دائرة المعارف بزرگ اسلامی

نمایش تا از مورد
نتیجه جستجو برای :
  • ابن رومیه | اِبْنِ رومیه، ابوالعباس احمد بن محمد بن مُفَرِّج (561- 637 ق/ 1165- 1239 م)، ملقب به عَشّاب، نباتی و زهری (منذری، 3/ 530-531؛ ابن‌ابی‌اصیبعه، 3(1)/ 133)، گیاه‌شناس و داروشناس، محدث و فقیه ظاهری مالكی. نیای بزرگش از پزشكان قُرطُبه بود (ابن خطیب، 1/ 215). خانوادۀ او از قرطبه به اشبیلیه مهاجرت كرد و احمد در این ...
  • ابن رومی | اِبْنِ رومی، ابوالحسن علی بن عباس (2 رجب 221- 28 جمادی‌الاول 283 ق/ 21 ژوئن 836-12 ژوئیۀ 896)، شاعر بزرگ عرب.
  • ابن زرقاله |
  • ابن زرعه | اِبْنِ‌زُرْعه‌، ابوعلی‌ عيسی‌ بن‌ اسحاق‌ بن‌ زرعة بن‌ مرقس‌ بن‌ زرعة بن‌ يوحنا (331-6 شعبان‌ 398 ق‌/ 943-16 آوريل‌ 1008 م‌)، منطقی‌، فيلسوف‌ و مترجم‌ برجستۀ مسيحی‌ يعقوبی‌ بغدادی‌.
  • ابن زبیر | اِبْنِ‌زَبیر، ابوكثیر عبدالله بن زبیر بن اشیم اسدی (د ح 75 ق/ 694 م)، از شاعران دوران بنی امیه. وی غیر از عبدالله بن زبیر راوی است كه نام او در كتب رجال آمده. ابن زبیر از خاندان بنی اسد بود و در كوفه به دنیا آمد (ابوالفرج اصفهانی، 14/ 217). برخی كنیۀ او را ابوبكر (حصری، 3/ 837) و برخی ابوسعد یا ابوسعید (ابن ع...
  • ابن زرب | اِبْنِ زَرْب‌، ابوبكر محمد بن‌ يبقی‌ بن‌ زرب‌ اندلسی‌ (317- 381ق ‌/ 929-991 م‌)، فقيه‌، محدث‌ و خطيب‌ مالكی‌.
  • ابن زریق | اِبْنِ زُرَيْق‌، ابوالحسن‌ علی‌ (د ح‌ 420 ق‌/ 1029 م‌)، شاعر بغدادی‌. تذكره‌نويسان‌، بيشتر به‌ بحث‌ دربارۀ قصيدۀ مشهور «عينيّۀ» وی‌ پرداخته‌ و شرح‌ احوال‌ او را فرو نهاده‌اند. به‌ اين‌ جهت‌ امروز تنها اطلاعی‌ كه‌ دربارۀ زندگی‌ او در دست‌ است‌، حكايتی‌ است‌ كه‌ بيشتر به‌ افسانه‌ مانند است‌: او از عراق‌ ظاهراً ...
  • ابن زقاعه | اِبْنِ زُقّاعه‌، ابواسحاق‌ برهان‌الدين‌ ابراهيم‌ بن‌ محمد غَزّی‌ (745- ذيحجۀ 816 ق‌/ 1344- مارس‌ 1414 م‌)، اديب‌، شاعر، منجم‌ شافعی‌‌. برخی‌‌ تولد او را در 724 ق‌ نوشته‌اند (ابن‌ تغری‌ بردی‌، المنهل‌، 1/ 152؛ سخاوی‌، 1/ 130؛ تونكی‌‌، 4/ 333)، اما آنچه‌ را ما ذكر كرده‌ايم‌، مقريزی‌ (4(1)/ 278) و ابن‌ حجر (7/ 1...
  • ابن زقاق | اِبْنِ‌زَقّاق‌، ابوالحسن‌ علی‌ بن‌ عطية الله‌ (د ميان‌ 528-530 ق‌/ 1134-1136 م‌)، شاعر عصر مرابطون‌ در اندلس‌. او ظاهراً به‌ علت‌ حرفۀ پدرش‌ (مَشك‌سازی‌) به‌ ابن‌زقاق‌ معروف‌ شده‌ است‌ (دیرانی، 28- 29). او را ابن حاج نیز لقب داده‌اند (مراكشی‌، 5/ 265). به‌ رغم‌ شهرت‌ نسبی‌ وی‌ دانسته‌های‌ ما از زندگی‌ و احوال...
