ابرائیل

اِبْرائیل، یا برائیلا، برایلا، شهری بندری از جمهوری رومانی، واقع در كرانۀ چپ دانوب، در 20 كیلومتری جنوب ملتقای آن با رودخانۀ سیرت، محلّی كه منطقۀ دریایی دانوب نامیده می‌شود، و در شمال شرقی استان والاشیا (اَفلاق) ومركز شهرستان برائیلا. این شهر در °45 و′16 عرض شمالی و °27 و 58 طول شرقی واقع است (بریتانیكا، XV / 1048) و 000‘215 نفر جمعیت (آمار 1928م) دارد (عبدالرحمن، 98). فاصلۀ آن تا مصبّ دانوب به دریای سیاه 150كمـ و تا بخارست 180كمـ است (خوری، 4 / 738؛ EI2; GSE). برائیلا كه دومین بندر رودخانه‌ای و سومین بندر ویژۀ حمل‌ونقل در رومانی است به نامهایی چون ابرائیلوف، ابرائیلا، برائیلابوس و براهیلوف نیز معروف بوده است (هامر ـ پورگشتال، 3 / 69؛ خوری، همانجا). نخستین بار در 751ق / 1350م، در یك كتاب جغرافیایی از این شهر با نام دریناگو ذكری به میان آمده و از 769ق / 1368م به نام برایلا شناخته شده است (بریتانیكا، II / 227) ابرائیل، در سده‌های 8- 9ق / 14-15م، همراه با شهر براشو واقع در استان ترانسیلوانیا (ناحیه‌ای در مركز رومانی) منطقه‌ای تجاری به شمار می‌رفت. در 739-741ق / 1338-1340م، اُموربیك از امیران خاندان آیدین ــ كه در آناتولی حاكمیت داشتند ــ هنگام لشكركشی به والاشیا وارد این منطقه شد (اوزون چارشیلی، «امیر نشینهای آناتولی»، 106) و احتمالاً این نخستین باری است كه تركهای مسلمان به ابرائیل وارد شدند.
در حكومت سلطان محمد دوم (فاتح) امپراتور عثمانی (836-886ق / 1433-1481م)، امیران این ناحیه از حمایت دولت عثمانی برخوردار بودند. در 867ق / 1463م، وِلاد، فرمانروای خونریز ایالت والاشیا، كه او را دراكولا (شیطان) و جلاّد می‌نامیدند، از اطاعت عثمانیها سر برتافت و با خشونت و بی‌رحمی ‌تمام و با شكنجه‌های وحشیانه مردم بومی، به ویژه تركهای مسلمان آن ایالت را، از پای درآورد (هامر ـ پورگشتال، 3 / 67- 68) و شهرها را ویران كرد و روستاها را به آتش كشید. سلطان محمد برای سركوبی وی، با نیرویی بزرگ همراه با 25 ناو جنگی و 150 كشتی دیگر، از راه دریای سیاه عازم والاشیا گردید و پس از ورود به دانوب شهرهای ساحلی آن را یكی پس از دیگری به تصرف آورد و در شهر ابرائیل نیرو پیاده كرد (همو، 3 / 69). وِلاد كه به قصد كشتن سلطان، شبانه به اردوگاه او رخنه كرده بود، به هدف خود دست نیافت، و با كشتن گروه كثیری از سپاهیان عثمانی از مقابل سلطان محمد دوم گریخت و در بلگراد اسیر و زندانی شد. سلطان عثمانی برادر وی را كه رادو نام داشت، به حكومت برگزید (همو، 3 / 69-72) و به این ترتیب حاكمیت دولت عثمانی بر این ناحیه استقرار یافت. در 880ق / 1475م اِستپان (از پادشاهان مجارستان) بر آنجا چیره شد. وی حاكم تحت‌الحمایۀ شهر را بركنار كرد و آنجا را به آتش كشید (خوری، 4 / 738). در نیمۀ دوم سدۀ 10ق / 16م ــ دوران حكومت سلطان سلیمان قانونی ــ تسلط و حاكمیت عثمانی بر این شهر قطعیت یافت و با وجود گسستگیهایی چند، تا سدۀ 13ق / 19م همچنان ادامه داشت. در 982ق / 1574م ایوان، شاهزادۀ ایالت مولداوی (بوغدان)، ابرائیل را گرفت و عثمانیها را موقتاً از شهر بیرون راند، اما نتوانست قلعۀ آن را تسخیر كند (EI2). در طول جنگهای عثمانی با روس، اتریش و مجارستان، این شهر یكی از نقاط بسیار مهم و حسّاس نظامی ‌و محل تجمّع نیرو بود (جودت، 4 / 314، 315). دژ مستحكم آن نیز از اهمیت ویژۀ نظامی ‌برخوردار بود، به گونه‌ای كه در سدۀ 12ق / 18م تعداد محافظین آن كه از سوی دولت عثمانی تعیین می‌شد، بالغ بر 241‘1 نفر سرباز ینی‌چری بود (اوزون چارشیلی، «كانونهای قراولان خاصه»، I / 329) به سبب همین موقعیت ویژه است كه ابرائیل گاه‌گاه خصوصاً در اواخر سدۀ 18 و اوایل سدۀ 19م، مورد هجوم دولت روسیه كه ادعای مالكیت بر والاشیا و مولداوی (افلاق و بوغدان یا مملكتین) را داشت، قرار می‌گرفت. در 1205ق / 1791م، روسها با عبور از دانوب و تسلط بر ساحل چپ آن، قلعۀ ابرائیل را محاصره كردند، لیكن نیروهای عثمانی در برابر حملات مكرّر ژنرال میخلسون روسی مقاومت كردند و از تسلیم قلعه خودداری ورزیدند (آقچورا، 120؛ جودت، 5 / 119-121). روسها بار دیگر در 1236ق / 1821م قلعه را محاصره و آن را تصرّف كردند عهدنامۀ اَدِرنه یا آدریانویل (ه‍ م) در 1245ق / 1829م پایان گرفت و ابرائیل نیز طبق مفاد این عهدنامه به عنوان یكی از شهرهای ایالت والاشیا به كشور رومانی پیوست.
بدین سبب كه ابرائیل بر سر راههای ارتباطی میان كشورهای شبه جزیرۀ بالكان و دریای سیاه (از راه دانوب) قرار دارد، در تمام ادوار از اهمیت اقتصادی ـ بازرگانی خاصی برخوردار بوده است. لنگرگاه آن برای پهلوگیری كشتیهایی با ظرفیت متفاوت بسیار مناسب است (ویلر، 215) مدتی نزدیك به 3 سده، ابرائیل مركز و ترانزیت كالا از دانوب به استانبول بود (EI2). مهم‌ترین كالاهایی كه از راه این بندر صادر می‌شود عبارتند از: گندم، جو، ذرت، تخم كتان، پوست، پیه و توتون (خانچی، 1 / 104). صنایع غذایی (آردسازی، برنج پاك‌كنی، روغن‌كشی)، صنایع فلزی (تولید شمش فلز)، سیمان و نیز كارگاههای بزرگ تعمیركشتی و لوكوموتیو از مهم‌ترین رشته‌های صنعتی این شهر به حساب می‌آیند. در باتلاقهای دانوب در ابرائیل ماهیگیری نیز رونق دارد (GSE). از سوی دیگر چشمه‌های آب معدنی و مناظر زیبای دانوب هر سال عدۀ زیادی جهانگرد را به این شهر جلب می‌كند. اتومبیلهای برقی آن را به دریاچۀ نمك سارات كه یكی از تفرّجگاههاست مرتبط می‌سازد. همچنین شهر از طریق شبكۀ راه‌آهن با نقاط دیگر رومانی پیوند دارد (بریتانیكا). خیابانهای وسیع و جدیدالاحداث، مراكز فرهنگی و هنری شهر را بیش از پیش زیبا ساخته است. مردم آنجا اغلب بلغاری و رومن هستند (خانچی، 1 / 104).
به علت جنگها و حملات متعدد كه ویرانیهای زیادی در پی داشته، آثار تاریخی مهمی، در ابرائیل وجود ندارد، تنها اثر تاریخی شهر كلیسایی است كه در میدان بزرگ شهر واقع است. این بنا سابقاً مسجد بوده است و برای انجام فرایض دینی بازرگانان مسلمانی كه میان شبه جزیرۀ كریمه و استانبول و بسارابی رفت و آمد داشتند، ساخته شده بود (آی وردی، I / 33). ساختمان تئاتر و موزۀ هنر این شهر نیز قابل ذكر است.

مآخذ

جودت، احمد، تاریخ، استانبول، 1309ق؛ خانچی، محمد امین، منجم العمران، قاهره، 1325ق / 1907م؛ خوری، سلیم جبرائیل و سلیم میخائیل شحاده، آثار الادهار، بیروت، 1291ق / 1975م؛ عبدالرحمن، حمیدة، جغرافیة اوروبا الشرقیة و الاتحاد السوفیتی، دمشق، 1405ق / 1984م؛ ویلر، جسی و دیگران، جغرافیای عمومی ‌جهان، ترجمۀ ابوطالب صارمی، تهران، 1340ش؛‌هامر ـ پورگشتال، یوزف، دولت عثمانیه تاریخی، ترجمۀ محمد عطا، استانبول، 1330ق؛ نیز:

Akçura, Yusuf, Osmanlı Devletinin Dağilma Devri, Ankara, 1985; Americana; Ayverdı, Ekrem Hakkı, Avropa’da Osmanlı Mimari Eserleri, Istanbul 1977; Britannica; EI2; GSE; Uzunçarsılı, Ismail Hakkı, Anadolu Beylikleri, Ankara, 1984; id, Osmanlı Devleti teskilatindan Kapukulu Ocaklari, Ankara, 1984.

علی‌اکبر دیانت