مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

آل عراق | سید علی آل داوود آلِ عِراق، یا خوارزمشاهیان قدیم یا آلِ اَفْریغ یا اَفریغیانِ کاث، خاندانی از پادشاهان قدیم خوارزم که افراد شناخته شدۀ آن از حدود 93 تا 385 ق / 712 تا 995 م به فرمانروایی رسیدند. مرکز حکومت آنان شهر کاث یا کات در خاور جیحون بود. اسناد و اطّلاعات تاریخی دربارۀ این خاندان اندک و پراکنده است. نخستین نویسنده‌ای که...
آل ماکولا | صادق سجادی آلِ ماکولا، از خاندانهای مشهور شافعی مذهب بغداد (سدۀ 5 ق / 11 م) که وزیران و قاضیان و دانشمندانی از آن برخاسته‌اند. این خاندان اصلاً از اعراب بنی عِجْل بودند که به ایران آمدند. ادریس بن معقل و عیسی، نیای آل ماکولا، از کارگزاران بنی‌امیه در اطراف اصفهان بودند که به‌سبب خودداری از ارسال خراج به زندان افتادند، و...
ابن اهتم | ابو محمد وکیلی اِبْنِ اَهْتَم‌، خالد بن‌ صفوان‌ بن‌ عبدالله‌ بن‌ اهتم‌ مِنْقَری‌ تميمی‌ (د 135 ق‌/ 753 م‌)، خطيب‌ و سخنور بنام‌ عرب‌ در دورۀ تابعين‌. ابن‌ خلكان‌ (3/ 12) خالد را از ذريۀ عمروبن‌اهتم‌ كه‌ از اصحاب‌ پيامبر (ص‌) بوده‌، برشمرده‌ است‌، زيرا او و برخی‌ ديگر از مآخذ (ياقوت‌، 11/ 24) در سلسله‌ نسب‌ او نام‌ عمرو را ب...
تناقص | محمد علی اژه ای
الیسع | فرامرز حاج منوچهری اَلْیَسَع، نام یكی از پیامبران الٰهی یاد شده در قرآن كریم كه مطابق روایات، پس از الیاس نبی (ع)، به نبوت مبعوث شده است. این نام دو بار در قرآن كریم در كنار اسامی برخی از پیامبران و فرزندان ابراهیم (ع) ذكر گردیده است (انعام/ 6/ 86؛ ص/ 38/ 48). در این آیات، بدون توضیحی دربارۀ شخصیت و نبوت الیسع، از او با تعبیر «...
تبت | محمدعلی لسانی فشارکی تَبَّت، صد و یازدهمین سوره از قرآن کریم، دارای 5 آیه، 24 کلمه و 81 حرف. این سوره از دیرباز با نامهایی چون «تبت یدا ابی لهب» (ابن‌ندیم، 28؛ سیوطی، الدر…، 6 / 701)، ابی‌لهب (فراء، 3 / 298)، والمسد (طبرسی، 10 / 714) شناخته بوده، و شهرت داشته است.
تاریخ سیستان | منوچهر پزشک ‌تاریخِ سیسْتان، کتابی به زبان فارسی دربارۀ تاریخ سیستان. این کتاب نخستین بار با همین عنوان، بدون تصحیح انتقادی و تنها به انگیزۀ حفظ متن از خطر نابودی، در سالهای 1299-1302ق / 1881-1884م به صورت پاورقی در روزنامۀ ایران (تهران، شم‍ 474-564) به چاپ رسید.
چهرآباد، مردان نمکی | ابوالفضل عالی بقایای اجساد و اشیائی از هزارۀ 1 ق‌م تا سدۀ 3م، مدفون در معدن نمک چهرآباد. این معدن در منطقه‌ای نیمه‌کوهستانی در حدود 8 کیلومتری شمال روستای چهرآباد، و حدود 75 کیلومتری شمال‌غرب شهر زنجان قرار دارد (عالی، «معدن ... »، 26-27).
