مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

اثولوجیا | شرف الدین خراسانی ترجمۀ عربی نوشته‌ای منسوب به ارسطو، یا احتمالاً تفسیر فیلسوف نوافلاطونی پرفوریوس (فُرفوریوس) بر گزیده‌ای از نظریات ارسطو، یا بخشی از آثار فلوطین كه در نیمۀ نخست سدۀ 3 ق / دهۀ ‌سوم سدۀ 9 م در محافل فلسفی رواج یافت
ریسندگی | اصغر کریمی ریسَنْدِگی، ریسیدن الیاف گیاهی و حیوانی با استفاده از ابزارها و وسایل و فنون سنتی، و تبدیل آنها به نخ و ریسمان نازک به‌منظور به‌کارگیری در مصارف متنوع.
باوی | سکندر امان الهی بهاروند باوی، ایلی از ایلات لُر استان کهگیلویه و بویراحمد، و پیرو مذهب تشیع.
بست و بست نشینی | پیمان متین بست مكانی‌ امن‌ و مقدس‌ برای پناه‌جويان‌ از هر گروه‌ و صنف‌؛
ام البنین | علی بلوکباشی , حسن یوسفی اشکوری اُمُّ الْبَنین، فاطمه بنت حزّام، همسر دوم امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع). پدرش ابوالمجْل حزّام بن خالد، از قبیلۀ بنی كلاب (طبری، 5/ 153) و مادرش لیلى یا ثمامه دختر سهیل بن عامر بن مالك بود (نک‍ : ابن عنبه، 356؛ غفاری، 174).
حلوا | راضیه خزایی حَلْوا، خوراکی شیرین، سنتی و آیینی. حلوا با نامهای افروشه، (برهان ... ، ذیل واژه)؛ افروشک (فره‌وشی، 6)؛ آفروشه ( آنندراج، فرهنگ ... ، ذیل واژه؛ نفیسی، ذیل آفروسه)؛ آفروشه‌شاه...
پازوکی | علی پازوکی پازوكی‌، یا پازُكی‌، پیزُكی‌، بازوكی‌، نام‌ یكی‌ از ایلهای‌ كرد قدیم‌ ایرانی‌ كه‌ از نیمۀ دوم‌ سدۀ 9ق‌، بیش‌ از یك‌ قرن‌ در مناطق‌ شمالی‌ دریاچۀ وان‌ در آناتولی‌ فرمانروایی‌ داشته‌ است‌. اولین‌ اشارۀ تاریخی‌ به‌ ایل‌ پازوكی‌ به‌ دوران‌ حكومت‌ آق‌ قویونلوها در ایران‌ باز می‌گردد. از این‌ پس‌ نام‌ پازوكی‌ بارها...
اسماعیل سامانی، امیر | صادق سجادی , ابوالفضل خطیبی اسماعيلِ سامانی، امیر \ amir esmāˀil-e sāmāni\ ، نام دو تن از فرمانروایان سامانی:
استعاره، مسئله | اصغر دادبه اِسْتِعاره، یکـی از 4 مسئلۀ دانش بیان در بلاغت سنّتی. استعاره در لغت به معنی عاریت خواستن و به‌عاریت گرفتن است (زوزنی، 2/ 481؛ آنندراج) و در اصطلاح علوم بلاغی یکی از مسائل دانش بیان (دبا) و هنری‌ترین مسئلۀ این دانش است. در این مقاله، نخست استعاره از دیدگاه موضوعی و سپس از دیدگاه تاریخی بررسی می‌شود:
اطلس، اساطیر | بخش ادیان و عرفان \atlas\، در اساطیر یونانی، یکی از تیتانها و پسر یاپتس و یکی از پریان دریایی به نام کِلومنه (یا آسیا) و برادر پرومِتئوس (آفرینندۀ نوع بشر).
سید میرسلیم، امام زاده | حسن موسوی زاده امامزاده‌ای در شرق میگون، واقع در دهستان رودبار قصران.
