ابن فهد حلی

اِبْنِ فَهْدِ حِلّی، ابوالعباس جمال‌الدين احمد بن شمس‌الدين محمد بن فهد حلّی اسدی (757-841ق / 1356-1437م)، فقيه امامی. زادگاه وی به درستی دانسته نيست، اما همين مقدار روشن است كه زمانی در حلّه اقامت داشته و در مدرسۀ زينيّه به تدريس مشغول بوده است. همچنين وی بخشی از عمر خود را در كربلا سپری كرده است (خوانساری، 1 / 71-72). وی نزد شاگردان فخرالمحققين و شهيد اول به تحصيل فقه و حديث پرداخت (حرعاملی، 2 / 21؛ خوانساری، 1 / 72). آقابزرگ (13 / 108) بدون ذكر دليلی او را از شاگردان شهيد اول دانسته است، اما اين مقدار روشن است كه وی در 824ق / 1421م در جزين از علی بن محمد بن مكی، فرزند شهيد اول، به دريافت اجازه نايل شده است (افندی، 1 / 64). از استادان وی می‌توان، علی بن خازن حائری، علی بن يوسف بن عبدالجليل نيلی، ابن متوج بحرانی، مقداد بن عبدالله سيوری، جمال‌الدين ابن اعرج عميدی و علی بن عبدالحميد نسابۀ حسينی را نام برد (ابن‌فهد، 1 / 194؛ شوشتری، 1 / 579؛ ابن ابی جمهور، 1 / 8؛ خوانساری، همانجا) و مهم‌ترين شاگردان وی را علی بن هلال جزايری، ابن راشد قطيفی، عبدالسميع بن فياض اسدی، ابن عشرۀ كركی، مفلح بن حسن صيمری، محمد بن محمد بن حسن حولانی و سيد محمد بن فلاح مشعشعی بايد دانست (شوشتری، 1 / 580؛ ابن ابی جمهور، همانجا؛ حرعاملی، 2 / 75؛ مجلسی، 105 / 26-27؛ افندی، 3 / 121؛ خوانساری، 1 / 73، 7 / 169). از آن رو كه ابن فهد به زهد و تقوی شهره بوده و آثاری نيز در اخلاق و عرفان نوشته، شوشتری (1 / 579) وی را صوفی و مرتاض خوانده است. ابن فهد در 84 سالگی درگذشت (بحرالعلوم، 2 / 111) و بنا به گفتۀ خوانساری (1 / 74) مدفن وی در كربلا در جنب خيمه‌گاه واقع شده است. 

آثـار

الف ـ چاپی

 1. التحصين فی صفات العارفين، تهران، 1314ق (در حاشيۀ مكارم الاخلاق) و نيز قم، 1406ق (همراه مثير الأحزان)؛ 2. عدة الداعی و نجاح الساعی، تهران، 1274ق؛ 3. الفصول فی دعوات اعقاب الفرائض، 1314ق (در حاشيۀ مكارم الاخلاق)؛ 4. المقتصر من شرح المختصر، مشهد، 1410ق؛ 5. المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، كه جلد اول آن در 1407 و جلد دوم آن در 1411ق در قم به چاپ رسيده است. همچنين مجموعه‌ای از رساله‌های ابن فهد تحت عنوان الرسائل العشر در قم، 1409ق چاپ شده است كه عبارتند از: 6. جوابات المسائل البحرانية؛ 7. جوابات المسائل الشاميّة الاولی؛ 8. رسالة وجيزة فی واجبات الحج؛ 9. غاية الايجاز لخائف الاعواز؛ 10. كفاية المحتاج الی مناسك الحاج؛ 11. اللمعة الجلية فی معرفة النية؛ 12. المحرّر فی الفتوی؛ 13. مصباح المبتدی و هداية المقتدی؛ 14. الموجز الحاوی لتحرير الفتاوی؛ 15. نبذة الباغی فی مالابدَّ منه من آداب الداعی. اين كتاب مختصر عدة الداعی است. 

ب ـ خطی

 16. الادعية و الختوم (آقابزرگ، 1 / 393)؛ 17. التواريخ الشرعية عن الائمة المهدية (همو، 4 / 475)؛ 18. الخلل فی الصلاة (همو، 7 / 247)؛ 19. جوابات المسائل الشامية الثانية (همو، 5 / 223)؛20. تعيين ساعات الليل و تشخيصها بمنازل القمر (همو، 4 / 228)؛ 21. شرح الارشاد، كه ظاهراً قسمتی از آن در كتابخانۀ مركزی، به شمارۀ (4)2621 موجود است؛ 22. فقه الصلاة (آقا بزرگ، 16 / 293)؛ 23. اللوامع (آستان قدس، 2 / 130-131، 5 / 487؛ شورا، 12 / 266)؛ 24. نيات العبادات و صيغ العقود و الایقاعات (مرعشی، شم‍ (2)4150)؛ 25. الهداية (آقا بزرگ، 25 / 164) و نيز چند كتاب ديگر از جمله استخراج الحوادث كه متضمن پيشگوييهايی براساس سخنان حضرت علی (ع) بوده، به وی منسوب است (آقا بزرگ، 2 / 21، 8 / 68، 13 / 108، 20 / 39، 24 / 74).
شوشتری (2 / 395-396) مدعی شده است كه نزد ابن فهد كتابی در زمينۀ علوم غريبه بوده كه در هنگام مرگ، آن را به فردی سپرده و از وی خواسته بود كه آن را در رود فرات اندازد. براساس همين روايت سيدمحمد بن فلاح مشعشعی كه در آغاز از شاگردان ابن فهد بوده است، آن كتاب را با حيله به چنگ آورد و با استفاده از مطالب آن، بر خوزستان استيلا يافت. آقا بزرگ اين كتاب را همان استخراج الحوادث دانسته كه به نظر درست نمی‌آيد.

مآخذ

 آستان قدس، فهرست؛ آقابزرگ، الذريعة؛ ابن ابی جمهور، محمدبن علی، عوالی اللئالی العزيزية، به كوشش مجتبی عراقی، قم، 1403ق / 1983م؛ ابن فهد حلی، احمدبن محمد، المهذب البارع فی شرح المختصر النافع، به كوشش مجتبی عراقی، قم، 1407ق / 1987م؛ افندی، ميرزا عبدالله، رياض العلماء، به كوشش احمد حسينی، قم، 1401ق / 1981م؛ بحرالعلوم، محمد مهدی، الرجال، به كوشش محمدصادق بحرالعلوم و حسين بحرالعلوم، نجف، مكتبة العلمين؛ حرعاملی، محمدبن حسن، امل الأمل، به كوشش احمد حسينی، بغداد، 1385ق / 1965م؛ خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، تهران، 1382ق / 1962م؛ شورا، خطی؛ شوشتری، قاضی نورالله، مجالس المؤمنين، تهران، 1365ش؛ مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بيروت، 1403ق / 1984م؛ مرعشی، خطی؛ مرکزی، خطی.

حسن انصاری