رضا، فضل الله | لیلا مرادی رِضا، فضل‌الله (1293- 1398 ش/ 1914- 2019 م)، ریاضی‌دان، پژوهشگر ادبی، رئیس دانشگاه صنعتی شریف (1346-1347 ش) و دانشگاه تهران (1348 ش)، سفیر ایران در یونسکو (1348-1353 ش) و کانادا (1354-1357 ش).
اصحاب صفه | حمید ابوطالبی \ashāb-e soffe\، گروهی از یاران پیامبر اسلام (ص) ــ از مهاجرین ــ که پس‌از هجرت به مدینه به‌سبب از دست دادن، یا رهاکردن خانه و دارایی و جایگاه خود در قبایل، با پذیرش فقر و تنگ‌دستی، به عبادت و تعلیم و تعلم و شرکت در جهاد روی آوردند (نک‍ : سراج، 132-133؛ بیضاوی، 1 / 267).
ابن فهد حلی | حسن انصاری ابوالعباس جمال‌الدين احمد بن شمس‌الدين محمد بن فهد حلّی اسدی (757-841ق / 1356-1437م)، فقيه امامی.
ابرائیل | علی اکبر دیانت اِبْرائیل، یا برائیلا، برایلا، شهری بندری از جمهوری رومانی، واقع در كرانۀ چپ دانوب، در 20 كیلومتری جنوب ملتقای آن با رودخانۀ سیرت، محلّی كه منطقۀ دریایی دانوب نامیده می‌شود، و در شمال شرقی استان والاشیا (اَفلاق) ومركز شهرستان برائیلا. این شهر در °45 و′16 عرض شمالی و °27 و 58 طول شرقی واقع است (بریتانیكا، XV /...
ابن جزار | بخش علوم اِبْنِ جَزّار، ابوجعفر احمد بن‌ ابراهيم‌ بن‌ ابی‌ خالد جزار (د 369 ق‌/ 979 م‌)، پزشك‌ و مورخ‌ مشهور مغربی‌. نخستين‌ گزارشگر زندگی‌ اين‌ دانشمند، ابن‌ جلجل‌ (د 377 ق‌/ 987 م‌) است‌ كه‌ گزاش‌ او با اندكی‌ كاستی‌ و افزودگی‌ منشأ نوشته‌های‌ بعدی‌ شده‌ است‌. ابن‌ جلجل‌ با اينكه‌ معاصر ابن‌ جزار بود، تاريخ‌ تولد و ...
بنی ساسان | آذرتاش آذرنوش بَنیْ ساسان، لقبی كه بر گدایان اطلاق می‌شده است. گدایانی كه خود را چنین می‌خواندند و به این نام هم فخر می‌كردند، در حقیقت از ویژگیهایی برخوردار بودند كه بارزترین آنها، نخست زیركی و هوشمندی، و سپس ادب ورزی است.
بچه سقا | شهناز رازپوش بَچه سَقّا، یا بچۀ سقا، بچه سقو (ح 1269-1308ق/ 1890-1929م)، لقب یک رهبر شورشی افغانستان که در 1308ش نزدیک به 9 ماه بر این کشور حکم راند. وی حبیب‌الله نام داشت و بدان‌سبب‌که پدرش عبدالرحمان، از مردم قریۀ کلکان و کوهدامن شغل سقایی داشت، او را بچه سقا می‌خواندند.
اصحاب رس | فرامرز حاج منوچهری \ashāb-e rass\، قومی کافر که به‌گفتۀ قرآن کریم، پیامبر خویش را تکذیب کردند و او را به قتل رساندند.
نیاوران، گسل | میترا آقامحمدحسنی ز گسلهای منطقۀ شمیران. این گسل به طول 13 کمـ در محدودۀ منطقۀ 1 شهرداری تهـران، و در امتـداد شرق شمال شرقـی ـ غرب جنوب غربی، در فاصلۀ یک‌کیلومتری جنوب راندگی شمال نیاوران و به موازات آن از سعادت‎آباد و فرحزاد تا نیاوران و شمال اقدسیه واقع است
ابوالفضل (ع)، سقاخانه | حسن موسوی زاده ابوالفضل (ع)، سقاخانه\ saqqā-xāne-ye hazrat-e ab-ol-fazl\ ، سقاخانه‌ای در جنوب آبادی افجه و باختر رود افجه واقع در محلۀ چراغان.
الکاک، سفرنامه | پیمان متین اَلْکاک، سَفَرْنامه، گزارش سفر تامس الکاک1 (1801-1866 م / 1216-1283 ق)، سیاست‌مدار بریتانیایی با عنوان «مسافرت به روسیه، ایران، ترکیه و یونان»2، در سالهای 1828- 1829 م / 1244-1245 ق.
البدایة و النهایة | یوسف رحیم لو اَلبِدایَةُ وَالنَّهایة، مهم‌ترین و معروف‌ترین اثر ابن‌کثیر (ﻫ م) در تاریخ عمومی و اسلام از آغاز تا عصر مؤلف. به‌نظر می‌رسد که قصد مؤلف، نگاشتن اثری با هدف تاریخ‌نگاری نبوده است و آنگونه که ترکیب موضوع اثر و روش مؤثر در گزینش اخبار مندرج در آن نشان می‌دهد، بیان دیدگاه و نگرش اسلامی دربارۀ آغاز و انجام آفرینش ...
براء بن عازب | علی بهرامیان بَراءِ بْنِ عازِب (د 71 یا 72ق/ 690 یا 691م)، از اصحاب پیامبر(ص). وی از انصار و از تیرۀ بنی‌حارثۀ قبیلۀ اوس در یثرب بود (خلیفه، الطبقات، 1/ 186؛ بخاری، 1(2)/ 117؛ برای سلسله نسب او، ﻧﻜ : مزی، تهذیب...، 4/ 34-35). چندین کنیه برای وی ذکر شده که از همه مشهورتر ابوعماره است (ﻧﻜ : خلیفه، همان، 1/ 303؛ مسلم، 77، اب...
ابریشم حریر |
ابن شدقم | ابوالحسن دیانت ابوالمکارم بدرالدین، حسن بن علی بن حسن بن علی بن شدقم حسینی، مورخ، فقیه، محدث، شاعر و ادیب مدنی در سدۀ 10 ق / 16 م.
کیقباد | محمود امیدسالار کِیْقُباد، سرسلسلۀ پادشاهان کیانی در تاریخ روایی ایران.
ابن بازیار، محمد | علی اکبر ضیائی اِبْنِ بازْيار، محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ عمر بغدادی‌ قمی‌ (د ح‌ 245 ق‌/ 859 م‌)، منجم‌. از مولد، دوران‌ رشد و تحصيلات‌ او آگاهی‌ چندانی‌ در دست‌ نيست‌، ولی‌ با توجه‌ به‌ آنكه‌ وی‌ را به‌ بغداد و هم‌ قم‌ منسوب‌ كرده‌اند (بغدادی‌، 2/ 14؛ ابن‌‌طاووس‌، 128)، می‌توان‌ حدس‌ زد كه‌ ابتدا در بغداد می‌زيسته‌ و سپس‌ به‌ ق...
ابوبکر وراق | غلامعلی آریا محمد بن عمر حکیم تِرْمِذی بلخی، عارف بزرگ ایرانی سدۀ 3 ق.
اشهین گاه | شهلا آذری \ošahīn-gāh\، پنجمین گاه شبانه‌روز، از نیمه‌شب تا پگاه. اشهین از واژۀ اوستایی اوشه به معنی سپیده‌دم و فجر گرفته شده است (بارتولمه، 415-416).