توتون و تنباکو | مهبانو علیزاده توتِ اَبوالْفَضْل، درختی کهن‌سال و مقدس، در 32کیلومتری جنوب غربی سیرجان، هم‌جوار با روستای امیرآباد در روستای عباس‌آباد که از زیارتگاههای منطقه است.
جل | مریم محمدتبار جُل، دست‌بافته‌ای از جنس قالی، گلیم، جاجیم و یا نمد که بر پشت چهارپایان می‌نهند، و در برخی از نقاط ایران، از آن به‌عنوان کف‌پوش نیز استفاده می‌شود
ابن اسفندیار | سید علی آل داوود اِبْنِ اِسْفَنْدیار، بهاءالدین‌ محمد بن‌ حسن‌ بن‌ اسفندیار كاتب‌ (زنده‌ در 613 ق‌/ 1216 م‌)، تاریخ‌ نگار ایرانی اواخر سدۀ 6 و اوایل‌ سدۀ 7 ق‌/ 12 و 13 م‌ (قزوینی‌، 2/ 18). از احوال‌ او آگاهیهای‌ زیادی‌ در دست‌ نیست‌. در مقدمۀ اثر برجسته‌اش‌، تاریخ‌ طبرستان‌، به‌ سرگذشت‌ خود اشاره‌هایی‌ دارد. وی‌ بخشی‌ از دورا...
تایباد | فاطمه کریمی , حسن موسوی زاده تایْباد، شهرستان و شهری در استان خراسان رضوی. در منابع تاریخی از این شهر با نامهای تایاباذ (سمعانی، 3 / 11؛ ابن عساکر، 1 / 146)، طایباذ (جنید، 119)، تائب‌آباد (جامی، 498) و تایاد (اعتمادالسلطنه، 1 / 539) یاد شده است.
جوانمرد قصاب | گلاله هنری جَوانْمَرْدِ قَصّاب، شخصیتی نیمه‌افسانه‌ای ـ تاریخی که او را پیر صنف قصابان می‌دانند؛ نیز آرامگاهی زیارتی در نزدیک شهر ری.
ابوسهل مسیحی | یونس کرامتی عیسی بن یحیی مسیحی جرجانی (د پس از 400 ق / 1010 م) پزشك، فیلسوف، ستاره‌شناس و ریاضی‌دان ایرانی.
جغتایی، زبان و ادبیات | حسین شیخ زَبانْ وَ اَدَبیّات، از زبانهای ترکی شرقی که در آسیای مرکزی و بخش اروپایی روسیه از آغاز سدۀ 9 تا اوایل سدۀ 14ق / 15-20م، زبان نوشتاری، ادبی و دیپلماسیِ مسلمانان ترک، و میراث ادبی آن زبان بود (جانپُلات، 769؛ «دائرةالمعارف ترک1»، XI / 319). این نام برگرفته از نام جغتای، پسر دوم چنگیزخان است که بنا بر وصیت پدرش،...
امر به معروف و نهی از منکر | احمد پاکتچی , امیر جابری اَمْرِ به مَعْروفْ وَ نَهْیْ اَزْ مُنکَر، دو اصطلاح كه در تفاسیر قدیم كلام الٰهی، به امر به تبعیت از حضرت محمد(ص) و دین اسلام، و نهی از كفر به خداوند و تكذیب رسول خدا(ص) و دین او تبیین شده است (مثلاً نک‍ : طبری، 17/ 126-127).
ابراهیم شاه افشار | سید علی آل داوود اِبْراهیمْ شاهِ اَفْشار (مق‍ 1162 ق / 1749 م)، فرزند ابراهیم خان ظهیرالدوله برادر نادرشاه كه پس از برادر خود علیقلی خان عادلشاه (علیشاه) مدتی بر بخشهایی از قلمرو افشاریه سلطنت كرد و چون نتوانست از عهدۀ دفع شاهرخ برآید، دستگیر شد و به فرمان وی به قتل رسید. وی نخست محمدعلی بیك نام داشت، لیكن پس از آنكه پدرش ابر...
