تاسو

تاسو، سنت دیرینه و از اشکال تعاونیهای محلی، به منظور درخواست کمک مالی که در میان عشایر لرستان و سایر مناطق لرنشین رایج است.

سبب نام‌گذاری

فرهنگ‌نویسانِ گویش لری، تاسو را در معنای رایج آن، یعنی تقاضای کمک شخص تهیدستی از قبیله یا خویشاوندان خودش (ایزدپناه، فرهنگ لری، 25، فرهنگ لکی، 23)، و گدایی از ایل و طایفه ... [و] درخواست کمک مالی از ایل و طایفه (علیرضایی، 52-53) معنا کرده‌اند.

چگونگی تاسو

از دیرباز در میان عشایر بختیاری و ساکن لرستان، بر اساس سنتهای بومی زندگی ایلی ـ عشایری، گونه‌های مختلفی از کمک به همنوعان وجود داشته است. یکی از این نوع همیاریها، رسم دیرین تاسو ست. در روستاهای لرستان و بختیاری، چنان‌که کسی در مضیقۀ مالی قرار بگیرد و یا برای امری خیر به مبلغی بیش از توانایی مالی خویش نیاز داشته باشد، اقدام به تاسو می‌کند. بدین صورت که فرد حاجتمند و یا یکی از اقوام او به میان طایفه می‌رود و با در میان گذاشتن مشکل و نیاز فرد، مبالغی پول برای شخص تاسوکننده، گردآوری می‌کند (شادابی، 143). به این عمل اصطلاحاً «تاسوکردن» می‌گویند.
تاسو معمولاً در مواردی نظیر پیشامدهای طبیعی، قتل و خون‌بها، آتش‌سوزی، غارت و مال‌باختگی، ورشکستگی مالی و جز اینها انجام می‌گیرد. در تاسو، بسته به نوع آسیبی که به شخص تاسوکننده وارد شده، کمکها و مساعدت افراد نیز فرق می‌کند. چنان‌که فردی خانه‌اش دچار حریق شده باشد، افراد به فراخور شأن، منزلت و مقام ایلی خویش کمکهایی از قبیل قالی، گلیم، جاجیم و دیگر اثاث خانه به او می‌دهند. همچنین در مورد مال‌باختگان و کسانی‌که منزل آنان به غارت رفته است ــ که در میان عشایر کهگیلویه و بویراحمد اصطلاحاً به «مرده‌مال» معروف‌اند ــ کمکها بیشتر به صورت جنسی است (نک‍ : مجیدی، 549).
در مواردی که گله و احشام فرد به غارت رفته باشد، کمکها به صورت اهدای بز، گوسفند، گاو و جز آنها ست (همانجا). در مواقع عروسی نیز کمکها به صورت گوسفند، بز، قند، چای، برنج و جز اینها ست (شادابی، همانجا). اما هرگاه یکی از افراد قبیله مرتکب قتل، و درنتیجه پرداخت خون‌بها (دیه) گردد، قاتل در صورت عدم استطاعت مالی، ابتدا به همراه یکی از علما یا زعمای قوم با دستانی بسته درحالی‌که شمشیر و قرآنی در دست دارد، برای طلب بخشش به خانۀ مقتول می‌رود. در صورت بخشش قاتل از سوی خانوادۀ مقتول، وی طوقی آهنین، که معنی دربندی، گرفتاری و اسارت را می‌رساند، به گردن خویش می‌اندازد و پس از «خون‌بُری» و تعیین میزان خون‌بها، جهت دریافت مساعدت از اقوام و خویشان، خانه به خانه می‌گردد. صاحب‌خانه به محض دیدن او طوق را از گردنش درآورده و بنا به وسع خود مبلغی به وی می‌پردازد. قاتل پس از دریافت مبلغ، طوق را به گردن انداخته و راهی خانه‌ای دیگر می‌شود (نک‍ : مجیدی، 549-550).
باید توجه داشت که سنت تاسو را نباید با تکدی‌گری اشتباه گرفت؛ چراکه این سنت ناشی از روح تفاهم و همنوع‌پرستی ایلی ـ طایفه‌ای عشایر است (نک‍ : شادابی، 143؛ مجیدی، 550). شخص تاسوکننده نیز احساس شرمساری نمی‌کند، زیرا چه‌بسا او خود بارها از این نوع کمکها به دیگر اعضای ایل و طایفه‌اش نموده است (شادابی، همانجا).

مآخذ

ایزدپناه، حمید، فرهنگ لری، تهران، 1343 ش؛ همو، فرهنگ لکی، تهران، 1367 ش؛ شادابی، سعید، فرهنگ مردم لرستان، خرم‌آباد، 1377 ش؛ علیرضایی، کرم، فرهنگ واژگان لری و کردی، تهران، 1377 ش؛ مجیدی کرایی، نورمحمد، تاریخ و جغرافیای کوهگیلویه و بویراحمد، تهران، 1371 ش.

محمدعلی جودکی