ابراهیم بن مهذیار | ناصر گذشته
ابزری | سید علی آل داوود اَبْزَری، عمیدالدّین ابونصر اسعد بن نصر انصاری فالی از وزیران، دانشمندان و شاعران اوایل سدۀ 7ق / 13م (مق‍ 624ق / 1227م). زادگاه او دهستان ابزر (امروزه افزر، از شهرستان فیروزآباد فارس) و آغاز تحصیل او در رباط دشت فال (امروزه از دهستان گله‌دارِ كنگان) بوده است (فرهنگ جغرافیایی ایران، 7 / 12). عمیدالدین دانشهای ...
افسر کرمانی | مینا حفیظی
پریزاد، مدرسه | محمد مرتضایی پَریزاد، مَدْرِسه‌، از بناهای‌ دورۀ شاهرخ‌ تیموری‌ (سل‍ 807-850ق‌ / 1405-1446م‌) در مشهد، واقع‌ در مجموعۀ آستان‌ قدس‌ رضوی‌. مشهور است‌ كه‌ بانی‌ آن‌ پریزاد، ندیمۀ گوهرشاد آغا، همسر شاهرخ‌ بوده‌ است‌.
اریتره | عنایت الله رضا اِریتْره‌، سرزمینی‌ تاریخی‌ در شمال‌ اتیوپی‌ (حبشه‌) و كشوری‌ اسلامی‌ در یكی‌ از مناطق‌ سوق‌الجیشی‌ جهان‌.
بجستان | ابوالحسن مبین بِجِسْتان، بخش و شهری در جنوب استان خراسان.
ابن اسد فارقی | آذرتاش آذرنوش اِبْنِ اَسَدِ فارِقی‌، ابونصر حسن‌ بن‌ اسد (مق‍ 487 ق‌/ 1094 م‌)، شاعر، نویسنده‌ و لغت‌شناس‌ اهل‌ میافارقین‌. دو روایت‌ نسبتاً گسترده‌ در دست‌ است‌ كه‌ از خلال‌ آنها می‌توان‌ حدیث‌ عمدۀ زندگی‌ او را ترسیم‌ كرد. یكی‌ از این‌ دو روایت‌ مربوط به‌ دوران‌ پادشاهی‌ ملكشاه‌ (465-485 ق‌/ 1073-1092 م‌) است‌ كه‌ اندكی‌...
جعفر، امامزاده | مریم همایونی افشار جَعْفَر، اِمامْزاده، یا بقعۀ جعفریه، از بناهای نادر دورۀ مغولی در اصفهان، و آرامگاه جعفربن‌مرتضى، از مشاهیر سدۀ 8 ق / 14م. این بنا در محلۀ میدان کهنه در حاشیۀ خیابان هاتف واقع است.
خمیر | محمد حسن نیا خَمیر، شهرستان و شهری بندری در کرانۀ شمالی خلیج فارس، در استان هرمزگان.
اعلال | آذرتاش آذرنوش مجموعه دگرگونیهایی كه ممكن است در حروف علّه، یعنی دو نیم مصوتِ و و ی (w و y) و یا 3 مصوت بلندِ ū, ā و ī (كه به شكلهای ا، آ، ى، و و ي نگارش می‌یابند) و یا در 3 مصوت كوتاهِ ـَ ، ـ و ـُ (u, i, a) پدید آید.
فلفل | آمنه میرمطهری فِلْفِل، گیاهی درختچه‌ای و بوته‌ای با مصارف مختلف غذایی و درمانی.
زنگ حیدری | حسن ذوالفقاری گونه‌ای شعر‌خوانی در سوگواریهای مذهبی و به‌خصوص در شبهای احیای ماه رمضان در اغلب نقاط ایران؛
خون | اصغر کریمی خون، مایعی سرخ‌رنگ که در همۀ رگهای بدن جریان دارد و بدن را تغذیه می‌کند.
اعمش | احمد پاکتچی ابومحمد سلیمان بن مهران اسدی (60- 148 ق / 680-765 م)، از تابعان ایرانی تبارِ كوفه.
آل حیان تغلبی | بخش معارف آلِ حَیّانِ تَغْلِبی، خاندانی از محدثان بزرگ و مشهور شیعی در کوفه در سدۀ 2-4ق / 8-10م. آل حیان به قبیلۀ بنی‌تغلب کوفه انتساب دارند. از زندگانی و شخصیت حیان تغلبی که این خاندان منسوب به اوست، آگاهی روشنی در دست نیست جز اینکه گفته شده است که وی در کوفه به صرافی اشتغال داشته است و از این‎رو همۀ افراد خاندان او ب...
ابراهيم بن ابی بکر بن ابی سمال* |
آملی، عزالدین بن جعفر | بخش معارف آملی، عزّالدّین بن جعفربن شمس‌الدّین، از علمای مازندران در سدۀ 10 ق / 16 م. وی از معاصران و همدرسان محقق کَرَکی (د 940 ق / 1533 م) و ابراهیم بن سلیمان قطیفی (د پس از 945 ق / 1538 م) بوده است و هر سه تن از درس علی بن هلال جزایری، از شیوخ اجازات سدۀ 9، 10 ق، بهره برده‌اند. آملی در ساری درگذشت و آرامگاه وی در بی...
ابوطالب مدرس همدانی | محمدحسن سمسار (زنده در 1281 ق / 1864 م)، قلمدان‌ساز، جلدساز، ابری‌ساز و خوشنویس عهد قاجار.
پنجشیر | محسن احمدی پَنْجْشیر، رود، دره‌، شهرستان‌ (ولسوالی‌) و شهری‌ كهن‌ در استان‌ كاپیسا، واقع‌ در شمال‌ شرقی‌ افغانستان‌. پنجشیر در نوشته‌های‌ جغرافی‌دانان‌ و نویسندگان‌ متقدم‌ اسلامی‌ به‌ صورتهای‌ بَنجَهیر...
آربوویروس | آرْبوویروس [ārbovīrūs] (برگـرفته از حروف کلماتِ ترکیبی به معنای ویروسی که بندپایان حامل آن هستند)، گروهی از ویروسها که در بدن بندپایان (به ویژه پشه‌ها و کنه‌های خون‌آشام) رشد می‌کنند، بی‌آنکه به آنها آسیبی برسانند؛ سپس از راه نیش زدن به بدن میزبان مهره‌دار منتقل می‌شوند و در آنجا عفونت به وجود می‌آورند و چرخۀ...
زرعلی | آرش اکبری مفاخر زَرْعَلی، نیزه‎دار و یار و یاور رستم در داستانهای حماسی غرب کشور. نام و شخصیت زرعلی در بسیاری از حماسه‎های فارسی نیامده است (اکبری). این نام در برخی از حماسه‎های گورانی با خوانشهای متنوع دیده می‌شود. در اندک مواردی، در طومارهای کهن نقالی فارسی، برای نمونه، در داستانوارۀ کوتاه «رفتن رستم به مغرب‌زمین برای نجات...
الاغانی | آذرتاش آذرنوش
الازهر | یدالله غلامی مایانی , نورالله کسایی اَلْاَزْهَر [al-ʾazhar]، یا جامع الازهر، کهن‌ترین نهاد آموزشی ـ دینی بازمانده از روزگار فاطمیان در مصر که هم‌زمان با تأسیس شهر قاهره بیش از هزار سال پیش بنیاد نهاده شد. بنیان‌گذار جامع‌الازهر، جوهر کاتب صِقِلّی (سیسیلی)، سردار نیرومند المعزلدین الله (حک‍ 341-365ق/ 952-976م)، چهارمین خلیفۀ فاطمی است که در پی ف...

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام