مقالات

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

ادبیات جاده ای | محمد جعفری (قنواتی) اَدَبیّاتِ جادّه‌ای، گونۀ خاصی از ادبیات شفاهی که به صورت دو بیتی، تک بیت، جملات کوتاه پندآمیز و کلمات قصارگونه با مفاهیم متفاوت در پشت یا درون خودروها، به‌ویژه خودروهای بیابانی نوشته می‌شود.
خرزهره | فرشته بهرامی خَرْزَهْره، درختچه‌ای زینتی با کاربردهای گوناگون در پزشکی.
دهستانی | شیوا جعفری نظام‌الدین ابوالمحاسن عبدالجلیل بن علی (مق‍ 12 ذیحجۀ 495 ق / 27 سپتامبر 1102 م)، از وزیران سلطان بَرْکیارُق سلجوقی.
پادزهر | یونس کرامتی پادْزَهْر، نیز پازهر، مركب‌ از پیشوند پاد (در ایرانی‌ باستان‌: *pāta- / pāti، در اوستایی‌: patiti-) و واژۀ زهر (ایرانی‌ باستان‌: *jaθra- مشتق‌ از ریشۀ gan-= زدن‌، كشتن‌)، صورتهای‌ معرب‌ آن
آهک | پیمان متین ‌آهَک، ماده‌ای جامد، سفید و بی‌شکل با کاربردهای متفاوت در فرهنگ مردم. از حرارت دادن سنگ آهک در کوره ماده‌ای به‌دست می‌آید که به آن آهک زنده می‌گویند که در ساخت چینی، شیشه، تصفیۀ خاک و نیز به‌عنوان حشره‌کش استعمال می‌شود
اسماعیلیه | فرهاد دفتری اسماعیلیه \ esmāˀiliy[y]e\ ، از فرقه‌های شیعه که در اواسط سدۀ 2ق/ 8 م پدید آمد و سپس به شاخه‌ها و گروههایی چند منقسم شد. اسماعیلیان، همچون شیعیان امامی، امامت را به نص می‌دانستند، اما دربارۀ سلسلۀ امامانِ پس از امام صادق (ع)، با دیگر پیروان آن امام دچار اختلاف شدند. این فرقه نام خود را از اسماعیل، فرزند امام ...
غش، | سارا حسامی غَش، نوعی بیماری که سبب بیهوشی و تشنج می‌شود و در باورهای مردمی بیشتر مرتبط با اجنه است.
صبر زرد | پیمان متین صَبْرِ زَرْد، گیاهی بوته‌ای با مصرف گستردۀ دارویی در طب مردمی و نیز دارای کاربرد آیینی در فرهنگ مردم. صبر از خانوادۀ نباتات زنبقی است و بوته‌ای دارد که در نوک آن یک خوشۀ گل انگشتانه‌ای آبی ظاهر می‌شود (بهرامی، 792).
ابویعقوب سجزی | عباس زریاب خویی (سجستانی)، اسحاق بن احمد، از داعیان بزرگ اسماعیلی سده‌های 3 و 4 ق در ایران، مخصوصاً در سیستان و خراسان.
بلوط، درخت | پیمان متین گروه بزرگی از درختان و درختچه‌های همیشه سبز یا خزان‌برگ خودروی جنگلی.
ترجمه تفسیر طبری | سید علی آل داوود از کهن‌ترین آثار منثور زبان فارسی، برجای مانده از اوایل نیمۀ دوم سدۀ 4ق. این کتاب نخستین ترجمۀ قرآن به زبان فارسی است که در دوران سلطنت منصور بن نوح یا منصور اول سامانی (350-365ق/ 961-976م) و هم به دستور او، محتملاً در 352ق/ 963م از روی تفسیر محمد ابن جریر طبری به زبان فارسی نگارش یافته است. ابوجعفر محمد بن ج...
حافظ ابراهیم | فرامرز میرزایی حافِظْ اِبْراهیم (1288-1351ق / 1872-1932م)، محمد بن ابراهیم فهمی، شاعر و نویسندۀ نامی مصر (EI 2؛ امین، 3؛ کردعلی، 162؛ بعلبکی، 1 / 416؛ قس: داغر، 2 / 285؛ فهمی، 645 ؛ فاخوری، 4 / 515، که تولد وی را 1871م آورده‌اند).
ایلخانیان | مصطفی موسوی ايلْخانيان، عنوان سلسله‌ای از فرزندان چنگيزخان مغول. اگر تاريخ ورود هولاگوخان به سمرقند را سرآغاز فرمانروايی اين سلسله بدانيم، ايشان از 653 ق/ 1255 م تا مرگ ابوسعيد بهادرخان در 736 ق/ 1336 م بر ايران فرمان راندند، در حالی كه حكومت ناپايدار و محدود شاهزادگانی از خويشان و فرزندزادگان چنگيز و اميرزادگان آنان بر ...
حریر | فریبا افتخار حَریر، یا ابریشم، تارهایی که از پیلۀ در هم تنیدۀ کرم ابریشم (دودةالحریر) به دست می‌آید؛ حریر در زبان فارسی به گونه‌ای از پارچۀ لطیف و نازک ابریشمی نیز گفته می‌شود.
دولت | اسماعیل شمس اصطلاحی در تاریخ و فرهنگ اسلام و ایران که ریشه در قرآن و حدیث دارد و پس از ظهور اسلام تا کنون به مجموعه‌ای معین از نهادها و نظامهای سیاسی که دارای بیشترین میزان قدرت بوده‌اند، اطلاق شده، و در دوران جدید برای ترجمۀ واژۀ انگلیسی «state» به کار رفته است.
حسین بایقرا | اکبر صبوری حُسِیْنِ بایْقَرا، یکی از مشهورترین سلاطین متأخر تیموری. وی در محرم 842/ ژوئیۀ 1438، در شمال شرقی شهر هرات نزدیک پل تولکی در سرایی مشهور به دولتخانه ولادت یافت (میرخواند، 7/ 5653؛ خواندمیر، 4/ 113). نسب او هم از جانب پدر و هم مادر به تیمور می‌رسید (دولتشاه، 929؛ بابر، I/ 114؛ نیز IA, V(1)/ 646). پدرش غیاث‌الد...
جاجیم | سیمین محقق جاجیم، دست‌بافتی بدون پرز، و منقش و رنگین که نقشها و طرحهای آن به شیوۀ بافت تارنما ست و از آن به‌عنوان روانداز و زیرانداز استفاده می‌شود.
ابن فرات | صادق سجادی عنوان چند تن از ديوان‌سالاران و وزيران پرآوازۀ شيعی مذهب عراق و مصر در سده‌های 3 و 4ق / 9 و 10م است كه اصلاً از بابلی صريفين در نهروان بالا برخاستند.
آب سنجی | آبْ سَنْجی، سنجش آب بر طبق قوانین عرفی مخصوص به خود كه از روزگاران كهن در ایران به دو شكل سنجش حجمی و سنجش زمانی تا این زمان وجود دارد. نظام این سنجشها در مناطق كم‌آب پیچیده است و هر قدر از مناطق خشك شرقی كشور به سوی غربِ نسبتاً پرباران پیش رویم، از اهمیت این نظام كاسته می‌شود. سنجش حجمی آب: سنجش حجمی آب در م...
ارگانوم | اُرْگانوم [orgānūm] (در اصل نام هر ساز موسیقی، بعداً فقط ارگ)، اصطلاحی که منظور از آن نوع خاصی از موسیقی چندصداییِ (پلی فونیکِ) سرودهای گرِگوری است. این اصطلاح معنی کنونی خود را در قرون وسطى پیدا کرد. ارگانوم در نخستین شکل مکتوب خود ــ که در رسالۀ «خودآموز موسیقی» (ح 900م) پیدا شده است ــ از دو خط ملودی تشکیل...
بهزاد، کمال الدین | معصومه فرهاد بِهْزاد، كمال‌الدین‌، نامدارترین‌ نقاش‌ ایرانی‌. او در زمان‌ سلطنتِ آخرین‌ حكمران‌ تیموری‌،سلطان‌ حسین‌ بایقرا (سل‍ 873-911ق‌ /1468-1505م‌) در هرات‌ به‌ اوج‌ شهرت‌ در حرفۀ خود رسید.
جندیشاپور | عنایت الله رضا جُنْدیشاپور، یا گندیشاپور، شهری باستانی و تاریخی در خوزستان. سبب نام‌گذاری: در نوشته‌ها نام این شهر به صورت گُندیشاپور (با یاء مجهول) آمده است.
دعانویس | امیر حسین مرادخانی دُعانِویس، کسی که برای دفع شر و جذب خیر، دعایی را به همراه دستورالعملی می‌نویسد و تجویز می‌کند و در قبالش انعام می‌گیرد.
دموکریتوس | مهران نوری (د‌‌ ح 370 ق‌م)، فیلسوفِ پیشا‌‌سقراطی و شاخص‌ترین سخنگوی فلسفۀ اتمی. او اهل آبْدِرا (شهری در سواحل تراکیه)، و شاگرد لوکیپوس2 بنیان‌گذار فلسفۀ اتمی بود.
اشرف خان و سه درویش | حسن ذوالفقاری ‌اَشْرَفْ خان و سه دَرْویش، از داستانهای عامیانۀ منثور. بنابر این حکایت، اشرف‌خان (شاه خراسان) با شنیدن داستان 3‌ درویش، داستان عشق خود را بیان می‌کند. موضوع و درون‌مایۀ داستان، عشق و سختیهای آن است.
تخلص | لیلا پژوهنده تَخَلُّص، به دو مفهوم در ادب فارسی به کار رفته است: 1. از صنایع معنوی در دانش بدیع؛ 2. نام مستعار یا لقب شعری شاعر که در برخی از انواع شعر به ویژه در مقطع غزل ذکر می‌شود.
جرح و تعدیل | احمد پاکتچی جَرْحْ وَ تَعْدیل، اصطلاحی در علوم حدیث ناظر به ارزیابی منفی یا مثبت در نقد راویان حدیث. چنین می‌نماید که این اصطلاح نخست در حیطۀ فقه در مبحث شهادت کاربرد داشته، و از آنجا به حوزۀ نقد رجال راه یافته است. در اواخر سدۀ 2ق/ 8 م، شافعی در کتاب الام تعبیر جرح را در تقابل با تعدیل در خصوص شاهد به کار برده است (مثلا...
آق شمس الدین | جعفر شعار آق شمس‌الدین \āq šams-od-dīn\، محمد بن حمزه (792-863 ق / 1390- 1459 م)، صوفی و پزشک نامدار. وی را از نوادگان شیخ شهاب‌الدین سهروردی شمرده‌اند، ولی معلوم نیست که مراد، شیخ اشراق است یا شهاب‌الدین فقیه و صوفی بغدادی (طاش‌کوپری‌زاده، 138). وی در دمشق زاده شد و به هنگام کودکی با پدرش به آناتولی رفت و در آنجا به ک...
خالد بن ولید بن مغیره | عنایت الله فاتحی نژاد خالِدِ بْنِ وَلیدِ بْنِ مُغَیْره، (د 21 یا 23 ق/ 642 یا 643 م) ابوسلیمان یا ابوالولید، از اصحاب پیامبر (ص) و فرمانده معروف سپاه مسلمانان در جنگهای فتوح.
اردوی زرین | عباس زریاب خویی اُرْدویِ زَرّین [ordū-ye zarrīn]، یا آلتین اردو، اصطلاحی که به حکومت اولاد باتو، پسر جوچی گفته می‌شود. قلمرو حکومت اردوی زرین از مشرق و جنوب شرقی به متصرفات آق‌اردو، و از سوی جنوب به کرانه‌های شمالی و شمال غربی دریای خزر و به رود تِرِک و دریای سیاه و از مغرب به کشورهایی که امروز به اروپای شرقی معروف هستند، مح...
آغازیان | حسن سالاری آغازیان \āqāziyān\، جانداران تک‌سلولی دارای هستۀ حقیقی که ‌گاه به‌صورت اجتماع (کلونی) سلولی زندگی می‌کنند.
تقلید | احمد پاکتچی اصطلاحی در حيطۀ کلام و فقه اسلامی ناظر به پذيرش سخن غير بدون پي‌جويی ادلۀ آن. از حيث ريشه‌شناسی منشأ ساخت کلمه، واژۀ «قِلادة» به معنای گردن‌بند است که در سريانی نيز به صورت قلودا1 يافت می‌شود (کوستاز، 320) و گاه حتى واژۀ عربی، وام واژه‌ای از اين واژۀ سريانی دانسته شده است (نک‍ : فرانکل، 54). تقليد در ساخت لغو...
عزرائیل | حسن اکبری بیرق عِزْرائیل، یکی از 4 فرشتۀ مقرب خداوند در ادیان ابراهیمی و مأمور گرفتن جان آدمیان.
آرنیوس، معادله | آرِنیوس، مُعادِله -ye āreniyūs](a)[moʾādele، بـیـانِ ریاضیِ تأثیر دما بر سرعتِ واکنش شیمیایی و اساس همۀ پیش‌بینیهایی که برای محاسبۀ ثابت سرعت واکنشها به‌کار می‌رود.
بابونه | پیمان متین بابونه، گیاهی معطر با مصارف درمانی. بابونه یا بابونج در تـاریخ اسلام و ایران بـا نامهای بسیار متنوعی شناخته شده ـ است
تحفه مظفریه | هاشم سلیمی مجموعه‌ای است از بیت و باوها (داستانهای منظوم) و چیروکهای (افسانه‌های منثور) مردم کُرد که اُسکار مان (1867-1917 م / 1284- 1335 ق) در منطقۀ مهاباد از زبان دو تن از بیت‌خوانان کرد گردآوری کرده، و در 1323 ق / 1905 م به خط آلمانی و به زبان کردی منتشر کرده است.
دارالفنون | سید علی آل داوود , مسعود تاره , یونس کرامتی نخستین نهاد ایرانی آموزش علوم نوین در ایران که به همت میرزا تقی خان امیرکبیر، صدر‌اعظم تجدد‌خواه ایران، بنیاد گذاشته شد، هر‌چند گشایش رسمی آن تا یکشنبه 5 ربیع‌الاول 1268 ق / 29 دسامبر 1851 م، 48 روز پس از برکناری امیرکبیر از صدارت و 13 روز پیش از قتل او، به تأخیر افتاد.
ابن ابی العوجاء | مسعود جلالی مقدم اِبْن اَبی الْعَوْجاء، عبدالكریم، زندیق معروف و آشنا به علم كلام در سدۀ2ق / 8م (مق‍ 155ق / 772م). از آغاز زندگی او اطلاعات روشنی در دست نیست و به ناچار باید به گفته‌های مخالفان وی كه با نقل سخنانش به ردّ و ابطال عقاید او پرداخته‌اند، بسنده كرد. این‌گونه اشارات، گرچه غالباً بسیار كوتاه و در مواردی متناقض است، ...
بورانی | رویا فتح الله زاده از خوراکهای ایرانی معمولاً همراه با ماست و سبزیجات.
قبر مادر سلیمان | یدالله غلامی مایانی قَبْرِ مادَرِ سُلِیْمان، نامی که سالها به بنای اصلی محوطۀ پاسارگاد و آبادی واقع در آن محل اطلاق می‌شده است.
اقرار | سيد مصطفي‌ محقق‌ داماد اصطلاحی فقهی و حقوقی و آن عبارت است از اِخبار به حقی برای دیگری به زیان خود. اقرار در كتب لغت به اذعان یا اعتراف به حق معنا شده است (جوهری، 2 / 790؛ قاموس، ذیل قرر). خلیل بن احمد آن را اعتراف به شیء (5 / 22)، و راغب اصفهانی (ص 600) اثبات شیء دانسته است (قس: حج / 22 / 5). معنای اصطلاحی اقرار نیز به معنای لغوی ...
خرخاکی | حسن اکبری بیرق
جزایری، سیدنعمت‌الله | احمد پاکتچی , فرامرز حاج منوچهری جَزايِري، سيدنعمت‌الله (1050-1112ق / 1640-1700م)، فرزند عبدالله، فقيـه اخبـاري ميـانـه‌رو، مصلـح دينـي ـ اجتماعي و از رجال خوزستاني اثرگذار در فقه و انديش? امامي در دور? صفويه که کتاب ماندگار او، الانوار النعمانية، اثر مهمي در انسان‌شناسي قديم محسوب است. تبار وي از طريق نسبي مشهور به عبدالله پسر امام کاظم(ع) ...
دربندسر | ناصر پازوکی طرودی دربندسر \ dar-band-sar\ ، روستایی از توابع بخش رودبار قصران، واقع در شهرستان شمیران.
عقد، مراسم | مریم سامعی عَقْد، مَراسِم، آیینی برای رسمیت‌دادن به پیوند زناشویی. اساس مراسم عقد در نقاط مختلف ایران کم‌وبیش یکسان است و تنها برخی رسوم و باورها، آنها را از یکدیگر متمایز می‌کند.
کاخ جوانان | میلاد شعبانی از نخستین کانونهای فرهنگی و ورزشی جوانان در شمیران.
حوض | زهرا غلامی حوض، آبگیری مصنوعی در حیاط خانه‌ها، حمامهای سنتی، برخی گذرگاههای عمومی و نیز در مسیرهای بین‌راهی با کاربردهای متفاوت.
پوریای ولی | حسن اکبری بیرق محمود خوارزمی (د 722 ق / 1322 م)، متخلص به قتّالی، پهلوان، عارف و شاعر که در میان اهل فتوت و کشتی‌گیران و ورزشکارانِ زور‌خانه‌ای ایران، مشهور و محبوب است.
تسبیح | مهدی مطیع اصطلاحی قرآنی و بسیار رایج در فرهنگ اسلامی، به معنای تنزیه و تقدیس خداوند. این واژه، مصدر باب تفعیل از ریشۀ سبح و به معنای شنا در آب، حرکت سریع و یا دویدن با شتاب اسب است و اصطلاحاً به معنای تنزیه و تقدیس خداوند از صفات سلبی و هر نوع ضعف و نیاز است (خلیل بن احمد، 3/ 151-152؛ طوسی، 6/ 444؛ راغب، 221؛ فخرالدین ...
تقدم و تأخر | سیما نوربخش تَقَدُّمْ وَ تَأَخُّر، دو مفهوم نسبیِ وابسته به هم که در فلسفه در مباحث هستی‌شناسی کاربرد دارند. در متون فلسفی، مبحث تقدم و تأخر و اقسامِ آن ‌گاه در ضمن یا در جنب مباحث دیگری مانند «حدوث و قدم» مطرح شده است (ابن‌سینا، الاشارات، 3/ 109؛ سهروردی، 1/ 307؛ علامۀ حلی، 34-35). علاوه بر این دو لفظ، معادلهای دیگری چو...

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

مقالات

ورود به سایت

ثبت نام