیۀ وسیعی از زمین پوشیده از انبوه درختان بزرگ، درختچه‌ها، علفها و گیاهان گوناگونِ خودرو و نامنظم، و محل زیست جانوران وحشی بزرگ و کوچک از انواع پستانداران، پرندگان، خزندگان، حشرات و جز اینها
جمکران، مسجد | نسیم عظیمی پور جَمْکَران، مَسْجِد، مسجدی در محدودۀ روستای جمکران شهر قم.
جوامع الحکایات و لوامع الروایات | پگاه خدیش جَوامِعُ الْحِکایاتْ وَ لَوامِعُ الرِّوایات، مجموعه داستانی بزرگ تألیف سدیدالدین محمد عوفی در سدۀ 7 ق / 13 م.
جوانمرد قصاب | گلاله هنری جَوانْمَرْدِ قَصّاب، شخصیتی نیمه‌افسانه‌ای ـ تاریخی که او را پیر صنف قصابان می‌دانند؛ نیز آرامگاهی زیارتی در نزدیک شهر ری.
جوامع احکام النجوم | محمد کریمی زنجانی اصل جَوامِعُ اَحْکامِ النُّجوم، کتابی به زبان فارسی در زایچه و احکام نجوم از ظهیرالدین ابوالحسن علی بن زید بن محمد بیهقی ...
جهیزیه | نیره افتخاری جَهیزیه، مجموعۀ مشخصی از اثاث خانه، که دختران به هنگام ازدواج به خانۀ شوهر می‌برند.
جمشید | محمد جعفری (قنواتی) , فرزانه گشتاسب جَمْشید، از شخصیتهای اساطیری هندوایرانی، و از شاهان دورۀ پیشدادی در روایات حماسی ایران.
جوال | مریم محمدتبار جَوال، بافته‌ای کیسه‌مانند، منقوش و گاه بدون نقش برای حمل‌و‌نقل و نگهداری آرد، غلات، پوشاک و دیگر اقلام.
جن، | محمود امیدسالار , نیره افتخاری جِنّ، موجوداتی نامرئی که دارای عقل و فهم‌‌اند و می‌توانند به اشکال و صور مختلف درآیند. واژۀ جن در عربی از ریشۀ «جنن» به معنی پوشاندن و مخفی‌کردن آمده است
چال پشکلی | علی آنی زاده چالْ‌پِشْکِلی، از بازیهای فکری که بیشتر چوپانها به‌صورت دو‌نفره، و با استفاده از تعدادی چاله و پشکل یا سنگ‌ریزه و در مواردی با هستۀ خرما برگزار می‌کنند.
چاووش نامه | حسن ذوالفقاری
چاقو | اصغر کریمی چاقو، ابزاری برای بریدن، تراشیدن و پوست‌کندن مواد، مرکب از تیغه و دسته که تیغۀ آن در مواقع غیرضروری در میان دسته جا می‌گیرد.
چاه کن |
چانه زنی | اصغر کریمی چانه‌زَنی، رسم گفت‌و‌گوی طولانی دو طرف معامله برای گرفتن امتیاز بیشتر از یک سو و ندادن امتیاز از سوی دیگر، که بیشتر در روابط اقتصادی و بده‌وبستانها و خریدوفروش کالا صورت می‌گیرد.
چراغ، رقص | مریم محمدتبار

دانشنامه فرهنگ مردم ایران

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دانشنامه فرهنگ مردم ایران

ورود به سایت

ثبت نام