  • ابن زملکانی | اِبْنِ زَمْلَكانی، كمال‌الدين ابوالمعالی محمد بن علی بن عبدالواحد بن عبدالكريم انصاری سَمّاكی (667-16 رمضان 727 ق/ 1269-5 اوت 1327 م)، فقيه شافعی، محدث، قاضی، اديب و شاعر دمشقی. وی از آن روی كه اهل زملكان بوده به اين نام شهرت يافته است. زملكان قريه‌ای در غوطۀ دمشق بوده (ياقوت، 2/ 942-945) و فيروزآبادی (3/ 305...
  • ابن زمرک | اِبْنِ زَمْرَك، يا ابن زُمْرَك ابوعبدالله محمد بن يوسف صريحی (733- پس از 795ق / 1333- پس از 1393 م)، وزير، كاتب و شاعر اندلسی. در مآخذ كهن به ضبط دقيق نام وی اشاره نشده است، اما محققان معاصر آن را به صورتهای گوناگون: ابن زمرك (مونرو، 346)، ابن زُمرُك (بلاشر، GAL, S, II/ 370; 499) و يا هر دو صورت آن (پالنسيا، ...
  • ابن زنبل | اِبْنِ زُنْبُل‌، نورالدين‌ احمد بن‌ علی‌ بن‌ محمد المحلی‌ الشافعی‌، معروف‌ به‌ ابن‌ زنبل‌ رمّال‌، مورخ‌ و منجم‌ مصری‌. از تاريخ‌ تولد او اطلاعی‌ در دست‌ نيست‌ و دربارۀ فوت‌ او نيز اختلاف‌ است‌. برخی‌ به‌ صراحت‌ از سال‌ 960 ق‌/ 1553 م‌ به‌ عنوان‌ تاريخ‌ درگذشت‌ او ياد كرده‌اند (خديويه‌، 5/ 23)، ولی‌ بغدادی‌ خا...
  • ابن زولاق | اِبْنِ‌زولاق، ابومحمد حسن بن ابراهيم بن حسين بن حسن بن علی بن خالد بن راشد بن عبدالله بن سليمان بن زولاق مصری ليثی (306-386 ق/ 919-996 م)، فقيه و محدّث. برخی درگذشت او را 389 ق نوشته‌اند (ياقوت، ادبا، 7/ 226؛ ذهبی، 16/ 463؛ صفدی، 11/ 370). او در جوانی به حديث و تاريخ روی آورد و حديث را از ابوجعفر طحاوی فراگرف...
  • ابن زهره |
  • ابن زیاد | اِبْنِ زياد، ابوحفص‌ عبيدالله‌ (مق‍ 67 ق‌/ 686 م‌)، سردار مشهور امويان‌ و والی‌ خراسان‌ و عراق‌. او از مادری‌ كنيز به‌ نام‌ مرجانه‌ زاده‌ شد (بلاذری‌، انساب‌ الاشراف‌، 4(2)/ 75) كه‌ سپس‌ به‌ ازدواج‌ شيرويۀ ايرانی‌ درآمد و عبيدالله‌ در خانۀ او پرورش‌ يافت‌. هم‌ ازين‌ رو گفته‌اند كه‌ خللی‌ در گفتار ابن‌ زياد را...
  • ابن زیات | اِبْنِ زَيّات، ابوجعفر محمد بن عبدالملک بن ابان بن ابی‌ حمزه (173- مق‍ ربيع‌الاول‌ 233/ 789-847 م)، اديب‌ و ديوان سالار و وزير چند تن از خلفای‌ عباسی‌. او در دَسْكَره (دستجرد، معرب‌ دستكرتۀ پهلوی‌)، نزديک بغداد و يا به قولی‌ در قريۀ جيل‌، بين بغداد و واسط، زاده شد (ابن تغری‌ بردی‌، 2/ 271؛ قس: ابن نديم، 202، ...
  • ابن زیات | اِبْنِ زَيّات‌، ابوحجّاج‌ (يا ابويعقوب‌) يوسف‌ بن‌ يحيی‌ بن‌ عيسی‌ ابن‌عبدالرحمن‌ تادلی‌ (د 627 يا 628 ق‌/ 1230 يا 1331 م‌)، اديب‌، لغوی‌، فقيه‌ و قاضی‌ مالكی‌ مراكشی‌. ابن‌ زيات‌ اهل‌ تادلا يا تادله‌، شهری‌ در جبال‌ بربر، نزديك‌ تلمسان‌ و فاس‌ (ياقوت‌، 1/ 810) بود. فيروزآبادی‌ (ص‌ 294) و سيوطی‌ (ص‌ 425) او ر...
  • ابن زهر | اِبْنِ زُهْر، لقب افراد خاندانی منسوب به اِياد بن مَعَدّ بن عدنان كه در سده های 4 تا 7 ق‌/ 10 تا 13 م‌، فقيهان‌، پزشكان‌، اديبان و وزيرانی نامدار از آن برخاستند. شاخۀ اسپانيايی اين خاندان از آغاز سدۀ 4 ق در جَفْن شاطبه، واقع در اندلس شرقی‌، اقامت گزيدند. نيای اين خاندان زُهْر نام داشته، از اين رو افراد آن به ...
  • ابن زیان | اِبْنِ زَيّان‌، نام‌ دو تن‌ از وزيران‌ بنی‌ مرين‌ از خاندان‌ بنی‌ وَطّاس‌:
  • ابن زیاد | اِبْنِ‌زياد، ابوالحسن علی بن زياد تونسی (د 183 ق‌/ 799 م‌)، فقيه و محدث مالكی‌. برخی اصل او را عجمی شمرده‌اند (ابوالعرب‌، 222) و به گفتۀ برخی عرب و از قبيلۀ «عبس‌» بوده است (قاضی عياض‌، 1/ 326). ابوالحسن در طرابلس مغرب زاده شد و در تونس سكنی گزيد (ابوالعرب‌، همانجا؛ ابن عبدالبر، 60). نخست در افريقيه از خالد ب...
  • ابن ساعاتی | اِبْنِ‌ساعاتی‌، ابوالحسن بهاءالدين علی بن محمد بن علی بن رستم بن هَردوز خراسانی (553-604 ق‌/ 1158- 1208 م‌)، شاعر ايرانی تبار و عرب زبان معاصر ايوبيان‌. مآخذ موجود شرح حال كاملی از او به دست نداده و اغلب به ذكر نام و يا نقل اشعاری از وی اكتفا كرده‌اند. ابن‌ابی‌اصيبعه و ابن خلكان‌، نخستين كسانی هستند كه به شرح...
  • ابن ساعاتی | اِبْنِ ساعاتی‌، ابوالعباس‌ مظفرالدين‌ احمد بن‌ علی‌ بن‌ تغلب‌ (651-694 ق‌/ 1253-1295 م‌)، فقيه‌، اصولی‌ و اديب‌ حنفی‌. برخی‌ نام‌ نيای‌ او را «ثعلب‌» آورده‌اند (لكنوی‌، 26). او از خاندانی‌ اهل‌ علم‌ برخاست‌. پدرش‌ علی‌ عالم‌ نجوم‌ و هيأت‌ بود و احتمالاً ساعتی‌ كه‌ وی‌ بر سر در مدرسۀ مستنصريۀ بغداد ساخته‌ بود ...
  • ابن زیاد | اِبْنِ زياد، ابوالضياء عبدالرحمن‌ بن‌ عبدالكريم‌ غيثی‌ (900- 975 ق‌/ 1495- 1568 م‌)، فقيه‌، محدث‌ و عارف‌ شافعی‌ يمانی‌. در ترجمۀ ابن‌ زياد آگاهی‌ بيشتری‌ از آنچه‌ عيدروسی‌ آورده‌ در دست‌ نيست‌ و آنچه‌ در ديگر منابع‌ آمده‌ برگرفته‌ از همانست‌. وی‌ از نژاد مقاصره‌، تيره‌ای‌ از عك‌ بن‌ عدنان‌ بود، در زَبيد تولد...
  • ابن زیله | اِبْنِ‌زَيْله، ابومنصور حسين بن محمد بن عمر بن زيله (نک‍ : ريو، 560) يا ابومنصور حسين بن طاهر بن زيله (بيهقی، 92، و مآخذ متأثر از آن) يا بنابر روايت ابن ابی اصيبعه 3(1)/ 28) ابومنصور بن زيلا (د 440 ق‌/ 1048 م‌)، رياضی‌دان، موسيقی‌شناس و فيلسوف ايرانی. وی در اصفهان زاده شد. تاريخ ولادت و محل درگذشت او معلوم ني...
  • ابن ساعاتی | اِبْنِ ساعاتی، فخرالدين رضوان (ياقوت، 11/ 141: رمضان) ابن محمد بن علی بن رستم بن هَردوز خراسانی (د 618 ق/ 1221 م)، پزشك، اديب، آشنا به علوم موسيقی، منطق، حكمت و مكانيك (دربارۀ پدر ابن‌ساعاتی نک‍ : ه‍ د، ابن‌ساعاتی، بهاءالدين). فخرالدين در دمشق به دنيا آمد و در همين شهر نزد رضی‌الدين ابوالحجاج يوسف بن حيدر رحب...
  • ابن سباع |
  • ابن ساعی | اِبْنِ ساعی، تاج‌الدين ابوطالب علی بن انجب بغدادی (593-20 رمضان 674 ق/ 1197- 8 مارس 1276)، معروف به خازن (ابن فوطی، مجمع الآداب، 4(2)/ 666)، مورخ، مشهور و اديب شافعی مذهب. دربارۀ نام نيای او ميان نويسندگان اختلاف هست. بعضی عثمان بن عبدالله (يا عُبيدالله سلامی: ابن عماد، 5/ 343) بن عبدالرحمن بن عبدالرحيم را پد...
  • ابن زیدون | اِبْن‌زَيْدون، ابوالوليد، احمد بن عبدالله بن احمد بن غالب بن زيدون مخزومی (394-463 ق/ 1003-1070 م)، شاعر و كاتب اواخر عصر اموی و اوايل دورۀ ملوك‌ الطوايف در اندلس. با آنكه اطلاعات بسياری از زندگی او در دست است، هنوز پاره‌ای جزئيات مهم زندگی او، به ويژه آنچه مربوط به تحولات دورۀ فتنه و حكومت بنی جهور در قرطبه ...
  • ابن سدید | اِبْنِ سَديد، فخرالدين ماجد بن ابوالفضائل بن سناء الملك، مشهور به عبدالله بن سديد قبطی (د 833 ق/ 1430 م)، از كاركنان ديوان در عصر مماليك. او به ابن مُزَوِّق نيز شهرت داشت و نياكانش از كاتبان و دبيران بودند (ابن حجر، 8/ 217). شغل اصلی وی كارگزاری ديوان در دورۀ اقتدار مماليك مصر بود و چندی دبير مخصوص (كاتب السّ...
  • ابن سحنون | اِبْنِ سَحْنون، ابوعبدالله محمد بن سحنون بن سعيد بن حبيب تنوخی (202-256 ق/ 817-870 م)، فقيه مالكی. وی مقدمات علوم را در قيروان فراگرفت و نزد پدر خويش فقه آموخت (مالكی، 1/ 345؛ قاضی عياض، 4/ 204) و از كسانی مانند عبدالله بن ابی حسّان يحصبی، موسی بن معاويۀ صُمادحی، عبدالعزيز بن يحيی مدنی هاشمی، عبدالمؤمن بن مست...
  • ابن سرابیون | اِبْنِ سَرابيون، سهراب (لسترنج، 13؛ ابن سراپيون)، جغرافی ـ نگار نيمۀ نخست سدۀ 4 ق/ 10 م. نام او تاكنون به درستی روشن نشده است. بعضی او را با يحيی (يوحنا) بن سرافيون پزشك اشتباه كرده‌اند و جورج سارتُن محققان را از اين خطا برحذر داشته است (ص 773). گابريل فران به نقل از دولوريه او را يكی از پزشكان سوری سدۀ 9 يا ...
  • ابن سدید |
  • ابن سرابیون | اِبْنِ سَرابيون، يوحنّا بن سرابيون (سرافيون) بن ابراهيم، پزشك و دولت مرد سُريانی زبان كه تا نيمۀ قرن 3 ق/ 9 م می‌زيسته است. ووستنفلد (ص 49) تنها محققی است كه به نام جدّ وی اشاره كرده است. نام او در منابع اسلامی يحيی و هم يوحنا (صورت ديگری از يحيی) آمده (ابن‌نديم، 354؛ ابن قفطی، 380) و تلفظ سريانی آن يوحنان با...
  • ابن سبیل | اِبْنِ سَبيل، واژه‌ای قرآنی به معنی مسافرِ در راه مانده، يكی از مستحقان هشتگانۀ زكات، يا ششگانۀ خمس و فیء. اين واژه در قرآن مجيد در سوره‌های بقره (2/ 177، 215)، نساء (4/ 36)، اسراء (17/ 26) و روم (30/ 38) برای يكی از مستحقان انفاق به طور عام؛ در سورۀ توبه (9/ 60) به عنوان يكی از مستحقان زكات (صدقات)؛ در سورۀ ...
  • ابن سراج | اِبْنِ سَرّاج، ابوبكر محمد بن سَری بن سهل (د ذیحجۀ 316 ق/ 929 م)، نحوی، ادیب و شاعر بغدادی. تاریخ و محل ولادت او روشن نیست و دربارۀ تحصیلات او تنها می‌دانیم كه در كودكی به مجلس درس ابوالعباس مبرّد نحوی معروف راه یافت و به دلیل هوش سرشار به زودی مورد توجه خاص او قرار گرفت (یغموری، 342؛ یاقوت، 18/ 197). یغموری ...
  • ابن سراج | اِبْنِ سِراج، ابوالحسين سِراج بن عبدالملك بن سِراج بن عبدالله (439- جمادی‌الآخر 508/ 1047- نوامبر 1114). اديب، شاعر، نحوی، لغوی و فقيه مالكی عصر ملوك الطوايف در اندلس.
  • ابن سراج | اِبْنِ سَرّاج، عزالدين محمد بن علی بن عبدالرحمن قرشی دمشقی (د 747 ق/ 1346 م)، محدث و صوفی. او به ابن المرابط نيز معروف بوده و كنيه‌اش را ابوالعلاء هم نوشته‌اند (بغدادی، هديه، 2/ 144). ابن سراج از احمد بن شيبان حديث شنيده و نقل كرده، و مدتی منصب قضای شربكختا (؟) را نيز به عهده داشته است (ابن حجر، 5/ 321). برخی...
  • ابن سبعین | اِبْنِ سَبْعين، ابومحمد قطب‌الدين عبدالحق بن ابراهيم بن محمد بن نصر بن سبعين مرسی رقوطی، عارف، زاهد و فيلسوف اندلسی. ولادت او را اغلب مؤلفان در 614 ق/ 1217 م نوشته‌اند (يونينی، 2/ 460؛ ابن كثير، 13/ 261؛ فاسی، 5/ 355) و چون زادگاه او رَقوطه، از نواحی مُرسيه بوده است، او را مرسی و رقوطی گفته‌اند (ابن تغری بردی...
  • ابن سرایا |
  • ابن سراقه | اِبْنِ سُراقه، ابوالحسن محمد بن يحيی عامری بصری (د ح 410 ق/ 1019 م)، محدث، فقيه و رجالی شافعی. از زندگی وی اطلاعی در دست نيست. همين اندازه می‌دانيم كه در فقه شافعی و حديث بسيار توانا بوده و در اين ميان به حديث دلبستگی وافر داشته و به قصد فراگيری حديث به فارس، اصفهان، دينور و اهواز مسافرت كرده و مدتی نيز درآمِ...
  • ابن سری |
  • ابن سرافیون |
  • ابن سریج | اِبْنِ سُرَيْج، ابوالحسين اسحاق بن يحيی بن سريج نصرانی (300- پس از 377 ق/ 913- پس از 987 م)، مشهور به كاتب نصرانی، از دانشمندان و دبيران سدۀ 4 ق/ 10 م. ياقوت (6/ 87) نام او را به صورت ابن شُرَيْج ضبط كرده و اين اشتباه در آثار برخی از مؤلفان معاصر نيز راه يافته است (نک‍ : كحاله، 2/ 239). او در سال تأليف الفهرس...
  • ابن سرج | اِبْنِ سَرْج، ابوجعفر محمد بن سَنان بن سرج بن ابراهيم تَنوخی شَيزَری (212-293 ق/ 827-906 م)، مقری، محدّث و قاضی حنفی شام. اگرچه تاريخ تولد او در منابع تصريح نشده، ولی با توجه به اينكه ابن عساكر (15/ 405) وفات او را در 293 ق و در 81 سالگی ضبط كرده، می‌توان تاريخ ولادت او را به دست آورد. براساس پاره‌ای قراين می...
  • ابن سعید مغربی | اِبْنِ سَعیدِ مَغْرِبی، نورالدین ابوالحسن علی بن ابوعُمران موسی بن محمد بن عبدالملك ابن سعید العَنْسی مَذْحِجی غَرناطی قَلعی (610-685 ق/ 1214-1286 م)، ادیب، شاعر، تاریخ‌نگار، جهانگرد و جغرافی‌نویس اندلسی. وی را به جهت انتساب به صحابی معروف عمّار یاسر عَمّاری نیز گفته‌اند (ابن فضل‌الله، 8/ 382؛ زبیدی، ذیل ماده...
  • ابن سعد | اِبْنِ سَعْد، ابوعبدالله محمد بن سعد بن منيع، مشهور به كاتب واقدی (168-230 ق/ 784-845 م)، مورخ و سيره‌نويس مشهور بغداد. او از موالی حسين بن عبدالله نوادۀ عباس عموی رسول اكرم بود (ابن سعد، 7(2)/ 99)، ولی ابن‌خلكان (4/ 351) بنا به مستندی نامعلوم او را «زهری» شمرده است. همو (همانجا) از وی تعبير به «بصری» كرده، چ...
  • ابن سعد | اِبْنِ سَعْد، عمر بن سعد بن ابی وقّاص مالك بن وهيب بن عبدمناف ابن زهرة بن كلاب بن مرّۀ زهری مدنی معروف به ابن سعد (مق‍ 65 يا 66 يا 67 ق / 684 يا 685 يا 686م )، امير سپاه عُبيدالله بن زياد در كربلا. تاريخ تولد وی به درستی روشن نيست. برخی نوشته‌اند كه در زمان پيامبر اسلام (ص) و به قولی در سال كشته شدن عمر بن خط...
  • ابن سریج | اِبْنِ سُرَيْج، ابوالعباس احمد بن عمر (248-306 ق/ 862- 918 م)، فقيه و متفكر شافعی، ملقب به «باز اشهب». وی از نوادگان سريج بن يونس مروزی (د 235 ق/ 849 م)، زاهد و محدث نامی بود (يافعی، 2/ 248). ابن سريج عمدۀ عمر خود را در بغداد، كه ظاهراً در همانجا به دنيا آمده بود، سپری كرد و در همانجا نيز درگذشت و در حجره‌ای ...
  • ابن سریج | اِبْنِ سُرَيْج، ابويحيی عبيد، يا عبيدالله، يا عبدالله (د پس از 105 ق/ 723 م)، خواننده و آهنگ‌ساز قرن 1 ق/ 7 م حجاز، از عوامل گسترش موسيقی عرب پس از اسلام و از مبتكرين وزنِ (ريتمِ) سبك در موسيقی عربی.
  • ابن سعود |

ورود به سایت

مرا به خاطر بسپار.

کاربر جدید هستید؟ ثبت نام در تارنما

کلمه عبور خود را فراموش کرده اید؟ بازیابی رمز عبور

کد تایید به شماره همراه شما ارسال گردید

ارسال مجدد کد

زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.:

ثبت نام

عضویت در خبرنامه.

قبلا در تارنما ثبت نام کرده اید؟ وارد شوید

کد تایید را وارد نمایید

ارسال مجدد کد

زمان با قیمانده تا فعال شدن ارسال مجدد کد.: