دائرة المعارف بزرگ اسلامی

موضوع بندی

جستجوی الفبایی

زرافشان | شیوا جعفری زَرْاَفْشان، رودخانه‌ای محصور در خشکی، واقع در آسیای مرکزی، امروزه جاری در کشورهای تاجیکستان و ازبکستان.
زرارة بن اعین |
زخرف | محمدجواد ورادی اصفهانی زُخْرُف، چهل‌وسومین سورۀ قرآن کریم به ترتیب مصحف، و شصت‌وسومین سوره در ترتیب نزول، پس از سورۀ شورى و پیش از سورۀ دخان.
زحل | حنیف قلندری زُحَل، در فارسی، کیوان و در انگلیسی، سَتِرن؛ هفتمین جرم آسمانی در ترتیب نظام زمین‌مرکزی و ششمین سیاره در نظام خورشیدمرکزی. دورترین سیارۀ قابل دیدن با چشم غیرمسلح.
زحاف |
زجاجی، ابوالقاسم عبدالرحمان | رضوان مساح زَجّاجی، ابوالقاسم عبدالرحمان بن اسحاق نهاوندی (د ح 340 ق/ 951 م)، نحوی، لغت‌شناس و محدث ایرانی‌تبار سدۀ 4 ق/ 10 م.
زجاجی، ابوعمرو | فاطمه کیایی زَجّاجی، ابوعمرو محمد بن ابراهیم بن یوسف (د 348 ق/ 959 م)، از صوفیۀ نامدار سده‌های 3-4 ق/ 9-10 م.
زجاج | رضوان مساح زَجّاج، ابواسحاق ابراهیم بن سَری بن سَهْل، نحوی و لغت‌شناس نیمۀ نخست سدۀ 4 ق/ 10 م.
زبیری |
زبیر بن عوام | عاطفه زندی زُبَیْـرِ بْنِ عَـوّام، ابوعبـدالله (مق‍ 36 ق/ 656 م)، صحـابی مشهور، پسرعمۀ پیامبر اسلام (ص).
زبیر بن بکار | عاطفه زندی زُبَیْرِ بْنِ بَکّار (172-256 ق/ 788-870 م)، ابوعبدالله، اخباری، نسب‌شناس و شاعر پرآوازه. زبیر (منسوب به اسدی، زبیری، مدینی، مکی) از نوادگان زبیر بن عوام، صحابی معروف بود (ابن‌ندیم، 140؛ ذهبی، سیر ... ، 10/ 31). وی در مدینه زاده شد و همان‌جا پرورش یافت و در جوانی به‌سبب دانش و آگاهی‌اش از سنن و تاریخ، به شهرت...
زبیر، شهر | عاطفه زندی زُبَیْر، شهری در جنوب عراق، و مرکز شهرستانی به همین نام، در استان بصره.
زبیدی، محمد مرتضی بن محمد حسینی | رضوان مساح زَبیدی، محمد مرتضى بن محمد حسینی (1145-1205 ق/ 1732-1791 م)، محدث، فقیه، ادیب، لغت‌دان و صاحب تاج العروس.
زبیدی، ابوعبدالله محمد بن یحیی قرشی | رضوان مساح زَبیدی، ابوعبدالله محمد بن یحیى قرشی (د 555 ق/ 1160 م)، ادیب، نحوی و واعظ عصر عباسی. ازآنجاکه هیچ‌یک از منابع اشاره‌ای به سلسله‌نسب او تا اجداد قریشی‌اش نکرده‌اند، نمی‌دانیم آیا نسبت «قرشی» او قبیلۀ قریش است یا وجه دیگری دارد.
زبیدی، ابوبکر محمد بن حسن | رضوان مساح زُبَیْدی، ابوبکر محمد بن حسن (د 379 ق/ 989 م)، ادیب، لغت‌شناس، نحوی و شاعر اندلسی.
زبیده بنت جعفر | ستار عودی زُبَیْده بِنْتِ جَعْفَر (د 216 ق/ 831 م)، همسر هارون‌الرشید، مادر امین و از زنان نامی عصر اول عباسی (132-232 ق/ 749-847 م). مورخان نام و نسب وی را به‌صورت زبیده بنت جعفر (اکبر) ابن ابی‌جعفر منصور عبدالله بن محمد بن علی بن عبدالله بن عباس ابن عبدالمطلب بن هاشم قریشی ذکر کرده‌اند (ابن‌قتیبه، 383؛ ابوالفرج، 10/ ...
زبید | شیوا جعفری زَبید، شهری تاریخی در جنوب تِهامه در نواحی غربی یمن.
زبور، رسم الخط | محمدعلی طباطبایی زَبور، رَسْمُ‌الْخَط، خط تحریریِ مشتق از خط مُسند که پیش از اسلام در عربستان جنوبی برای نگارش مطالب روزمره، روی چوب، به کار می‌رفت.
زبور | ولی عبدی , محمدعلی طباطبایی زَبور، نامی که در قرآن کریم و دیگر مآخذ دورۀ اسلامی، و نیز پـاره‌ای از منابع مسیحی ـ عربی، برای اشاره به کتاب مزامیر به کار رفته است.
زبان و ادب فارسی، فرهنگستان |
زبان و ادب فارسی، دانشنامه | آمنه بیدگلی زَبانْ وَ اَدَبِ فارْسی، دانِشْنامه، نخستین دانشنامۀ اختصاصی در معرفی اهم اطلاعات مربوط به زبان و ادب فارسی در همۀ شاخه‌های آن. این دانشنامه دربردارندۀ مهم‌ترین اطلاعات ادبی به زبان فارسی است. اطلاعات عرضه‌شده در این دانشنامه در قالب مقالاتی در باب اصطلاحات ادبی و موضوعات مرتبط با این حوزه‌ها طبقه‌بندی شده اس...
زبان شناسی |
زبان | احمد پاکتچی زَبان، يک نظام نشانه‌ای که عملکرد اصلی آن برقرارکردن ارتباط ميان انسانها، و افزون‌برآن، ابزاری برای مفهوم‌سازی و تفکر است. زبان در طی قرون به‌عنوان يکی از مميزه‌ها که انسان را بر ديگر موجودات برتری می‌دهد، شناخته شده است. زبان با فراهم‌آوردن ارتباط بين نسلها، امکان به‌اشتراک‌گذاردن تجربيات فردی، و برون‌سپاری ...
زاینده رود | شیوا جعفری زایَنْده‌رود، مهم‌ترین، بزرگ‌ترین و پرآب‌ترین رودخانۀ داخلی در حوضۀ آبریز مرکزی ایران.
زایمان | علی بلوکباشی زایِمان، عمل زاییدن، یا وضع‌حمل و بچه‌آوردن زن آبستن. واژۀ زایمان در زبان فارسی تهرانی و پاره‌ای از دیگر مناطق ایران، زایْمون تلفظ می‌شود. این واژه در لغت‌نامه‌ها و ادبیات کهن فارسی نیامده است؛ اما واژۀ «زایسفان» و «زایسپان»، به معنای «زن تازه بچه به‌دنیا‌آورده» در زبان فارسی، پیشینه‌ای کهن دارد و هم‌معنا با ...
زاهد هروی | مهران نوری زاهِدِ هِـرَوی، محمد زاهد بن محمد اسلم حسینی هروی کابلی، معروف به زاهد هروی و میر زاهد (د 1101 ق/ 1690 م، کابل) متکلم و منطقی سدۀ 11 ق/ 17 م در شبه‌قاره.
زالو | هدی اویارحسین زالو، نام عمومی گونه‌های مختلف از کرمهای حلقوی دوجنسی با لقاح درونی از ردۀ هیرودینئا (زالوییان) که در آبهای شیرین و شور یا زمینهای مرطوب زندگی می‌کنند و در دو سر بدن خود اندامهایی مکنده دارند. از این میان، گونۀ موسوم به زالویِ درمانی در پزشکی کهن برای بیرون‌کشیدن خون فاسد به کار می‌رفته است و اصطلاحاً به این ...
زازا | مهدی سجادی , ارجان چاغلایان زازا، بخشی از مردم کرد که با زبان و آداب‌و‌رسوم خاص خود در آناتولی شرقی زندگی می‌کنند.
زاخو | نزار ایوب گلی زاخو، شهری تاریخی، و مرکز شهرستان زاخو، از توابع استان دهوک در اقلیم کردستان عراق. این شهر میان °42 عرض شمالی و °37 طول شرقی قرار گرفته، و ارتفاع آن از سطح دریا 440 متر اسـت. زاخو در 53کیلومتـری دهوک ــ مرکز استـان ــ قرار دارد و فـاصلۀ آن از مرز عراق و ترکیه در شمال، 10 کمـ ، و از مـرز عراق و سوریه در غرب، 2...
زاخاو | هما میرانصاری , هدی اویارحسین زاخاو، کارل ادوارد (1845-1930 م/ 1224- 1309 ش)، شرق‌شناس آلمانی و پژوهشگر متون دینی، جغرافیایی، تاریخی و زبانهای شرقی.
زابلستان | علی کرم همدانی زابُلِسْتان، یا زابل، سرزمینی کهن در نواحی شرقی جهان ایرانی.
زابل | علی کرم همدانی زابُل، شهرستان و شهری در شمال استان سیستان و بلوچستان ایران؛ همچنین، ولایتی در جنوب شرقی افغانستان.
زاب، رود | شیوا جعفری , یونس صادقی زاب، دو شاخابۀ رود دجله با نامهای زاب بزرگ و زاب کوچک.
ریاضیات | یونس کرامتی ریاضیّات، یکی از شاخه‌های دانش بشری که بنابر تعریف کهن، دانش بررسی کمیتهای گسسته و پیوسته بوده است و به همین مناسبت، چنان‌که خواهد آمد، 4 شاخۀ اصلی حساب، هندسه، نجوم و موسیقی، و چندین شاخۀ فرعی دیگر را در بر می‌گرفته است. در نوشتار حاضر، دربارۀ نجوم و موسیقی (ه‍ م م) ــ باآنکه در همۀ طبقه‌بندیهای کهن دانشها د...
ریاضی | نادره جلالی , مروارید رفوگران ریاضی، نام یا تخلص چند شاعر:
ریا | ریا، خودنمایی و آشکارکردن عمل به‌منظور جلب توجه و ستایش مردم.
ری | احمد پاکتچی , علی کرم همدانی , پگاه آریایی , قدیر افروند رِی، دشت و شهری کهن در جنوب کوه توچال، و امروزه شهر و شهرستانی در جنوب تهران.
روزی |
روزنتال، فرانتس |
رنگین کمان |
رندی |
رفیع الدین قزوینی | مریم صادقی رَفیعُ‌الدّینِ قَزْوینی، میرزا محمدرفیع (د 1090 ق/ ۱۶۷9 م)، مشهور به واعظ قزوینی، واعظ، شاعر و ادیب عصر صفوی و متخلص به «واعظ».
رغائب |
رصدخانه | بخش علوم , مصطفی یاوری آیین رَصَدْخانه، در لغت به معنی جایی برای رصد است، اما در این مقاله به «نهاد»ی گفته خواهد شد که 3 شرط زیر را داشته باشد:
روم | مهدی مطیع , فاطمه شرکت روم، سی‌امین سورۀ قرآن کریم به ترتیب مصحف، و هشتاد‌وچهارمین سوره در ترتیب نزول، پس از سورۀ انشقاق (84)، و پیش از سورۀ عنکبوت (29).
روزن، فریدریش | عسکر بهرامی روزِن، فریدریش (30 اوت 1856 م/ 8 شهریور 1235 ش)، سیاست‌مدار و خاورشناس آلمانی و نویسندۀ آثار متعددی در زمینه‌های تاریخ ایران، و زبان و ادبیات فارسی.
ریتر، هلموت | عسکر بهرامی ریتِر، هلموت، خاورشناس و اسلام‌شناس برجستۀ آلمانی، دارای تألیفات مهم در عرفان اسلامی.
ز، حرف سیزدهم | ملیحه مهدوی زِ، حرف سیزدهم از الفبای فارسی و یازدهم از الفبای عربی و ابتثی و هفتم از حروف ابجد. نام آن در کتابهای لغت، «زا، زاء، زای، زی، زای هوّز، زای منقوطه، زای نقطه‌دار، زاء معجمه، زای اخت‌الرّای، زاء خالصه» ضبط شده است (نک‍ : برهـان ... ، ذیل زای نقطه‌دار؛ آنندراج، باب زاء معجمه؛ بستانی؛ تاج ‌العروس، باب‌الزای؛ لغت‌...
رئوس ثمانیه | علیرضا محسنی رُئوسِ ثَمانیه، 8 اصل مقدماتی در علوم قدیم، پیش از ورود به مباحث اصلی. کتب قدیم و طلاب علوم را رسم بر این بود که پیش از شروع مطلب یا تحصیل علم، به 8 پرسش پاسخ می‌دادند که به رئوس ثمانیه شهرت دارد. از مبدع و خاستگاه این بحث اطلاع دقیقی در دست نیست و احتمالاً به مرور زمان و از اختلاط موضوعات مختلف شکل گرفته است...
ریف | عاطفه زندی ریف، اصطلاحی جغرافیایی، و نیز نام ناحیه‌ای کوهستانی در شمال مراکش، به‌موازات دریای مدیترانه.

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام

در جستجوی چه هستید ؟

دائرة المعارف بزرگ اسلامی

ورود به سایت

ثبت نام