افلاطون | بخش فلسفه فیلسوف نامدار یونانی (427-347 ق‌م). وی كه در مارس یا ژوئیۀ 427 ق‌م در آتن زاده شد، از سوی پدر و مادر وابسته به خاندانهای برجستۀ اشرافی آتِن بود؛ پدرش آریستُن پسر آریستوكلِس نسب خود را به شهریاران اسطوره‌ای و حتى به خدای یونانی پوسایدُن رب‌النوع و فرمانروای دریاها می‌رسانید.
ترکاشوند | معصومه ابراهیمی نام یکی از ایلات شیعی مذهب ساکن در استان همدان، کرمانشاه و برخی از نواحی مجاور.
آل سعود | صادق سجادی آلِ سُعود، سلسله‌ای منسوب به سعود بن محمد بن مِقْرِن که از 1148 ق / 1735 م بر بخشی از شبه جزیرۀ عربستان فرمان رانده است و اکنون نیز بر کشور عربستان سعودی که نام خود را از آن سلسله برگرفته، فرمان می‌راند. فرنگیان این نام را سَعود می‌نویسند و می‌خوانند. زمینۀ تاریخی: ضعف روزافزون سیاسی امپراتوری عثمانی که از سا...
ابن تومرت | مجدالدین کیوانی اِبْنِ‌تومَرْت‌، ابوعبدالله‌ محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ تومرت‌ بربری‌ مصمودی‌ هرغی‌ (د 524 ق‌/ 1130 م‌)، فقيه‌ اصولی‌، مدعی‌ مهدويت‌ و امامت‌ در مغرب‌ اقصی‌ (مراكش‌ كنونی‌) و بنيان‌گذار سلسلۀ موحدون‌ در شمال‌ افريقا و اندلس‌.
حسن صباح | فرهاد دفتری حَسَنِ صَبّاح، بنیان‌گذار دعوت و دولت اسماعیلیۀ نزاری در ایران. از آغاز زندگی حسن صباح، که اسماعیلیان نزاری معاصرش او را «سیدنا» خطاب می‌کردند، اطلاعات اندکی در دست است.
چادر | مهبانو علیزاده پوششی از پوششهای سراسری زنان که آن را بر روی سر می‌اندازند. این پوشش با توجه به اشارۀ منابع پیش از اسلام دارای قدمت بسیار است، و در دورۀ اسلامی به‌ویژه در میان مسلمانان ایرانی و کشورهای شیعه‌نشین نمونه‌های مشابه دارد.
اباحیه | حسین لاشیء اِباحِیه، گروههایی كه برخی از اعمال خلاف شرع را مباح پندارند. اباحه در لغت به معنای اجازه، و در اصطلاح، جایز شمردن محرّمات دینی است. بنابراین تعریف، امكان ظهور اباحه در میان پیروان تمامی ‌ادیان وجود دارد (ERE، ذیل نفض احكام). بعضی از مؤلفان كتابهای ملل و نحل در اسلام مثل بغدادی در الفَرق بین الفِرقَ (ص 172) و...
باباطاهر همدانی | پرویز اذکایی باباطاهرِ هَمَدانی، شاعر و عارفِ نامی، مشهور به «عریان» (ح 360-450 ق / 971- 1058 م) که شرح حالِ افسانه‌‌وار و اشعار و آثار او تأثیری فراوان در توده‌های مردم گذاشته است.
ارطغرل | علی اکبر دیانت اَرْطُغْرُل (590-680 یا 684ق/ 1194-1281 یا 1285م)، فرزند سلیمان بن قیِ الپ، پدر عثمان غازی (بنیان‌گذار سلسلۀ عثمانی). از جزئیات زندگانی و نیز تاریخ تولد و درگذشت او آگاهی دقیقی در دست نیست. برخی درگذشت او را در 680ق، در 90 سالگی (قره چلبی، 339؛ سامی، 2/ 833؛ آصاف، 2/ 28)، و برخی دیگر در 684ق (هامرپورگشتال، 1/...
اترک | یكی از طویل‌ترین رودخانه‌های ایران در شمال شرقی كشور.
ذکر، اصطلاح | شهرام خداوردیان اصطلاحی در تصوف که در لغت به معنای یادکردن، به‌خاطرآوردن و حفظ (در مقابل نسیان) است و دراصطلاح به عمل روشمندی مبتنی‌بر خواندن یا نَظارۀ باطنی اسم عَلَم و مفرد «الله»، کلمۀ توحید (شهادت)، و گاه اسمی از اسامی خداوند و جز اینها ــ به‌قصد به یـاد آوردن و در یـاد نگاهداشتن و متعاقبـاً «استحضار» الوهیت ــ دلالت دار...
تات نشینهای بلوک زهرا | عباس بهارلو دومین تک‌نگاری جلال آل‌احمد، که یک سال بعد از اورازان، یعنی در 1334 ش، تألیف و تدوین شد.
تاج | روزبه زرین کوب تاج، کلاه جواهرنشانی که شاهان معمولاً در آیینهای رسمی دربار، به عنوان نشانه و نماد پادشاهی بر سر می‌گذارند.
ثنویت | فاطمه لاجوردی ثَنَویّت، باور به وجود دو اصل عِلّی، یا دو بُن در ورای پدیدارهای عالم، که اغلب به صورت دو خدا، دو نیرو یا دو مجموعه از ایزدان و دیوان که در تقابل با یکدیگر و دست در کار ادارۀ عالم‌اند، بیان می‌شود.
خون بس | معصومه ابراهیمی خونْ‌بَس، یا خون‌صلح، از سنتهای کهن میان برخی اقوام ایرانی، که برای رفع دشمنی و اختلاف در منازعات منجر به مرگ، و به‌منظور پرداخت تاوان و دیۀ ریخته‌شدن خون کسی صورت می‌گیرد.
جمال‌الدین عبدالرزاق اصفهانی | یدالله جلالی پندری از شاعران نام‌آور زبان فارسی در سدۀ 6 ق / 12م، که ظاهراً در اوایل سدۀ مزبور زاده شده بود. به گواهی شعر خود او (ص 82) و منابع کهن، نام وی محمد، و نام پدرش عبدالرزاق بوده است (راوندی، 33؛ جاجرمی، 1 / 46؛ عوفی، 2 / 402؛ شمس‌ قیس، 401؛ دولتشاه، 136)، اما آذربیگدلی (ص 175) و به تبع او هدایت (ریاض ... ، 283) به‌اشت...
اسپارت | اِسْپارْت [espārt] (در یـونـانـی نـو: اسپارْتی؛ در دوران باستان: لاکِدایْمُن)، پایتخت باستانی ناحیۀ لاکونیا در جنوب شرقی شبه‌جزیرۀ پِلوپونِز، و پایتخت کنونی استان لاکونیای یونان که در کرانۀ راست رود اِوْرُتاس (ائورُتاس) واقع است. پراکندگی ویرانه‌های دوران باستان در اطراف شهر کنونی، بیانگر سادگی اُلیگارشی نظام...
پنیر | محمد صبایی محصول تهیه شده از شیر به عنوان یک منبع مهم غذایی، درنتیجۀ انعقاد به وسیلۀ مایه یا یک اسید.
جبریه | مسعود تاره جَبْریّه، طرف‌دارانِ گرایشی اعتقادی که افعال انسانی را مخلوق خدا می‌دانستند و اختیار انسان را نفی می‌کردند. مُجبَر در لغت به معنیِ کسی است که افعالی بر خلاف قصد و اختیارِ خود انجام ‌دهد (ابن حزم، 3/ 35؛ ابن سکیت، ذیل اجبر؛ ابن منظور، ذیل جبر). اصطلاحِ جبریه به مفهوم فرقه‌ای مبتدع مدتها پس از گسترش عقیدۀ جبر د...
خوارزمی، ابوعبدالله محمد بن احمد بن یوسف | راضیه سادات موسوی ابوعبدالله محمد بن احمد بن یوسف خوارزمی کاتب، که شهرتش به‌دلیل تنها اثر بازماندۀ او با عنوان مفاتیح العلوم است. به‌جز مواردی انگشت‌شمار، ذکری از زندگی و زمان حیات خوارزمی در منابع دیده نمی‌شود. از مقدمۀ کتاب او معلوم می‌شود که معاصر ابوالحسن عبیدالله بن احمد عُتبی، وزیر نوح بن منصور سامانی (حک‍ 366-387 ق / 97...
افشار، ایرج | عبدالحسین آذرنگ افشار، ایرج (1304- 1389 ش)، ایران‌شناس بزرگ، کتاب‌شناس برجسته، و عضو شورای عالی علمی مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی. فعالیتهای او طی مدتی بیش از 60 سال مداوم، در زمینه‌های متنوع و گسترده‌ای قرار می‌گیرد که حاصل آن، آثار فراوان به‌صورت کتاب، مقاله، یادداشت و منابعی دیگر است (نک‍ : ادامۀ مقاله).
خوارزمی، ابوعبدالله محمد بن موسى | سجاد نیک فهم خوب روان , یونس کرامتی ابوعبدالله محمد بن موسى، ریاضی‌دان، اخترشناس و جغرافی‌دان نامدار ایرانی نیمۀ دوم سدۀ 2 ق / 8 م و ربع نخست سدۀ 3 ق / 9 م.
پل صراط | مینا سلیمی در باور مسلمانان، گذرگاهی است باریک‌تر از موی و تیزتر از شمشیر بر روی دوزخ.
رودبار | محسن احمدی رودْبار، شهرستان و شهری در استان گیلان.
جابیه | محمدرضا ناجی جابیه، روستایی از توابع دمشق در سده‌های نخستین اسلامی که امروزه به صورت خرابه‌ای باستانی در حوران، از توابع منطقۀ اِزرع، در استان درعای سوریه واقع است. این خرابه بر «تلّ جابیه» ــ که مخروطی آتش‌فشانی در حدود 80 کیلومتری جنوب دمشق و 4 کیلومتری شمال غربی شهر نَوى واقع است و از سمت غرب بر دشتی هموار مشرف است ــ ...
جیرفت | محسن احمدی , حمیده چوبک شهرستان و شهری تاریخی در استان کرمان:
النجق | عنایت الله رضا اَلَنْجَقْ، قلعۀ استواری در نخجوان. نام این قلعه در متون اسلامی و غیراسلامی به صورتهای اَلَنجه (نسوی، 207؛ جوینی، 2/ 157؛ گلپینارلی، 10). النجا (حسینی، 226؛ ابن‌عربشاه، 62، 63)، النجاق (اولیا چلبی، 2/ 240)، اَلَنجک (اقبال، 1/ 118)، الینجک (سومر، I/ 30؛ مینورسکی، 91, 93)، اَلَنجیک یا آلانجیک (لسترنج، 167) و اَ...
احمدآباد | عباس سعیدی یكی از بخشهای ششگانۀ شهرستان مشهد (استان خراسان).
جابر بن حیان | رضا کوهکن جابِرِ بْنِ حَیّان، ابوعبدالله جابر بن حیان بن عبدالله ــ که با نسبتهای ازدی، کوفی و طوسی و لقب صوفی شناخته شده است ــ عالم کیمیا و فیلسوف شیعی سدۀ 2ق/ 8 م که مجموعۀ بزرگی از آثار در کیمیا و فلسفۀ طبیعی به او منسوب شده است.
آبگوشت | رامک عضدی , سیاوش بازرگانی آبْگوشْت، غذایی که از گوشت و حبوبات و چیزهای دیگر می‌پزند. رایج‌ترین نوع آن آبگوشت ساده است که با گوشت گوسفند، پیاز، نخود، لوبیا و سیب‌زمینی می‌پزند...

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام